Сабақтың тақырыбы : Ана тілінің қызметі Сабақтың мақсаты

а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын жеткізе білуге сауатты жазуға,мұхият тыңдап,ұқыпты жазуға дағдыландыру ;

ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;

б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Өткен сабақтарға шолу жасаймын.

Тілдің ең негізігі,яғғни бірінші қызметі – адамдардың бір-бірімен сөйлесу, бір нәрсе жайлы пікір алмасуы үшін қызмет етуі.Екінші қызметі – адамдардың қоршаған орта жөніндегі өз ойларын тіл арқылы жеткізуі.Үшінші қызметі – адам өзінің бір нәрсе туралы көзқарасын, күйініші мен сүйінішін, жақсы көру,жек көру сезімдерін тіл арқылы білдіруі.

Қазақ тілі – қазақ халқының ана тілі.Қазіргі кезде дүние жүзінде шамамен 5651 тіл бар.Сөйлеушілерінің саны жағынан алғанда қазақ тілі осы тілдердің ішінде 70-орынға ие болып отыр.
Кітаппен жұмыс: 3-жаттығу. Рөлге бөліп оқыңдар.Мәтіндегі ойдың негізгі түйіні қай жолдарда берілген?.Бала әке өсиетін бірден түсінбеуі қай сөздің ауыспалы мағынада қолданылғанынан деп есептейсіңдер?
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау: Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 4-жаттығу.Өлеңді түсініп оқыңдар.Өлеңнің соңғы жолын қалай түсінгендеріңді баяндаңдар.Өлеңнің мазмұны бойынша тілдің қызметі туралы айтыңдар.

5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і

Сабақтың тақырыбы : Әдеби тіл туралы түсінік
Сабақтың мақсаты :

а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баул ;

ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;

б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

2.Дүние жүзінде шамамен қанша тіл бар? т.б.

Әдеби тіл – сөйлеу тілінен жоғары тұрған көркем тіл.Ол сол халықтың бәріне ортақ әрі бәріне бірдей түсінікті болып келеді.

а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негезгі әселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.

ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу.

б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

1.Ана тілінің қызметі дегенді қалай түсінесің?

2.Әдеби тіл дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Әдеби тіл екі түрлі формада өмір сүреді: ауызша тіл және жазбаша тіл.Мысалы, мұғалімнің сабақты түсіндірген сөзі,оқушының сабақта берген жауабы,радио,теледидардан сөйленген ауызша сөздер ауызша тіл болады да,кітапта,газет-журналдарда жазылғандар жазбаша тіл болып есептеледі.
Жаттығумен жұмыс:13-жаттығу. Төмендегі тыйым сөздерді оқып,жаттап алыңдар.Олар сөйлеудің қай түріне қатысты екенін дәлелдеп айтыңдар.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Әдеби сөз қанша түрлі формада өмір сүреді?

2.Журналдарда жазылғандар қандай тіл болып есептеледі?

3.Радиода,теледидарда сөйленген сөз қандай тіл болып есептеледі?

а) Оқушылардың лексика тарауы бойынша түсінігін кеңейту,қазақ тілінің сөздік құрамы туралы түсінік беру,меңгерту ;

ә) Жаңа сабақты түсіндіру арқылы оқушылардың ойлау қабілетін арттыру,тіл байлығын сөздік қорын молайту ;

б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырма еркін тақырып бйынша әңгіме жасау.Оқушылардың әңгміелерін оқытамын.Сөздік қордан өткенді қайталау үшін пысықтауға арналған сұрақтар

.

1.Қазақ тілінің сөздік қорына жататын атаулар қандай?т.б.

Мәтін – «байланысу,бірігу»деген мағынаны білдіретін сөз.Ол сөйлегенде,жазғанда пайда болады да,қажетті бір тұтас ойды аяқтайды.

Мәтіннің тақырыбы болады.Мәтін сөздерден,сөйлемдерден,абзацтардан тұрады.

Мәтін әр түрлі мазмұнға құрылады.Онда оқиғалар хабарланады,баяндалады,әңгімеленеді,құбылыстар сипатталады,суреттеледі.

Мәтінге газет-журнал материалдары,өлең шумақтары,оқулықтағы ережелер және әр түрлі тақырыптағы сөйлесулер жатады.
Кітаппен жұмыс : 16-жаттығу. Оқыңдар.Жатығу бойынша оқушыларға сұрақтар қойылады,талқылау.
Жаттығумен жұмыс: 19-жаттығу. Шоқан мен әжесі әдеби тілдің қай формасында әңгімелесті?

Мәтіннің түрін (ғылыми мәтін,көркем әдебиет мәтіні немесе ауызекі сөйлеу мәтіні,т.б.) ажыратып айтыңдар.Мәтіндегі автор сөзін бөліп көрсетіңдер.Ол қандай мақсатпен қолданылып тұр.

3.Мәтінге нелер жатады? 4.Мәтін неге құрылады?

а) Оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген қызығушылығын арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп шешендік өнерге баулу ;

ә) Болашақ ұрпақты имандылыққа,салауаттыққа тәрбиелей отырып,халықтық дәстүрді жүрегіне ұялату,танымдық деңгейін көтеру,ауызекі сөйлеуге,әңгімелей білуге үйрету,сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту,шығармашылықпен жұмыс істеуге ұмтылдыру ;

б) Қазақ халқының өнерімен таныстыру,халық өнерін бағалай білуге тәрбиелеу,отансүйгіштікке,тапқырлыққа тәрбиелеу.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Ана тілінің қызметі дегеніміз не? 2.Әдеби тіл дегеніміз не?

3.Әдеби тілдің түрлерін ата? 4.Мәтін дегеніміз не?

Қарайын да санайын. Деді,кетті жүгіріп,

Қозыларға барайын. Қызыл арай кешкі шақ.

Күркесіне иіріп, Байғасқаны ертіп ап. ( Ө.Тұрманжанов )

а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру;

ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) Сөйлеу тілін сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Кеспе қағаздар таратып,үй тапсырмасын сұраймын.

1. Заттың қозғалысын білдіретін сөздер жаз.

2. Заттың түр түсін білдіретін сөздер жаз.

3. Мағынасы жоқ сөздерді теріп жаз.

4.Берілген сөз тіркестерін қатыстырып сөйлем жаз ( түс көрдім,аттан түс ).

5. Күнделікті тұрмысқа қажетті заттарды ата.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Мәтін деп айтылған ой-пікірдің,белгілі бір шығармашылық жұмыстың,біреудің шығармасының не оның үзіндісінің қағазға түскен немесе ауызша айтылған түрін айтады.Мәтін өзара байланысты бірнеше сөйлемнен тұрады да,олардағы жинақталып келіп, автордың белгілі бір пікірін,көзқарасын білдіреді.

 Мәтін туралы түсінік берген соң,суреттер қойып соған қарап мәтін құратқызамын.

 Оқушыларға мынадай тапсырма беремін.

2. Өзінің бір нәрсеге қуанған кезіндегі көңіл күйін баяндап жаздыру.

3. Бір нәрседен шошынып,қорыққан жай-күйін жаздыру

4. Табиғат көрінісін суреттеу.

5. Әжесінің,атасының,әке-шешесінің айтқан жақсы әңгіме,тілектерін баяндап жаздыру.

Білімді бекіту : 1. Мәтін дегеніміз не? 2. Мәтіндегі ой бөліктері дегенді қалай түсінесің ?

3. Мәтін мен мазмұнның байланысы дегенді қалай түсінесің ?

а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу. ;

ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу, халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;

б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.

4.Ашық,қара,күшті сөздерінің антонимін тауып бер.

5.Сұлу сөзінің синонимін тап.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Мәтін – «байланысу,бірігу» деген мағынаны білдіретін сөз. Ол сөйлегенде,жазғанда пайда болады да,қажетті бір тұтас ойды аяқтайды.

Мәтіннің тақырыбы болады.Мәтін сөздерден,сөйлемдерден,абзацтардан тұрады.

Мәтін әр түрлі мазмұнға құрылады.Онда оқиғалар хабарланады,баяндалады,әңгімеленеді,құбылыстар сипатталады,суреттеледі.

Мәтінге газет-журнал материалдары,өлең шумақтары,оқулықтағы сөйлесу жатады.

 Жаңа сабақтан кейін суретке қарап мәтін құрайды.

• 
  Жаттығулармен жұмыс жүргіземін.
  
• 
  Кеспе қағаздарды таратып,жауап талап етемін
  

2.Мәтін мен мазмұнның байланысы дегенді қалай түсінесіңдер?

3.Мәтіннің тақырыбы дегеніміз не?

Үйге тапсырма : Үйге «Менің борышым» деген тақырыпқа мәтін құрап келуге беремін.
Бағалау : Оқушылар білімдеріне қарай бағаланады.


5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і

Сабақтың тақырыбы : Лексика

Сөз бен мағына

Сабақтың мақсаты :

а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;

ә) Әр оқушының өзіндік ой – қиялына ерік беріп,өзінше ой қорытуға,ой түюге баулу,шығармашылық жұмысқа жұмылдыру арқылы таным – түсініктерін дамыту ;

б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Өткен сабақты еске түсіру үшін бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Ана тілінің қызметі дегеніміз не? 2.Әдеби тіл дегеніміз не?

3.Әдеби тілдің түрлерін ата? 4.Мәтін дегеніміз не?

Ал осыған керісінше,сөздің ішкі мағынасы сақталып,дыбысталу түрі өзгеретін жағдайлар да кездеседі.Мысалы,елу деген сөздің бастапқы түрі елліг болған.Ол бірте-бірте мынадай өзгеріске түскен:

а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;

ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу, халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;

б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Өткен сабақты еске түсіру үшін бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Ана тілінің қызметі дегеніміз не? 2.Әдеби тіл дегеніміз не?

3.Әдеби тілдің түрлерін ата? 4.Мәтін дегеніміз не?

5.Лексика дегеніміз не?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Сөздердің мағынасы бірде өзгеріп,бірде жоғалып,бірде жаңарып отырады.

Қазақ тілінде малай сөзі «біреудің есігінде жалданып жүрген қызметші,жалшы» дегенді білдірсе,башқұрт пен татар тілдерінде малай сөзі «бала» деген мағынада қолданылады.

Бала-шаға деген қос сөз құрамындағы «шаға» сөзі қазақ тілінде жеке қолданылмағанымен,түрік,әзірбайжан,түркімен тілдерінде «бала» деген мағынады жұмсалады.

Қыз-қырқын сөзінің құрамындағы қазір жеке қолданылмайтын қырқын сөзі көне түркі тайпалары тілінде күң қыз,яғни күңнен туған қыз мағынасында қолданылған.Кейін ол өзінің дербестігінен айрылып,бұл мағынады қолданылмайтын болған.Қазір қыз сөзімен қосарланып,қыздар,қыз балалар мағынасын береді.

Қазақ тіліндегі көкпар сөзі екі сөзден құралған: көк және бөрі .бөрі сөзі түркі тілдерінде «қасқыр» деген ұғымда жұмсалады.Бөрі сөзіне қосылған көк сөзі «мықты,азулы,нағыз көк жал қасқыр» деген ұғымды білдіреді.Кейін ұлт ойынының біріне айналып,көкпарға тартатын қасқыр емес лақ,қозы сияқты малдың төліне ауысты.

Сөздің лексикалық мағынасы,олардың өзгеру сипаты қазақ тілінің түсіндірме және этимологиялық сөздіктерінде ашылып отырады.

Кітаппен жұмыс : 38-жаттығу. Осы атаулардың қайсылары қазіргі қазақ тілінде қолданылады?

Мысалдармен дәлелдеңдер.

а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын жеткізе білуге сауатты жазуға,мұхият тыңдап,ұқыпты жазуға дағдыландыру ;

ә) Болашақ ұрпақты имандылыққа,салауаттыққа тәрбиелей отырып,халықтық дәстүрді жүрегіне ұялату,танымдық деңгейін көтеру,ауызекі сөйлеуге,әңгімелей білуге үйрету,сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту,шығармашылықпен жұмыс істеуге ұмтылдыру ;

б) Қазақ халқының өнерімен таныстыру,халық өнерін бағалай білуге тәрбиелеу,отансүйгіштікке,тапқырлыққа тәрбиелеу.