Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

210
тиісті өңірлеріндегі жүйке клетка-
ларының өсуі мен саралануына елеу-
лі әсер етеді.
Балалардың психофизиологиялық 
мүмкіндіктері көп екендігі анық-
талған. Әрбір сатыда сыртқы әсер-
лерге таңдамалы қабылдағыштық 
байқалады; балалар қарекет әдістері-
нің кез келгенін емес, белгілі бір 
түрін неғұрлым нәтижелі меңгереді. 
Бұл ерекшелік жастық сензитивтілік 
деп аталады және қайсібір жас ке-
зеңінде (ол сензитивтік кезең немесе 
сензитивтік жас деп анықталады) 
белгілі бір психикалық қасиеттер мен 
процестердің дамуының оңтайлы 
сипатымен ерекшеленеді.
Сензитивтік кезеңге қатысты күні
бұрын немесе кешігіп барып оқыту-
дың тиімділігі жеткіліксіз болып 
шығары анық. Оқытудың нәтижелі-
гін арттыру баланың психология-
лық-физиологиялық жас ерекшелік-
терін және осы жас кезеңінде қа-
лыптасатын психологиялық жаңа 
түзілімдердің маңызын бұлжытпай 
ескеруді талап етеді. Балалардың 
жас ерекшеліктерімен қатар дара-
лық ерекшеліктерін де ескеру керек,
жастары бірдей балалардың бұл
ерекшеліктерінде елеулі айырмашы-
лықтар болады.
ЖАС ДАҒДАРЫСТАРЫ – 
онто-
генездің қауырт психологиялық өз-
герістермен сипатталатын, уақыты 
жөнінен біршама ұзақ емес (бір жыл-
ға дейін), ерекше кезеңдері. Невроз-
дық не жарақаттық сипаттағы дағ-
дарыстардай емес, жас дағдарыста-
ры қалыпты процестерге жатады жә-
не тұлғаның қалыпты, үдемелі дамуы 
үшін қажет. Ж.д. жас тұрғысындағы 
бір сатыдан екіншісіне өтуімен бай-
ланысты пайда болуы мүмкін және оның
әлеуметтік қатынаста, қарекет, сана
саласындағы жүйелі сапалық түрле-
нуімен байланысты. Балалық жаста, 
әдетте, «бір жас дағдарысы», «үш жас 
дағдарысы», «6-7 жас дағдарысы» жә-
не «жеткіншек дағдарысы» (10-11 жас) 
сараланады. Жас дағдарыстарының 
бұл шектемесі біршама шартты, өйт-
кені даралық, әлеуметтік-мәдени жә-
не басқа өлшемдер едәуір шамада әр-
қилы болады.
Дағдарыстың нысаны, ұзақтығы мен 
өту қарқындылығы баланың дара-
лық-типологиялық ерекшеліктеріне, 
әлеуметтік және микроәлеуметтік жағ-
дайларға, отбасындағы тәрбиенің 
тұтастай педагогикалық жүйенің ерек-
шеліктеріне байланысты әртүрлі бо-
луы мүмкін. Балалық шақтағы Ж.д. 
кезеңдеріне балалардың үлкендермен 
қарым-қатынасының жаңа типіне кө-
шу процестері тән, мұнда баланың жа-
ңа, өскелең мүмкіндіктері, «әлеумет-
тік даму жағдаятының» өзгерістері, 
қарекеттің алмасуы, баланың сана-
сының бүкіл құрылымының қайта 
құрылуы ескеріледі. Балалардың жа-
ңа жас сатысына өту процестері, бір
жағынан, оның айналасындағы адам-
дармен қарым-қатынастарының бұ-
рынырақта қалыптасқан нысандары, 
екінші жағынан, өскелең физикалық 
және физиологиялық мүмкіндіктері 
мен талап-тілектері арасындағы кей-
де өте-мөте кереғар қайшылықтар-
ды шешумен байланысты болады.
Негативизм, қиқарлық, кірпияздылық, 
шамшылдық және жас дағдарысына 
тән басқа да жағымсыз мінез-құлық
көріністері егер үлкендер баланың 
қарым-қатынас және қарекет саласын-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: