Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

491
маңызы бар. Адамды толық білу 
үшін тек оның қалай ойлайтынды-
ғын, қалай әрекет ететіндігін ғана бі-
лу жеткіліксіз, оның қалай сезетінді-
гін де білуіміз керек.
Адамдарды бір-бірінен айыратын 
оның сезімдеріндегі өзгешеліктер 
нендей екен?
Сезімнің бағыттылығы. Сезім сала-
сындағы ең басты айырмашылық-
тар – адам сезімдерінің қандай нәр-
сеге бағытталғандығына, осы сезім-
дердігі мазмұнына байланысты бола-
ды. Лермонтов «Ой» деген өлеңінде 
былай деп жазды: «Біздің жек көруі-
міз де, сүюіміз де кездейсоқ». Егер 
сезімдер кездейсоқ объектілерге пар-
шаланып, кездейсоқ себептерден 
пайда болса, онда олар адамның шы-
ғармашылық жұмысында да, тірші-
лік күресінде де мықты қозғаушы күш 
бола алмайды. Қайта ондай сезімдер 
адамды өмірінің негізгі міндетін бас-
қа жаққа аударып, таңдап алған тура 
жолынан адастырып жіберетін кедер-
гі болуы мүмкін.
Адамның эмоциялық өмірін талдай 
білу үшін, ең алдымен, оның өмірін-
де ең үлкен роль атқаратын сезімдер-
дің оның дүниеге көзқарасымен және 
алдына қойған негізгі мақсаттары-
мен қаншалықты байланысты екеніп 
ұғыну керек. Оның бір нәрсені жақ-
сы көруі жек көруі, рухтануы, қуа-
нуы, қамығуы кездейсоқ па, жоқ 
принципиальды ма, соны білу қажет. 
Оның сезімдері жеке басының ба-
ғытталуын көрсететін сенімінен туа
ма немесе олар осы минуттағы әсер-
лерден туа ма, осыларды жақсы ұғы-
ну керек.
Мәселен, өшпенділік сезімі бағыт-
талған нәрсесіне қарай жоғары не-
месе төмен болуы мүмкін. Отан жау-
ларына деген өшпенділік – адамды 
ерлікке рухтандыратын және батыр-
лықты тудыратын ең жоғарғы се-
зімі. Жарыста өзінен озып кеткен 
адамды жек көріп, оны күндеу сезі-
мі – бұл ұсақтық, төмен сезімдер
өсек туғызады, жаман қылықтар іс-
теуге бастайды.
Сезімнің тереңдігі. Адамның эмо-
циялық өмірін сыпаттауда оның се-
зімдерінің тереңдігі зор орын ала-
ды. Терең сезім деп әр адамның тір-
шілігінің ең маңызды жақтарын қоз-
ғайтын сезімді айтады; ол адамның 
ойы, талаптары, тілектерімен жан-
жақты байланысты болып, барлық 
рухани тұрмысына әсерін тигізеді.
Тез өтетін және сыртқы көрінуі ашық 
күшті сезімдердің, барлығы бірдей 
терең сезім бола бермейді. Әуестену 
күшті сезім болғанымен, терең се-
зім емес. Шын сүйіспеншіліктің 
әуестенуден өзгешелігі – ең алдымен 
оның тереңдігінде. Аффектілердің 
барлығы күшті сезімдерге жатады, 
бірақ олардың көпшілігі тіпті терең 
болмайды. Ызаның қызу сыртқа шы-
ғуы күшті және тайыз сезім болады. 
Адамның сенімінен туатын және оның 
өмірлік күресінің жолын айқындай-
тын принципиальды жек көру терең 
сезім болады.
Сезімнің тереңдігі көңіл күйдің қы-
зу, тез болуымен, ондай көңіл күйінің 
сыртқа тез шығуымен қажетті түрде 
байланысты емес «Сабырлылық бой-
да жасырын жатқан ұлы қуаттың 
белгісі; сезімнің, ойлардың толық жә-
не терең болуы ұстамсыз қылықтар-
ды болдырмайды» (Лермонтов, «Біз-
дің заманның геройы»). 
Адамның эмоциялық өмірінің бай-
лығы мен мазмұндылығы, оның се-
зімінің күшінен гөрі тереңділігіне 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: