Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

458
шеліктерін зерттей отырып, психо-
логия әр түрлі зерттеу әдістерін қол-
данады.
Психиканы объективтік тұрғыдан 
зерттеу жоғарғы жүйке қызметінің 
физиологиялық заңдарын білуді 
ұсынады. Психологияның әдістері 
психикалық құбылыстарды зерттеу-
ге объективтік тұрғыдан қарауды 
қамтамасыз ету ғана емес, тұлғаның 
психикалық үрдістері мен қасиеттері 
не үшін және қалай пайда болады, да-
миды және өзгерістерге ұшырайды?
Психология әдістері тәжірибемен 
тығыз байланысты болуы қажет, де-
мек, практикалық міндеттерді шешу 
үшін пайдалы. Мәселен, баланың 
психикалық дамуын зерттеу үшін 
оның психикалық дамуының негіз-
гі заңдылықтарын, ерекшеліктерін
анықтап алу керек, жан-жақты зерт-
теудің негізінде мектеп пен отбасын-
дағы баланың оқыту және тәрбие
беру үрдісін одан әрі жетілдірудің
тиімді тәсілдерін белгілеу. Психоло-
гия ғылымында кейіннен негізгі 
әдістерге бақылау және эксперимент 
жатады. Сонымен қатар психология-
да жеке әдістер де қолданылады: әңгі-
ме әдісі, анкеті әдісі, іс-әрекет нәти-
жесі мен үрдісін талдау, тест әдісі.
Бақылау адамның психикалық өмі-
рін зерттеу әдісі ретінде психология-
ны жиі қолданылады. Бақылаудың 
көмегімен жекелеген психикалық үр-
дістерді (ес, зейін, ойлау), жеке тұл-
ғаның психикалық қасиеттерін зерт-
тейді, олар сырттай әр түрлі адамзат-
тың іс-әрекеттері «еңбек, оқу, ойын), 
психикалық қалпы (көңіл күй, аф-
фект) түрінде аңғарылады.
Бақылау әдісі адамның психикасы-
ның, сыртқы көрінісінің (іс-әрекетте-
рі, қылықтары, басқа адамдармен 
қарым-қатынаста аңғарылатын тіл-
дік ерекшеліктері, тұтастай мінез-
құлқы) зерттеу табиғи өмір жағдайын-
да іске асады, зерттеуші адамдардың 
іс-әрекеті мен қылықтарын бақылау
арқылы олардың психикалық өмірі-
нің ерекшеліктері туралы бағалай 
алады, демек сыртқы объективтік фак-
торлардан адамның ішкі субъектив-
тік дүниесін түсінуге бағытталады.
Психологиялық бақылау мақсатты бо-
луы қажет: бақылаушы кімді не үшін 
бақылайтынын нақтылы білуі және 
түсінуі керек. Олай болмаса, бақылау 
кездейсоқ деректерді жинақтауға ай-
налады. Психологиялық бақылау бел-
гілі жоспармен немесе бағдарлама-
мен жүргізілуі тиіс. Бақылау бағдар-
ламасы бақылаушыны күні бұрын 
дайындалған зерттеу мсәлелелері жә-
не деректермен қамтамасыз етеді.
Білгіленген жоспарсыз немесе бағ-
дарламасыз бақылаудың негізгі ба-
ғыты жойылады, соның салдарынан 
адамның психикалық іс-әрекетінде 
негізгі және маңызды жағы назардан 
тыс қалуы мүмкін. Бақылауды бір 
жүйелі жүргізіп отыру керек. Бір 
жүйелі бақылау бақылаудың тұрақты 
жағдайын сақтауға мүмкіндік бе-
реді, сонымен қатар бақыланатын
деректердің арасында тығыз байла-
ныс жасауға жағдай тудырады.
Психологиялық бақылау, ереже бо-
йынша, ұзақ уақытты қажет етеді. Ба-
қылау неғұрлым ұзақ мерзімге жүр-
гізілсе, соғұрлым бақылаушы мол де-
ректер жинақтауға мүмкіндік алады, 
соғұрлым тереңірек және сенімдірек 
психологиялық қорытынды жасайды. 
Көп жағдайда ұзақ мерзімді бақылау 
шәкірттердің жас ерекшеліктерін 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: