Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

583
ЫҚПАЛ – 
әлеуметтік әрекеттестік-
тің біртұтас процесінде тәрбиеле-
нушінің психикасы мінез-құлқы 
мен сана-сезімінің қайсыбір аспек-
тілерін өзгертетін психологтың іс-
әрекеті, педагогтың функциялары-
ның жүзеге асырылу нысаны. Дәс-
түрде ықпалдың сендіру, иландыру, 
еліктіру және еліктеу секілді негізгі-
негізгі түрлері сараланады; адами 
өзара әрекеттестіктің әрбір аспекті-
сінде бұлардың бәрі қабаттаса жү-
реді. Сендіру – ұсынылатын қалау-
тілекті, ұсынысты негіздейтін дәлел-
демелер жүйесін қамтиды.
Әдетте, сендіру арқылы тәрбиеле-
нушінің көзқарастары, демек оның 
жүріс-тұрыс, мінез-құлқының себеп-
тік негіздері біршама өзгереді. Бұл 
орайда, қорытынды өз алдына не сен-
дірушіге ілесе жасалуы мүмкін, әйтсе 
де дайын күйінде игерілмей, адам-
ның қайсыбір мәліметтерді не идея-
ларды ұғынып қабылдауына, оларды 
талдау мен бағамдауға негізделеді.
Өзін-өзі бағалауы төмен және әлеу-
меттік ортаға бейімделуге бағдарлан-
ған адамдарды сендіру неғұрлым оңай. 
Керісінше, басқаларға дұшпандықпен 
қарап, айналасындағыларға үстемдік 
жүргізгісі келіп тұратындарды сенді-
ру анағұрлым қиын. Иландыру (суг-
гестия) – сендіру секілді жаңа дерек-
тердің жолында тұрған және адамды
шатасулар мен қателерден сақтан-
дыратын өзіндік бір үлгілердегі сүз-
гілерді болғызбауға бағытталады. 
Иландырушы тәрбиеленушіде тіке-
лей оның өзі алатындай түсінікке 
ұқсас нақ сондай іс-әрекетті талап 
ететін түсініктер қалыптастырады. 
Сендіру негізінен тәрбиеленушінің 
білімі мен тәжірибесіне жүгінетін 
болса, иландыру эмоциялық-еріктік 
сипатта болатындықтан сенуге негіз-
деледі. Адамның иланғыштығы оның 
жеке тұлғалық даму деңгейіне, сана-
сезімі мен өзін-өзі бағалауына, ерік-
жігеріне, сондай-ақ топтағы тұлғалар 
арасындағы қарым-қатынастың ере-
кшеліктеріне, соның ішінде, илан-
дырушыға деген көзқарасына байла-
нысты анықталады.
Көбіне белгілі бір деректерге сену-
шілік тәрбиеленуші үшін беделді адам 
айтқандай орнығады. Елігу феномені 
көбіне өздерінің мінез-құлқында 
эмоциялық күйді басшылыққа ала-
тын, тиісінше талдау жасап алмай 
қабылданған деректер негізінде іс-
әрекет жасайтын не басқа адамдар-
дың іс-әрекетін қайталайтын адам-
дар тобында жиі болады, алайда 
иландыруда иландырушының сезімі 
айналасындағылардың сезімімен бір-
дей болуы міндетті болмаса, елігуде
бір топ адам нақ сол бір ғана ортақ 
сезімде болады. Иландыру мен елік-
тірудің арасындағы тағы бір айыр-
машылық – елігу ішкі себептерден, 
өздігінен болса, иландыру әркез де 
дерлік күні бұрын ойластырылады. 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: