Сабақтың тақырыбы Жылулық қозғалыс. Броундық қозғалыс. Диффузия

8.3.1.1 Молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидаларын дәлелдейтін мысалдар келтіру және тәжірибені сипаттау;

Молекулалық физика сансыз көп бөлшектерден тұратын жүйе түрлерін қарасытратынын түсіндіру, ұғындыру;

Оқушылардың табиғи – ғылыми көзқарастарын қалыптастыру және дамыту. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту;

Логикалық ойлау қабілеті мен есептеу дағдыларын жетілдіру, өз бетінше еңбектену, белсенділіктерін арттыру, пәнге қызығушылығыг ояту, оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыр

1)Броундық қозғалыс, диффузия туралы түсінік қалыптасады.

2)Жылулық қозғалыс пен механикалық қозғалыс арасындағы айырмашылықтарды көрсете алады Жылулық қозғалыстың анықтамасын және механикалық қозғалыстан айырмашылығын айыра алады;

Броундық қозғалыс пен диффузия құбылыстарын кеңірек оқып біледі;. Диффузия құбылысының күнделікті өмірде кездесетінін түсініп, біледі

Молекула – молекула – molecule

Атом – атом - atom

Броундық қозғалыс – Броуновское движение - Brownian motion

Диффузия – диффузия – diffusion

Оқушылар бір – бірінің ойын тыңдайды, өзара сыйластықты қалыптастырады. Жұпта, топта, топпен жұмыс істей білу. Оқушылар белсене қозғала отырып, сымбаттылықтарын сақтауға жаттығу жасайды. Бір-бірінің іс-қимылдарын түсіне білу.

Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру

5 минут

Амандасу. Психологиялық ахуал туғызу.

Мұғалім оқушылардан, олардың көңіл күйдеріне сәйкес келетін смайликті таңдауды ұсынады

Миға шабуыл әдісі арқылы сұрақтар қою

Жылу дегеніміз не?

Ыстық дене суық денеден қалай ерекшеленеді?

Неге түсті киім мен ақшыл киімдерді бірге жууға болмайды?

Әр оқушы сандарды екіші дәрежеге көтеріп оны түсіндіредіжене қасиетін айту. Мысалы, 5-тің екінші дәрежесі неге тең,6^2

неге,11^2 неге тең, 12^2 неге тең, т.с.с.

Қызығушылықтыояту.

Сұрақ

1. Барлық денелер неден түрады?

2. Молекула дегеніміз не?

«2» тобына сұрақ

1. Заттардың молекулалары бірдей ме?

2. Молекуланың көрнекі кескіні қалай аталады? «3» тобына сұрақ

1.Зат қандай күйде бола алады?

2.Олардың бір-бірінен айырмашылығы қандай?

Шаттық шебері

8 минут

- Ал, енді бұл оқу жылы сіздер жылу, электр, магнит және жарық сияқты табиғат құбылыстарын сипаттайтын ұғымдар мен шамаларды оқып - үйреніп, олардың өзара байланыстарын және физикалық заңдылықтарын зерделейсіздер.

ә) Жылу құбылыстары

Денелер үнемі қозғалып тұратын молекулалардан құралады. Ал, әрбір жеке молекулалардың қозғалысын – механикалық қозғалыс деп атаймыз.

Механикалық қозғалыста жеке молекуланың жүрген жолын және қозғалыстың υорт орташа жылдамдығын анықтап, сол молекуланың дененің басқа молекулаларымен соқтығысуын да көз алдымызға елестетуге болады.

Барлық молекулалардың тұтас алғандағы қозғалысы бұдан да күрделірек (1см3 суда - 3, 34*1028 молекула бар)

Механикалық құбылыстардан кейінгі құбылыстар – жылу құбылыстары.

Олар денелерді қыздыру немесе суыту, яғни олардың температурасын өзгертумен байланысты. Бұл процестер денелердің кейбір қасиеттерін өзгертеді. Жылулық процестердің жүруі заттың құрылысымен тығыз байланысты.

Газ, сұйық және қатты тәрізді кез келген дене қарқындылығы температураға байланысты болатын ретсіз (хаосты) қозғалыстағы сансыз көп молекулалардан тұрады. Кей жағдайда дененің молекулалық құрылысы ескерілмей термодинамикалық әдіс арқылы зерттеледі(жылу+күш).

б) Жылулық қозғалыс

Жылулық құбылыстарын түсіндіру үшін ғалымдар ұзақ уақыт бойы еңбек етті (М. Ломоносов, Р. Джоуль, Дж. Максвелл, Л. Больцмандар).

Молекулалардың ретсіз қозғалысын жылулық қозғалыс деп атайды. (Желсіз тынық ауадағы түйдектелген шіркей).

в) Броундық қозғалыс

Молекулалардың ретсіз қозғалысының нәтижесі броундық қозғалыс болып табылады.

Суда қалқыған өсімдік спорасының қозғалысын бақылаған ағылшын ботанигі Р. Броунның құрметіне осылай аталған. Спораның бөлшектері ұсақ болған сайын жылдамырақ қозғалған. Оларды көзге көрінбейтін қандай да бір күштер үнемі қозғап тұрғандай болады. Ал температура артқан сайын олардың қозғалысы үдей түседі.

Броун осындай құбылысты ашса да, оның не себептен болатынын түсіндіре алмады.

1905 - 1906 ж. ж. А. Эйнштейн мен М. Смолуховский толық теориясын жасады.

Орта молекулаларының жылулық қозғалысы мен олардың броундық бөлшекпен соқтығысуы броундық қозғалыстың себебі болып табылады.

Бөлшектердің өлшемдері мен массасы аз болған сайын оның жылдамдығын өзгерту оңайға соғады.

Броундық қозғалыс – сұйықта немесе газда қалқып жүрген қандай да бір қатты заттың өте ұсақ бөлшектерінің сұйық немесе газ молекулаларының соққыларының әрекетінен бейберекет қозғалуы.

г) Диффузия

Диффузия ұғымы - зат бөлшектерінің ретсіз қозғалысының келесі бір салдары.

Диффузия - бір зат молекулаларының басқа бір зат молекулаларының аралығына ену құбылысы.

Диффузияның қарқындылығы зат тығыздығы мен молекулалардың ретсіз қозғалысына байланысты.

Диффузия сұйықтарда, газдарда, сұйықтарда және қатты денелерде жүреді.(видеофрагмент көрсетіліп, тәжірибелер жасалады).

Диффузия құбылысынан мынадай қорытынды туады: денелерді құрайтын бөлшектер бір - бірінен белгілі бір қашықтықта орналасады және үздіксіз қозғалыста болады. Сөйтіп, дене көлемінің үлкен бөлігін бос кеңістік алып тұрады.

Мақсаты: Диффузияның температураға тәуелділігін зерттеу.

Оқушылар тәжірбиені жасай отырып, диффузияны ыстық және салқын суда жүруін салыстырады.

«Топтық жұмыс» .

Әрбір топтағы оқушыларға жеке – жеке есептер беріледі. Дұрыс шыққан есепке – 2 ұпай беріледі. Осылайша, көп ұпай жинаған топ жеңіске жетеді.

Топтық жұмыс .

І топ             

Броундыққозғалыстуралытәжірибекөрсетеді

ІІ топ

Диффузия құбылысынатәжірибекөрсетеді

Әр топ бүгінгітақырыпбойыншажаңамағлұматіздейді (ұялы  телефон, ғаламторпайдалану)

Жұптық жұмыс

Мынадай эксперимент жүргізіңдер. Екі табақшаға бірдей мөлшерде су құйыңдар, біріне – cуық су, екіншісіне - ыстық су. Калий перманганаты түйіршіктерінің бірдей мөлшерін су құйылған табақшалардың ортасына бір мезгілде себіңдер. Судың қандай жылдамдықта және қалай боялатынын баңылаңдар. Пікірлерің мен қорытындыларыңды жазыңдар. Өлшеу нәтижелерін кестеге енгізіңдер және қажетті есептеулерді жүргізіңдер.

Бағалау Екі жұлдыз бір тілек әдісі арқылы орындалады

Жеке жұмыс

● Дененің бір молекуласы туралы не білесіз?

● Молекулалардың ретсіз қозғалысын неліктен жылулық қозғалыс деп атайды?

● Жылу құбылысына мысалдар келтіру

● Броундық қозғалыстың себебі неде?

● Диффузия құбылысы нені білдіреді?

● Диффузия құбылысына мысалдар келтіру

Таныстырылым, оқулықпен жұмыс

16 минут

8 минут

Тақырыпқа сәйкес тапсырма орындау, ой шешімін табу.

«Броундық қозғалыс» тақырыбына постер қорғау

1)Диффузия құбылысының пайдасы қандай?

2) Диффузия құбылысының зияны?

3)Қызықты мәліметтер

-диалогтық сөйлесу арқылы өз ой-пікірін еркін жеткізе алады.

Мағынасын ашты - 3

Жартылай ашты - 2

Аша алмады - 1

Бекіту.

• 
  Дененің бір молекуласы туралы не білесіз?
  
• 
  Молекулалардың ретсіз қозғалысын неліктен жылулық қозғалыс деп атайды?
  
• 
  Жылу құбылысына мысалдар келтіру
  

• 
  Оқушылардың білімін бағалау
  

Үйге тапсырма береді. № 1 үйде орындалатын эксперименттік тапсырма «Диффузия жылдамдығын анықтау»

Үйге тапсырма

1. § 1 оқып, түсінік айту

2. Дифузияға мысал ойлап, түсіндіру

Жасаған жұмыстарын 2 жұлдыз, 1 ұсыныспен бағалау.

2 минут

Бүгінгі сабақта болған көңіл – күйді бас бармақ саалынған суреттер арқылы бағалау.

Бас бармақтар

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін тексеру жоспарыңыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы