Қ. Әбдіхалықова табиғатты пайдалану экономикасынан практикум

А) педагогикалық психология дәстүрінен;

В) зерттеу мамандықтарынан;

С) табиғат пен адамзаттың қарым- қатынасынан;

D) кәсіби іс- әрекеттерден;

Е) еңбек құралдарынан;

А) табиғи;

В) атмосфера;

С) литосфера;

D) педагогика;

Е) биосфера;

А) табиғи байлығын неғұрлым тиімді пайдалану;

В) табиғат байлығын пайдаланудың экономикалық пәні;

С) табиғат байлығын экономикалық бағалау әдістерін;

D) халық шаруашылығын табиғат ресурстарымен қамтамасыз ету жағдайлары;

Е) барлығы дұрыс.

А) гуманитарлық;

В) педагогика;

С) философия;

D) техникалық;

Е) дұрыс жауап жоқ.

А) нақты ресурстар;

В) қалпына келмейтін ресурстар;

С) қалпына келетін ресурстар;

D) потенциалды ресурстар;

Е) өндіріс қалдықтары.

Қоршаған орта

Табиғи ресурстар

Табиғатты пайдалану

Нақты ресурстар

Қалпына келмейтін ресурстар

Қалпына келетін ресурстар

Потенциалды ресурстар

Өндіріс қалдықтары
6. Қайталау, талдау және талқылауға арналған сауалдар
1 Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану туралы жалпы мағлұмат беріңіздер

2 Табиғатты пайдалану экономикасының негізгі мәселелері және міндеттері қандай?

3 Табиғат заңдылықтары мен қоғам заңдылықтарын үйлестіру қалай, қандай тетіктер арқылы жүзеге асырылады?
Тақырып 2

ТАБИҒИ РЕСУРСТАРДЫ ҰҚЫПТЫ ҚОЛДАНУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУДЫҢ ЭКОНОМИКАСЫ


1. Тақырып бойынша теориялық материал
Табиғи ресурстар елдің экономикалық дамуының және өндірістің маңызды факторларының бірі болып табылады. Мемлекеттің экономикалық мүмкіндігі қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды қолдану деңгейімен анықталады.

Табиғатты қолдануды жоспарлаудың тапсырмалары келесідей болады:

- минералды ресурстарды кешенді қолдануды қамтамасыз ету, минералды шикізатты қайта өңдеудің азшығылды және шығылсыз технологияларын қолдану;

- ұқыпты қолдануды қамтамасыз ету және бөлінген, бұзылған жер, су ресурстарының, өсімдік және жануарлар әлемін қалпына келтіру;

- табиғи ортада ғылыми нормативтерді қолдану арқылы тепе-теңдікті қамтамасыз ету.

Меншіктің әртүрлі формаларының бары және нарықтық экономика жағдайында табиғатты ұқыпты қолдану жоспарлаудың негізгі принциптерін қарастырайық.

Ғылымдылық принципі— объективтілік, жүйелік, кешенділік, тиімділік және жоспарлаудың мақсаттылығы. Табиғатты ұқыпты қолданудың жоспарлары мен бағдарламасы нақты, объективті ақпарат және экономикалық заңдардың әрекет жан-жақты есебінің негізінде өндіріледі. Бұл кезде ғылымның және техниканың жаңа жетістіктері есепке алынады, заңға негізделген нормалар мен нормативтер қолданады. Жоспарлаудың үздіксіздік және табиғатты қорғау қызметінің болжау қағидасы ағымдағы жоспар мен ұзақ мерзімді болжамды өндіруге негізделеді.

Табиғатты қорғау қызметінің тиімділігін жоғарылату және табиғи ортаның жағдайына талаптар, мақсаттардың бірлігін қамтамасыз ететін көрші мемлекеттердің табиғатты ұқыпты қолдану жоспарларын реттеу маңызды мәнге ие болады.

Табиғатты қолдануды жоспарлау кезінде әр түрлі әдістер қолданады: баланстық, нормативті, аналитикалық бағдарламалы-мақсаттық, экономико-математикалық модельдеу және сараптамалық бағалар.

Қазіргі кезде табиғи ресурстардың азаю мәселесі лауазымды орынға ие болып тұр. Табиғи ресурстардың азаю адамзаттың қажеттілігіне, оның техникалық мүмкіндіктері және табиғи жүйе үшін қауіпсіздік нормаларына жауап бермейтін деңгейіне дейін табиғи ресурс қорларының азаюынада көрініс табады.

Табиғи ресурстардың азаюы олардың экономикалық және экологиялық дамуын болашақта мақсатсыз етеді. Қайта қалпына келетін ресурстардың кейбір түрлерін жыртқыштық пайдалану кезінде қайта қалпына келу мүмкіндігін жоғалтады.

Өндірістің өсуі табиғи ресурстардың азаю және қоршаған ортаны ластау есебіне жүзеге асырылуы мүмкін емес, яғни олардың жағдайына өндірісті дамыту ғана емес, сонымен қатар жерде өмір сүру де тәуелді болады.

Табиғатты ұқыпты қолдану және табиғатты қорғау түсінігінің өзара байланысы.

Табиғи ортаның жағдайының нашарлауы адамзат қоғамының және табиғаттың өзара байланысының үрдісі кезінде табиғатты қорғау және ұқыпты қолдану қажеттілігін тудырады.

Табиғатты ұқыпты қолдану және табиғатты қорғау өзара тығыз байланысты. Бұл мына анықтамалардан көрініс табады.

Табиғатты ұқыпты қолдану-табиғи ресурстарды үнемді қолдануды қамтамасыз ететін, оларды қорғау және қоғамның қазіргі болашақ қызығушылықтарын ескере отырып жүзеге асатын адамның шаруашылық қызметі.

Басқаша айтқанда, табиғатты қорғау –табиғат пен адамзат қоғамының арақатынасын жақсарту бойынша іс-шаралардың жүйесі.

Сондықтан, кейбір жағдайларда табиғатты қорғаудың міндетті құрылымдық бөлігіне табиғи кешендердің шаруашылық өндірісінің және биологиялық өнімділігінің ұлғаюына бағытталған іс-шаралар жатады.

Табиғатты қорғаудың және табиғатты ұқыпты қолданудың аспектілері.

Табиғатты қорғауда және табиғатты ұқыпты қолданудың негізінде келесі аспектілер жатыр: экономикалық, денсаулық сақтау, эстетикалық, ғылыми танымдық, тәрбиелік.

Табиғатты қорғаудың және табиғатты ұқыпты қолданудың мақсаты-адам өмірі үшін жағымды жағдай тудыруды барлық адамзат қоғамының мәдени және материалдық қажеттілігін қанағаттандыру үшін шаруашылықтың, ғылымның, мәдениеттің дамуын қамтамасыз ету.

Табиғатты қорғаудың және табиғатты ұқыпты қолданудың принциптері

Табиғатты қорғаудың және табиғатты ұқыпты қолдану келесі принциптерге негізделуі тиіс:

1) болжау ережесі: табиғи ресурстарды қорғау және қолдану табиғатты қолданудың жағымсыз әсерін максималды болдырмау негізінде жүзеге асуы тиіс.

2) табиғи ресурстарды игерудің тиімділігін жоғарылатуды ережесі: табиғи ресурстармен қолдану, пайдалы қазбаларды табу, өңдеу және өткізу кезінде шығындарды азайтуға негізделеді.

3) табиғаттың көріністері мен объектілерінің көптеген маңызының ережесі.

4) кешенділік ережесі;

5) аймақтық ережесі;

6) қорғаудың және жанама қолданудың ережесі;

7) табиғатты қорғау және бірыңғай қолдану.
2. Кестедегі тұжырымдарға сәйкес келетін жауаптарды табыңыздар

(2.1 және 2.2 кестелердегі берілгендерді пайдаланыңыздар)

Кесте 2.2

Кесте 2.3