1 Қазақстан тарихы курсының пәні мақсаты мен міндеттері. «Қазақстан тарихы»
-1991жж.Қазақстандағы ғылым мен мәдениеттің дамуындағы жетістіктер мен проблемалар
жүктеу/скачать 2,92 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазақстанның халықаралық байланысының дамуы.
- Саяси саладағы белгілері
- Экономикалық салаларда-дағдарыстың белгілері
- Әлеуметтік саладағы оның негізгі белгілері
- Қайта құру бағытының қарама-қайшылығы .
- Қоғамның саяси және әлеуметтік өміріндегі қайшылықтар мен кемшіліктер.
- 84) Желтоқсан оқиғасы (1986 ж.)
- Оқыға барысы. 1986 жылы 17 желтоқсанда Алматыда жастар толқуы басталды.
- 84Желтоқсан оқиғасы (1986 ж.) (2 вариант)
1965-1991жж.Қазақстандағы ғылым мен мәдениеттің дамуындағы жетістіктер мен проблемалар. Ғылымның дамуы мен гүлденуі табиғаттың шынайы заңдылықтарын үйренуге және оған қоғам мүшелерін тартуға тікелей байланысты. Кеңес Одағы жүйесінің күйреуі барысында республика ғылыми мекемелері дағдарыс жағдайында болды. 1996 жылы мемлекет ғылыми саланы қайта жаңғыртуға, академиялық ғылымның реформалық жолдарын анықтауға бет бұрды. Осы мақсатта Ғылым және жаңа технология министрлігін, Ұлттық академияны, ауыл шаруашылығы ғылыми академиясын біріктіру жүзеге асырылды. Сөйтіп, жаңадан Қазақстан Республикасының Ғылым Академиясы дүниеге келді. Қазақстанның дамудың жаңа жолына түсуі өз кезегінде білім алу жүйесіне ғана емес, мәдениет саласына да үлкен өзгерістер әкелді. Кеңестік кезеңде мәдениет пен білім мемлекеттің қосымша көмегін пайдаланатын. мәдени саланы қаржыландыру мәселесі едәуір өзгеріске ұшырады: -ұлттық маңызға ие мемлекеттік мәдениет мекемелерін мемлекеттік тұрғыдан қаржыландыру сол күйінде сақталып қалды; -нақты мәдени жобалар мен бағдарламаларды жүзеге асыру үшін түрліше қаржы көздерін тарту мүмкіндігі ашыла түсті; -меншік формасының өзгеруіне байланысты мәдени мекемелердід көпшілік бөлігі, атап айтқанда, кинематография, туризм, спорт, шоу, теледидар, концерттік ұйымдар, т.б. өзін-өзі қаржыландыруға көшірілді. В начале XX в. на территории Казахстана продолжали организовываться новые научные учреждения. Весной 1902 г. состоялось открытие Семипалатинского подотдела Западно-Сибирского отдела РГО. Продолжали действовать Оренбургский, Западно-Сибирский и Туркестанский отделы РГО, проводившие огромную работу по изучению географии, истории и этнографии Казахстана. Туркестанскими учеными в 1899-1902 гг. изучено Аральское море, в 1903-1904 гг. - Балхашское озеро. Результаты Балхашской и Аральской экспедиций играют немаловажную роль и в наши дни.В 1902 г. выдающиеся русские востоковеды В. Бартольд, Н.Ве-селовский, И. Мелиоранский, С. Ольденбург, В. Радлов и другие основали Русский комитет для изучения Средней и Восточной Азии в историческом, археологическом и этнографическом отношениях. В сферу его деятельности входила и казахская степь. Казахстанские ученые. Огромный вклад в изучение истории и культуры Казахстана и Средней Азии внес В. Бартольд. К 1914 г. относится публикация одного из важнейших трудов В. Бартольда по истории и исторической географии Средней Азии - "К истории орошения Туркестана". Исследование обширного круга письменных источников - от древнейших до нашего времени - позволило ученому воссоздать не только историю искусственного орошения, но в значительной мере историю всего хозяйства Южного Казахстана, связанную с общеисторическим развитием науки.В 1902 г. была опубликована еще одна капитальная работа В.Бартольда по Казахстану - "Сведения об Аральском море и низовьях Аму-Дарьи с древнейших времен до XVII в.". Эта первая крупная публикация по историко-географическому циклу исследований, совокупность которых справедливо закрепила за их автором репутацию создателя исторической географии Средней Азии и Казахстана. Г. Потанин (1835-1920) - путешественник, фольклорист, исследователь Сибири и Центральной Азии. Г. Потанин совершил ряд путешествий по малоизученным областям Сибири и Центральной Азии, где собрал обширный материал по географии, ботанике, экономике и этнографии. По истории и этнофафии казахского народа он написал 50 статей, заметок и книг.Видным этнографом и экономистом был Алихан Нурмухамедулы Бокейханов. А. Бокейхан был одним из авторов работы "Киргизский край", вышедшей в 1903 г. Это издание представляло собой 18-томную энциклопедию "Россия. Полное географическое описание нашего отечества". Бокейханом была написана вторая часть книги "Население", посвященная истории казахов, развитию просвещения, издательского дела в крае, русскому завоеванию и колонизации. Перу А. Бокейхана принадлежит биография Абая Кунанбайулы, изданная в "Семипалатинском листке" в 1905 г. Многочисленные статьи на этнографические и экономические темы были опубликованы в газетах и журналах, выходивших в крае, в том числе и газете "Казак", в которой А.Бокейхан активно сотрудничал.Развитие медицины. Развивалась в начале XX в. и медицина Казахстана. Одними из первых казахских врачей были А.Айтбакин и М. Карабаев. Айтбакин написал научное исследование "Изменение кумыса при стерилизации и о составе стерилизованного кумыса", которое было удостоено серебряной медали. В Северном Казахстане работал врач Мухамеджан Карабаев. С 1888 г. Карабаев начал работу в должности Костанайского уездного врача, в 1907 г. возглавил борьбу с эпидемией сыпного тифа в Иргизском уезде.В 1909 г. окончил военно-медицинскую академию Халел Досмухамедулы, видный общественный и политический деятель Казахстана. В начале XX в. им был написан ряд статей для газеты "Казак,", в том числе "По поводу болезней" (1913 г.) и "Заразные болезни" (1914 г.). Развитие образования. В начале XX в. в Казахстане продолжала увеличиваться сеть русскоязычных и русско-казахских школ. По сравнению с 1897 г. их число к 1911 г. удвоилось. Однако население продолжало получать образование в мектебах и медресе, причем большинство их существовало на нелегальном положении. Значительным событием конца XIX-начала XX вв. было открытие "новометодных" учебных заведений. Сторонники "нового метода" стояли за реформу мусульманской школы, широкое внедрение светских дисциплин (географии, истории, естествознания, русского языка), новую методику обучения.Противники "нового метода" пользовались поддержкой колониальных властей и миссионеров. В начале XX в. в Казахстане движение за "новый метод" активизируется, охватив вначале большие города, а затем и крупные населенные пункты. Начиная с 1900 г. отдельные старометодные мектебы и медресе постепенно преобразовывались в "новометодные". Поскольку высших учебных заведений в Казахстане не было, многие казахи обучались в университетах и институтах Петербурга, Москвы и Казани. По неполным данным, в начале XX в. свыше 100 человек из числа казахов имели высшее образование. Начало XX в. - время расцвета казахской периодической печати. Если в конце XIX в. существовало всего два издания, то после 1905 г. появляется целый ряд новых газет и журналов. В 1907 г. группа казахской интеллигенции в Петербурге начала издавать газету "Серке", редактором был Абдурашид Ибрагимулы. Во втором номере этой газеты была опубликована статья М. Дулатулы "Наша цель". Царская охрана, усмотрев в ней прокламацию, направленную на "возбуждение казахского населения против всех представителей и органов правительства", закрыла газету. В марте того же года в Троицке вышла "Казак газетi", запрещенная после первого же номера. В 1911 г. в свет выходит первый номер журнала "Айкап", издававшегося в Троицке. Редактором и идейным вдохновителем журнала стал Мухамеджан Сералыулы, видный казахский поэт и общественный деятель. Журнал внес огромный вклад в развитие литературы и оформление казахского литературного языка, публиковал исследования по фольклору, этнографии, истории. Особая роль в развитии национальной прессы принадлежит газете "Казак", выходившей в Оренбурге и Тургае в 1913-1918 гг. под редакцией Ахмета Байтурсына. Основной заботой газеты был культурный подъем казахского народа, развитие казахского литературного языка и литературы. Много места уделялось работам А.Бокейхана по фольклору и А. Байтурсына о казахском языке и казахской литературе. С 1916 г. до конца 1917 г. в Ташкенте выходила еженедельная газета "Алаш", издаваемая Кульбаем Тогусовым. Газета была социалистического направления, хотя сильны были панисламистские и антирусские настроения. После Февральской революции 1917 г. выходит целый ряд новых газет и журналов различного толка. Культура. Начало XX в. - особый период в истории казахской литературы. Складывается современный литературный казахский язык, появляются новые стилистические формы, казахские писатели осваивают новые жанры. Один из выдающихся деятелей литературы начала XX в. - Ахмет Байтурсын. С 1895 г. Ахмет Байтурсын занимается педагогической и литературной деятельностью. Первыми его поэтическими трудами были переводы басен Крылова, сборник "Кырык мысал", выдержавший несколько изданий, был очень популярен среди казахов. В Оренбурге в 1911 г. вышел в свет сборник стихов А.Байтурсына "Маса". Его перу принадлежит также ряд статей о казахском языке, где он выступает за чистоту языка, освобождение его от русских и татарских слов. Ахмета Байтурсына можно назвать основателем казахского языкознания. Крупное явление казахской литературы начала XX в. - Мыржакып Дулатулы, известен как поэт и прозаик, он автор нескольких поэтических сборников и первого казахского романа "Несчастная Жамал" (1910). Роман вызвал огромный интерес у русских критиков и казахской общественности, выдержал два издания. Кроме оригинальных произведений, Мыржакып Дулатулы занимался переводами Пушкина, Лермонтова, Крылова, Шиллера. Особое место в казахской поэзии занимает творчество Магжана Жумабая (1893-1937 гг.). С его именем связано внедрение новых поэтических форм в казахское стихосложение. В 1912 г. в Казани вышел первый сборник его стихов "Шолпан". В начале XX в. начинается творческий путь талантливого казахского прозаика и драматурга Жусипбека Аймауытулы (1889-1931). Основные произведения созданы им в советское время, хотя в 1917 г. он уже сотрудничал в журнале "Абай". Одной из видных фигур казахской литературы начала XX в. был Султанмахмуд Торайгыров (1893-1920). В 1913-1914 гг. Торайгыров сотрудничал в журнале "Айкап", где печатает первые стихи и рассказы, тяготевшие в основном к теме социального неравенства. Тогда же он начинает работу над романом "Камар сулу". Большое развитие получает в начале XX в. философско-этическая литература, виднейшими представителями которой были Шакарим Куцайбердыулы, Жусуп Кобеев. Особая роль в развитии казахской философской мысли принадлежит Шакариму Куцайбердыулы (1858-1931). Шакарим, племянник Абая Кунанбайулы.Первым философским произведением был труд "Мусылман-шылдык, шарттары", вышедший в Оренбурге в 1911 г. В том же году была опубликована "Родословная тюрков, киргизов, казахов и ханских династий" - одна из первых работ по истории казахов. Однако Шакарим оставил нам не только философские и исторические труды, но и огромное количество стихов, поэм и прозаических произведений. Видным представителем философского направления казахской литературы был Жусуп Кобеев (1858-1931 гг.). В 1907 г. в Казани выходят сразу три его книги: "Увиденное мною удивительное явление в моей долголетней жизни", "Положение", "О том, чья земля Сарыарка". В них автор резко высказался против колониальной политики России, переселения крестьян в Казахстан, призывает казахов активнее включаться в политическую жизнь страны. Кроме чисто философских трудов, перу Кашимова принадлежит повесть "Печальная Мариям" (1914 г.), в которой автор осуждает обычаи бракосочетания, когда девушек выдают замуж без их согласия. В целом начало XX в. стало периодом особого расцвета казахской письменной литературы, впитавшей в себя лучшие черты казахской, восточной и европейской литературы. В это время закладываются основы современной казахской литературы, окончательно складывается литературный язык.Развитие устного и музыкального творчества. В начале XX в. продолжали развиваться и традиционные виды казахского искусства: устная литература и музыкальное творчество. Один из наиболее известных акынов начала XX в. - Балуан Шолак (Нурмагамбет) Баймурзин (1864-1919). Его песни получили широкое распространение в народе, многие из них популярны и сегодня. Певцами и композиторами были Ыбрай Сандыбайулы, Майра Шамсутдинова и др. Известными композиторами были Дина Нурпеисова, Казангап Тлепбергенов Начало XX в. - время расцвета казахской литературы и журналистики, время окончательного оформления современного литературного языка, появление казахской драматургии, первых казахских романов. Именно в этот период начинает складываться современная казахская культура. 82)Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты.Егеменді Қазақстанды дүниежүзілік қауымдастықтың тануы.1991 жылғы 16 желтоқсанда Қазақстан тәуелсіздік туралы Декларация жариялады, сөйтіп дүниежүзілік қоғамдастыққа енуге мүмкіндік алды. 1992 жылы қаңтардан 9 шет мемлекетпен дипломатиялық қатынас орнатты. Тәуелсіз Қазақстанды әлем мемлекттерінің арасында бірінші болып бауырлас Түрік республикасы таныды. 1992 жылдың ортасына қарай республика тәуелсіздігін жер шарының 30-дан астам елі мойындады: АҚШ, Қытай, Иран, Пакистан, Канада, Швейцария т.б. 1999 жылдың басына қарай дүние жүзінің 150 мемлекеті танып, 106 мемлекетпен дипломатиялық қатынас орнатылды.Қазіргі Қазақстан шет елдерде 30-дан астам диплоамтиялық және консулдық өкілдіктер ашты. Алматы мен Астанада 50-ден астам шетелдік елшілік және халыаралық, ұлтаралық ұйымдардың 16 өкілдігі жұмыс істейді. Республикамыздың сыртқы саясат ведомствосы ұлттық мүддемен жалпы адамзаттық мүдделерді үйлестіріп жүргізетін дипломатиялық саясатқа кірісті.1992 жылы наурыздың 3-інде Қазақстан Республикасы Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) мүшесі болып қабылданды. Осы жылы өткен БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-сессиясының трибунасынан ОБСЕ сияқты ұйымның Азияда да құрылуы туралы Н.Ә. Назарбаев өз ойын айтқан болатын. Бірақ, ол кезде оның бұл сөзіне онша сене қоймаған еді. Міне, арада 10 жыл өткеннен кейін 2002 жылғы маусымда Алматыда сенім әрекеттестік шаралар туралы саммиті өтті. Саммит жұмысына 16 мемлекет басшылары қатысты. Оның ішінде 7 ірі державалар- Қытай, Индия, Ресей, Иран, Түркия т.б. болды. Маңызы: Бұл елдердің экономикалық потенциалы өте зор, олардың территориясының жалпы көлемі 38,8 млн.кв.км., немесе Евразия материгінің 89%-ын құрайды. Бұл елдердің территориясында 2.8 млрд. адам тұрады, яғни жер шары тұрғындарының 45%-ын құрайды.Қазақстанның халықаралық байланысының дамуы.Қазақстан сыртқы саясатында басты үш мәселеге ерекше назар аударады: 1. ТМД, Азия, Европа елдері, АҚШ, Тынық мұхит, Таяу Шығыс аймағы елдерімен халықаралық байланысты өркендету. 2. Мәдени-экономикалық байланысты күшейте отырып, алдыңғы қатарлы өркениетті елдердің қатарына қосылу. 3. Қазақстанның сыртқы саясатында ерекше назар аударатын мәселе – ең жақын және ірі көрші мемлекеттермен, солтүстікте – Ресеймен, шығыста – Қытай халық Республикасымен ойдағыдай қарым-қатынас орнату. 83) Қазақстандағы «қайта құру» саясаты (1985-1991 жж.). Дағдарыс алдындағы қоғамның жағдайы . КСРО құрамындағы барлық одақтас республикаларда 1980 жылдан кейін аса күрделі жағдай басталды. Мүндай жағдай елдің әлеуметтік, экономикалық нышандарының жоқтығынан туып еді. Дағдарыстың себебі өте көп болды.
1. Басшылықтың өзгерістерді жүзеге асыру қажеттігін түсінуге қабілетсіздегі және дәрменсіздігі. 2. Қоғамдық өмірдің, экономикалық қызметтің, азаматтардың жеке өмірінің бір орталықтан басқарылуы. 3. Партиялық және мемлекеттік функциялардың бірігуі мен төрешілденуі. 4. Заңдылықтың бұзылуы. 5. Жариялылықтың болмауы. Экономикалық салаларда-дағдарыстың белгілері: - Шаруашылықтың жүргізудің шығындық тәсілі. - Ғылыми-техникалық және технологиялық прогресте артта қалушылық. - Бақылаусыз басқару аппараты. - Инфляция. - Товар зәрулігі. Әлеуметтік саладағы оның негізгі белгілері: - Халықтың тұрмыс деңгейінің нашарлауы. - Теңгермешілдік. - Әлеуметтік әділеттіліктің жиі бұзылуы. - Күнделікті тіршіліктің бұрмалануы. - Ұлтаралық қатынастардағы шиеленістер. - Маскүнемдік, нашақорлық, ұрлық, парақорлық, жезөкшелік және коррупция. Сонымен, КСРО қоғам дамуының жаңа бетбағытына мұқтаж жағдайда тұрды. Қайта құру бағыты. 1985 жылғы наурызда Н.У.Черненко қайтыс болғаннан кейін КОКП ОК-нің Бас хатшысы қызметіне М.С.Горбачев сайланды. 1985 жылы сәуірде КОКП ОК-тың пленумында әлеуметтік, экономикалық дамуды жеделдету мәселесіне сәйкес экономикалық құрылымды қайта құру бағыты жарияланды. М.С.Горбачев саясатының ұрандары: жариялылық жеделдету, қайта құру. Бұл қайта құру бағыты 1986 жылғы КОКП-ның XXVII съезінде мақұлданды. Сонымен партия елде жаңару бағытына бастауға міндет алды. Қайта құру ешқандай бағдарламасыз, ғылыми айқындамасыз жүргізілді. Бұл бағыттың қияли болжамдары көп болды. Қайта құру бағыты алғышқы кезден бастап сәтсіздікке ұшырай бастады. Бұған Москвада В.В.Гришин, Ленинградта Г.В.Романов, Қазақстанда Д.А.Қонаев, Әзірбайджанда Г.Әлиев сияқты басшылар кінәлі деп шешілді. Қайта құру бағыты мемлекетті сол кезде алғышарты қалыптасқан аса ірі дағдарыстан құтқара алмады. Қоғамдағы жағдай күннен күнге қиындай берді.
1987 жылы қантар айында болып өткен КОКП ОК-нің Пленумында «Қайта құру және партияның кадр саясаты туралы» мәселе талқыланды. Қаулының кемшіліктері: 1. Дағдарыстың нақты себептерін көрсете алмады. 2. Жаппай өзгерістердің символына айналып, сөз жүзінде ғана салтанат құрды. 1987 жылғы маусым Пленумы басқару ісін түбірлі қайта құру мәселеріне арналды. Пленум әзірлеген құжаттар негізінде «Мемлекеттік кәсіпорын туралы заң» қабылданды. Бұл заңда товар-ақша қатынастарының ролі айқындалды. Мемлекеттік кәсіпорындар дербес товар өндірушілер ретінде қарастырылды. Шаруашылықты жүргізудің экономикалық әдістерін меңгеруге көшуге негіз жасалды. Ұзақ мерзімді жоспарлау орнына мемлекеттік тапсырыстар жүйесі енгізілді. Алайда, бұл шаралар іске асырылмады. Қоғымның саяси құрылымдарын жаңартпайынша, шаруашылықты жүргізудің жаңа әдістері нәтиже бермейтіндігі айқын болды. Халық шаруашылығындағы жағдай ауырлай түсті. Дүкен сөрелерінен күнделікті тұтынатын товарлар жоғала бастады, азық-түлік түрлері нашарлады. 1988 жылғы маусым айында болған КОКП XIX Букілодақтық конфернцияда қоғамның әлеуметтік экономикалық жүйесіне талдау жасалып мынандай шешімдер қобылдады: 1. Саяси жүйеге реформа жүргізбейінше әлеуметік – экономикалық өзгерістер жасау мүмкін еместегін мойындау.
Осыдан кейін қайта құруды жүргізу үшін ең алдымен саяси жүйеге реформа еңгізу керек болды. Қоғамның саяси және әлеуметтік өміріндегі қайшылықтар мен кемшіліктер. 80-жылдарға қарай халық шаруашылығын жоспарлауындағы және өндіргіш күштерді орналастырудағы әміршіл-әкімшіл жүйенің жіберген кемшіліктері мен қайшылықтарының нәтижесі тоқырау құбылыстарын тұғызды. Республика шикізат көзі ретінде қала берді. Рухани идеологиялық өмірде отарлау жүйесінің толық ықпалында болды. Ғылым мен ағарту саласын қаржыландырудың «қалдықты» ұстанымы сақталды. Ұлттық мәдениет, салт-дәстүрлер, тіл өте ауыр жағдайға тірелді. Тек қана 1954-1986 жылдар аралығында қазақ тілінде білім беретін 600-ге жуық мектеп жабылды. Қазақ тілінің қолдану аясы өте тарылды. Сол кезде билікте отырғандарды тіл тағдыры толғандырмады. Аса маңызды мәселелердің барлығы тек Москвада ғана шешіліп отырды. Республикалар егемендегі сөз жүзінде ғана болды. Қазақстан партия басшысы Д.Қонаев (1912-1993 жж.) өз жұмысында көптеген кемшіліктерге жол берді. Д.Қонаевтің өзіне республика халықтарының арасында табынушылық пайда болды. Оның маңындағылар республикадағы күрделі әлеуметтік-экономикалық, рухани, экологиялық жағдайларға немқұрайды қарады. 84) Желтоқсан оқиғасы (1986 ж.) 1986 жылғы желтоқсан оқиғасына орталықтың өктемдік әрекеттері мен демократиялық принциптері арасындағы қайшылықтар және шовинистік саясат т.б. қалыптасқан жағдайлар нарызылықтың негізгі себептері болды. Наразылықтың сылтауы 1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Компартиясы орталық Комитетінің V пленумы болды. Пленумда Г.П.Разумовский ұсынысымен Қазақстанды көп уақыт бойы басқарған Д.Қонаевты орнынан босатып, мемлекет басшылығына республика халқына бейтаныс Ульяновск облысы партия комитетінің бірінші хатшысы болған Г.В.Колбин тағайындалды. Ел басшылығының ауыстырылуына арналған бұл пленум 18 минутқа ғана созылды. Орталықтың бұл әрекеті барып тұрған саяси қателік және қазақ халқының мүддесін мүлде елемеушілік болды. Оқыға барысы. 1986 жылы 17 желтоқсанда Алматыда жастар толқуы басталды. Кейін бұл толқу республиканың басқа қалаларына тарады. Шеру бейбіт және саяси сипатта болды. Жастар шеруі құқық бұзушылық, ұлтшылдық сипаттан аулақ болды. Наразылықтың басты қозғаушы күші студенттер, жастар болды. Бюрократиялық жүйеге үйренген республика басшылары жастар пікірін тыңдағылары келмей, олардың тез таралуын талап етті. Шеруді тарқату мақсатында республика басшылары Алматы Гарнизоны, басқа да әскери күштер көмегімен жастар жиналған Брежнев алаңын қоршады. Демонстрацияны тоқтату мақсатында КСРО-ның кейбір өңірлерінен ішкі әскер бөлімдері әкелінді. Осыншама ірі күштер сапер күрегі, үйретілген иттер, су шашатын машиналар, сойындар т.б. қарулар көмегімен демонстрацияны тоқтатты. Қоғамдық тәртіп сақшылары өрескел қатыгездікке барып, көп адамдардың қаза табуына жол берілді. Республика басшылары бұл жағдайға көз жұма қарады. Шеруге қатысқандарды тергеу ісі өте қатал, заңсыз жүргізілді. Тергеу камераларына, қаланың сыртына әкетілгендерінің саны 8,5 мың болды. Көптеген жастар оқу орындарынан, комсомолдан шығарылды. Желтоқсан оқиғасына қатысқандарының ішінен Қайрат Рысқұлбеков, Ербол Сыпатаев, Ляззат Асанова, Сәбира Мұхамеджанова сияқты жастар жақсыз өктем биліктің құрбандары болды. Біраз уақыттан кейін сол кезде айыпталған 99 адамның 46-ы ақталды, 83 адам 1,5 жылдан 15 жылға дейін бас бостандығынан айырылды, 52 адам партия қатарынан, 787 адам комсомол қатарынан шығырылды. 1138 адам комсомолдық сөғіс алды, жоғары оқу орындарының 12 ректоры қызметінен алынды, 271 студент оқудан шығаралды, ішкі істер министрлігінен 1200 адам, денсаулық сақтау және көлік министрлігінен 309 адам жұмыстан шығарылды. Желтоқсан құрбаны Қайрат Рысқұлбеков 1988 жылы мамырда қайтыс болды. 1996 жылы 9 желтоқсанда оған «Халық каһарманы» атағы берілді. 1987 жылғы КОКП ОК-ті Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасын «Қазақ ұлтшылдығының көрінісі» деп бағалады. Желтоқсан оқиғасы КСРО-ның ыдырауын тездетті. Кейіннен партия желтоқсан оқиғасында жіберілген қателерді мойындады. КСРО халық депутаттарының 1 съезінде ақын, қоғам қайраткері М.Шаханов желтоқсандағы орталықтың жүргізген іс-әрекетін қатты сынап, тұңғыш рет мінбеде сөз сөйледі. Бұл желтоқсан шындығын ашудағы алғашқы қадам болды. 84Желтоқсан оқиғасы (1986 ж.)(2 вариант)1986 жылғы желтоқсан оқиғасына орталықтың өктемдік әрекеттері мен демократиялық принциптері арасындағы қайшылықтар және шовинистік саясат т.б. қалыптасқан жағдайлар нарызылықтың негізгі себептері болды.Наразылықтың сылтауы 1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Компартиясы орталық Комитетінің V пленумы болды. Пленумда Г.П.Разумовский ұсынысымен Қазақстанды көп уақыт бойы басқарған Д.Қонаевты орнынан босатып, мемлекет басшылығына республика халқына бейтаныс Ульяновск облысы партия комитетінің бірінші хатшысы болған Г.В.Колбин тағайындалды. Ел басшылығының ауыстырылуына арналған бұл пленум 18 минутқа ғана созылды. Орталықтың бұл әрекеті барып тұрған саяси қателік және қазақ халқының мүддесін мүлде елемеушілік болды.Оқыға барысы. 1986 жылы 17 желтоқсанда Алматыда жастар толқуы басталды. Кейін бұл толқу республиканың басқа қалаларына тарады. Шеру бейбіт және саяси сипатта болды. Жастар шеруі құқық бұзушылық, ұлтшылдық сипаттан аулақ болды. Наразылықтың басты қозғаушы күші студенттер, жастар болды. Бюрократиялық жүйеге үйренген республика басшылары жастар пікірін тыңдағылары келмей, олардың тез таралуын талап етті. Шеруді тарқату мақсатында республика басшылары Алматы Гарнизоны, басқа да әскери күштер көмегімен жастар жиналған Брежнев алаңын қоршады. Демонстрацияны тоқтату мақсатында КСРО-ның кейбір өңірлерінен ішкі әскер бөлімдері әкелінді.Осыншама ірі күштер сапер күрегі, үйретілген иттер, су шашатын машиналар, сойындар т.б. қарулар көмегімен демонстрацияны тоқтатты. Қоғамдық тәртіп сақшылары өрескел қатыгездікке барып, көп адамдардың қаза табуына жол берілді. Республика басшылары бұл жағдайға көз жұма қарады.Шеруге қатысқандарды тергеу ісі өте қатал, заңсыз жүргізілді. Тергеу камераларына, қаланың сыртына әкетілгендерінің саны 8,5 мың болды. Көптеген жастар оқу орындарынан, комсомолдан шығарылды.Желтоқсан оқиғасына қатысқандарының ішінен Қайрат Рысқұлбеков, Ербол Сыпатаев, Ляззат Асанова, Сәбира Мұхамеджанова сияқты жастар жақсыз өктем биліктің құрбандары болды. Біраз уақыттан кейін сол кезде айыпталған 99 адамның 46-ы ақталды, 83 адам 1,5 жылдан 15 жылға дейін бас бостандығынан айырылды, 52 адам партия қатарынан, 787 адам комсомол қатарынан шығырылды. 1138 адам комсомолдық сөғіс алды, жоғары оқу орындарының 12 ректоры қызметінен алынды, 271 студент оқудан шығаралды, ішкі істер министрлігінен 1200 адам, денсаулық сақтау және көлік министрлігінен 309 адам жұмыстан шығарылды. Желтоқсан құрбаны Қайрат Рысқұлбеков 1988 жылы мамырда қайтыс болды. 1996 жылы 9 желтоқсанда оған «Халық каһарманы» атағы берілді. 1987 жылғы КОКП ОК-ті Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасын «Қазақ ұлтшылдығының көрінісі» деп бағалады. Желтоқсан оқиғасы КСРО-ның ыдырауын тездетті. Кейіннен партия желтоқсан оқиғасында жіберілген қателерді мойындады. КСРО халық депутаттарының 1 съезінде ақын, қоғам қайраткері М.Шаханов желтоқсандағы орталықтың жүргізген іс-әрекетін қатты сынап, тұңғыш рет мінбеде сөз сөйледі. Бұл желтоқсан шындығын ашудағы алғашқы қадам болды. Кеңес саяси жүйесіне реформа.1989 жылы мамыр-маусым айларында КСРО халық депутаттарының 1 съезі өтті. Бұрынғы жылдардан өзгешілігі съезде саясаттағы, экономикадағы және қоғамдық өмірдің әлеуметтік-рухани салаларындағы жағдайларға өткір сыни және табанды талдау жасалып, кеңес қоғамына төнген дағдарыстың себептерін іздеу әрекеттері жасалды. Съезд барлық дәрежедегі партиялық және мемлекеттік органдар қызметінің арасын ажырату мәселесіне арнайы тоқталды. Бұл съезден кейін Компартияның билігі өз беделінен айрыла бастады. М.Горбачев бастаған партия басшыларының С.Е. Лихачев, П. Соломенцев т.б. қызметіне сын айтылу көбейді. Партиямен қатар комсомол, кәсіподақ қызметтері де үздексіз сыналды.КСРО халық депутаттарының 1 съезінде жаңа одақтық келісім шарттары жасау мәселесі көтерілді. Бірқатар одақтас республикаларда егемендік туралы декларация қабылданды (Балтық жағалауы республикалары, Украина, Қырғыстан).1990 жылы 25 қазанда Қазақстан өзінің мемлекеттік егемендігі туралы Декларация жариялады.КСРО басшыларының шындықты бағалап, түсінуге қабілетсіздігі, республика халықтарының ыңғайына барғысы келмеуі олардың беделін түсірді. Россия Федерациясы да өзінің егемендігін жариялады. Россия «КСРО-ң бел омыртқасы» болып есептелгендіктен, бұл кеңес жүйесіне берілген өте ірі сөққы болды. Соған қарамастан, КСРО-ның болашағы туралы мәселе түпкілікті шешілмей, ол ірі ел ретінде тіршілік ете берді. Қоғамдық – саяси қозғалыстар. 80 жылдардың аяғына қарай демократиялық процестің жандауына байланысты Қазақ КСР-де қоғамдық ұйымдар құрыла бастады.1989 жылдың көктемінде Қазақстанда алғашқы болып «Невада - Семей» экологиялық қозғалысы құрылды. Бұл қозғалыстың лидері ақын О.Сулейменов болды. Қозғалыстың мақсаты – республика жеріндегі Семей және басқа полигондарды жабу, полигон зардабын шеккен халыққа көмек көрсету. Қозғалыс төрағасы - О. Сулейменов пен қоғам қайраткері М. Шахановтың бастамасымен Балқаш және Арал проблемалары бойынша комитет құрылды. Комитеттің негізгі мақсаты Арал төңірегіндегі экологиялық апаттың зардабын шеккендерге көмек беру, теңіздің экологиялық апатына үкімет назарын аудару болды жүктеу/скачать 2,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|