Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

501
әдістері арқылы зерттеледі. Белгілі 
әдістерді қолдану нақты міндеттермен, 
сонымен қатар зерттеу іске асатын 
жағдайлармен байланысты.
Қазіргі кезде кеңінен тараған және 
шет елден енген әдістерінің бірі –
социометриялық әдіс немесе социо-
метрия әдісі, оны алғаш рет ұсынған 
З.Фрейдтің шәкірті – Джекоб Море-
но (1892-1974). Морено теориясы 
бойынша, барлық қиыншылықтар, 
қарама-қайшылықтар, оның ішінде 
әлеуметтік, микро және макро құ-
рылымының сәйкес келмеуіне бай-
ланысты. Социометрия – америка 
социологі және психологі Джекоб 
Морено ұсынған шағын топтарда 
тұлғааралық қарым-қатынастарды 
зерттеудің ерекше әдісі. Қазір 
социометрия әдісін топ мүшелерінің 
арасында ұнату және ұнатпауды 
анықтау үшін кеңінен қолданады. 
Социометриялық әдістің мәні берлігі 
бір шарттарға жауап беретін адам-
дарға – бірізділік тәртіппен таңдауды 
іске асыру міндеті қойылған топ 
мүшелерін саудалаудың нәтижесін 
зерттеу. Демек, бұл жағдайда әртүрлі 
социометриялық өлшемдер немесе 
ақты сұрақтар ұсынылады, оған әр-
бір зерттеуші жауап беруі тиіс (мәсе-
лен, зерттеуші бірініші кезекте кім-
мен бірге жұмыс істеуді, көрші бо-
луды, демалуды қалайды, кіммен 
екінші кезекте, кіммен үшінші кезек-
те). Сонымен зерттеу нәтижесінде 
топтағы «социометриялық жұлдыз-
дарды» немесе топтағы ең көп таң-
дауға ие болғандарды анықтау.
Бұл әдіс тез арада топтағы адамдар-
дың бір-бірімен қатынасын анық-
тауға мүмкіншілік береді. Бұл әдісті 
сынып жетекшілері, тәрбиешілер ке-
ңінен қолданады. Мектеп оқушы-
ларына төмендегі сұрақтарға жауап 
беру сұралады: «Сен кіммен туристік 
жорықтарға, емтиханға дайындалуға, 
бір партада отыруға, бір командада 
ойнауға, тілек білдірер еді?» Әр-
бір сұраққа үш таңдау беріледі: нә-
тижесінде ұжымның кейбір мүшеле-
рі көп таңдауға мәжбүр болады. 
Ұжымның әрбір мүшесінің орны, рө-
лі, мәртебесі, бағыты туралы не-
гізделген бағалауға, ұжымішілік 
топтарды, оның лидерлерін анықтау-
ға мүмкіндік, тәріздес сұрақтар со-
циометриялы өлшемдер деп атала-
ды, топішілік тұлғалардың іс-әре-
кеті мен қарым-қатынасының әр-
түрлі жақтарын қамтиды. Осындай 
өлшемдер белгілі бір міндеттерді 
орындаумен тығыз байланысты (оқу, 
қоғамдық жүктемелер, демалыс, бір-
ге уақыт өткізу және т.б. сияқты).
Таңдау өлшемдерін күшті және әл-
сіз деп бөледі. Күшті өлшемдер зерт-
теу үшін оның өмірінің ең маңызды 
және қажетті салаларын қамтиды. 
Социометриялық таңдау әдісін жүр-
гізу экспериментті жүргізушілерден 
немесе экспериментатордан таңдау 
өлшемдерін, оның санын зерттеу 
мақсаттары мен міндеттеріне сай 
анықтауды талап етеді. Социомет-
риялық зерттеулердің жүрісі белгілі 
дәрежеде экспериментатордың же-
ке басына тікелец байланысты, оның
топ мүшелерімен қатынас жасай бі-
лу ептілігіне, зерттеудің маңызы мен
қажеттілігін түсіндіре білуіне бай-
ланысты. Психологтар оны жүргізу 
ісіне бірден кіріспейді, ең алдымен 
олар топпен танысуға біршама уақыт 
жібереді. Бұл кезеңді социометрия-
лық жаттыға деп атайды. Топ және

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: