1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып
ақылды әрі әділетті әмірші ретінде
жүктеу/скачать 6,49 Mb.
|
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 17. Керей мен Жәнібек хандардың 18. Өткен тарихымызға тағзым, бүгінгі тарихтағы орны бақытымызға мақтаныш білдіру идеясы
- Алашорда көсемі болған Әз-Жәнібек ханның ұрпағы
- Ырыс пен берекет
ақылды әрі әділетті әмірші ретінде 16. Мәтін мазмұнына сай тақырып таңбаланған хан А) Тәрбие басы – тал бесік А) Абылай хан В) Күшті бірді, білімді мыңды жығар В) Әбілқайыр хан С) Тәуелсіздік тірегі - тіл С) Кенесары хан D) Рухы мықты ұлтымның ұлы жетістіктері D) Әз – Тәуке хан E) Ел боламын десең, бесігіңді түзе! E) Әз – Жәнібек хан 
17. Керей мен Жәнібек хандардың 18. Өткен тарихымызға тағзым, бүгінгі тарихтағы орны бақытымызға мақтаныш білдіру идеясы А) Қазақ хандығының негізін қалаушылар А) «Мәңгілік ел» В) Отарлау саясатынан құтқарған хандар В) «Қазақстан – 2030 стратегиясы» С) «Жеті жарғыны» енгізген хандар С) «Қасым ханның қасқа жолы» D) Саяси бітімгерлер D) «ЕХРО – 2017» E) Соғыс әдіс – тәсілдерінің білгірлері E) «Қазақстан – 2050» Алашорда көсемі болған Әз-Жәнібек ханның ұрпағы А) Хақ – Назар хан С) Шоқан Уәлиханов E) Әлихан Бөкейханов В) Әз-Тәуке хан D) Абылай хан 2010 жылы Қазақстанда қысқы Азияда ойындарының өтуі А) Еліміздегі өскелең ұрпақтың салауатты өмір салтын қолдайтынын дәлелдейді В) Елімізде еңбекқор жастардың көп екендігін дәлелдейді С) Қазақстан климатының қысқы ойындарға қолайлы екендігін дәлелдейді Бірлігі жарасқан ұйымшыл, төзімді, толерантты мемлекет екенін дәлелдейді Азия жерінің ұлан ғайыр екенін дәлелдейді 1160-нұсқа 1-мәтін I. Қыс өтіп, күлімдеп көктем, жарқырап жаз келгенде, шұрқырап жатқан қалың жылқы ішіндегі әсерлі де әсем дауыстары жез қоңыраудай шіңгір-шіңгір кісінеген жас құлындар қарақұрақ бола бастағанда, оларға түбіт араласқан жұмсақ жүннен есіліп жасалған ноқталар салынып, тиектер орнатылып, ұзақ тартылған желілерге үзбелі күміс түймелердей қазқатар тізіліп байланады. Мұнда жүздеген құлын ноқталанып, бие сауылады. Биені сауушы, сауғызушы болып, 2-ден 20-30 адамға дейін болады. II. Қазақ ауылы алғаш бие байлаған кезде, төңірік басын шақырып, кейде мал сойып немесе қыстан қалған сүрлермен тағы басқа да жылы-жұмсақтарын дайындап, ауыл адамдарының басын қосып, «бие бау», «желі байлар», «қымызмұрындық» тойын өткізеді. Бұл кезде желі қазыққа, айғырдың сауырына май жағып, жақсы тілек білдіріп, мәре-сәре болып, думандатып, бие сауынын бастайды. 1. Бие байларда қандай ырым жасалады? А)«ымызмұрындық» тойын өткізеді. В)Желі қазыққа, айғырдың сауырына май жағылады. С)Жұмсақ жүннен ноқта жасалады. Д)Қыстан қалған сүрді пісірді. Е)Желіге құлын байланады. Мәтіннің бірінші бөліміне лайықты тақырып А)Жүннен есілген ноқталар С)Жас құлындар Е)Тартылған желілер В)Ноқталанған құлындар Д)Бие байлау 2-мәтін
Бір топ адам бірде Әзірет Әлі шешенге келіп: «Бір сұрақ берейік, егер шын саңлақ болсаң, он түрлі жауап тауып сөйле», - дейді. Сонымен жаңағылар Әзірет Әлі шешенге: -Ғылым артық па, әлде мал артық па?- деп оқыстан сұрақ қойыпты. Сол мезетте шешен: 235
-Біріншіден, ғылым артық. Өйткені ғылым – әулие-әнбиелердің мирасы; ал мал - перғауын мен Қарынбайдың мирасы. Екіншіден, ғылым сені сақтайды, ал малды сен сақтайсың. Үшіншіден, ғылымның досы көп, ал малдың дұшпаны көп. Төртіншіден, ғылымды жұмсасаң, арта береді,малды жұмсасаң, азая береді. Бесіншіден, ғылым саған құрметті атақ береді, ал мал сараң деген атақ береді. Алтыншыдан, ғылым өзін-өзі сақтайды, ал малды үнемі бағып, қағу керек. Жетіншіден, ғылым қиямет күні иесіне шапағатын қылғызады, ал мал иесіне қисапсыз жауап бергізеді. Сегізіншіден, ғылым тозбайды, жоғалмайды. Ал мал болса, қолдың кірі, өледі, жоғалады. Тоғызыншы, ғылым көңілді нұрландырады, адамға ақыл-ой қосады, ал мал масаттандырады, болған үстіне бола берсе екен деп дүниеқоңыз етеді. Оныншыдан, ғылым құдайға зәһәт, таупиық, ғибадат қылады, ал мал өз иесінің көңіліне тәкаппарлық салады,- деп тапқырлық танытыпты.
Ғылымның дүниеден артықшылығы А)Адамды масаттандырады. Д)Адамның тынышын алады. В)Досың санаулы ғана юолады. Е)Адамға ақыл-ой қосады. С)Мінезін нашар жаққа өзгереді. Әзірет Әлі шешеннің сөзін ұтымды етіп тұрған тәсіл. А)Жырлап айту С)Баяндап айту Е)Суреттеп айту В)Жобалап айту Д)Салыстырып айту Ғылымның адамға құрмет әкелетіні шешеннің нешінші жауабында айтылған? А)Төртінші С)Үшінші Е)Алтыншы В)Жетінші Д)Бесінші Мәтін мазмұнына сай мақал А)Мал көтерер өлімді, Алдыңа сол келер Дос көтерер көңілді Д)Киім кірі жуса кетеді, В)Мың малың боланша, Көңіл кірі айтса кетеді. Бір балаң ғалым болсын. Е)Аңқау бөрі қой үркітеді С)Атаң не қылсаң, Ақылсыз адам ел үркітеді 3-мәтін Ырыс пен берекет Ертеде Бегайдар деген саудагер жігіт болыпты. Ойдан орып, қырдан қырып, табыс тауыпты. Үйіне дүниені қанша үйсе, ол соғұрлым кеми береді екен. Байлығының берекесі болмапты. Бегайдардың үйлі – баранды көршісі бар екен. Оның мал дегенде бес – алты ешкісі болады. Бірақ тұрмысы күннен күнге гүлдене береді. Бір күні Бегайдар көршісінен: -Әй, көршім, сенің бала-шағаң бар. Мал дегенде бес –алты тоқал ешкің ғана бар. Бірақ отбасың берекелі, қарның тоқ. Ал мен жалғыз тұрамын. Үй көрмей сауда жасап, мол ақша табамын. Бірақ берекесі жоқ. Сыры неде? – деп сұрады. Көршісі: -Қаратаудың басында мың жасаған данышпан бар. Содан ақыл сұра, - деп жауап берді. Бегайдар ертесіне дорбасын артынып, жолға шықты. Шаршап – шалдығып келе жатып, бір лашыққа тап болды. Ішіне кірсе, шал, кемпір және бір бойжеткен қыз бар екен. Бегайдар сусын ішіп, дәм татқаннан кейін шалға жағдайын баяндады. Шал: -Балам, данышпанға бара жатсаң, менің аманатымды ала кет. Үйде қызым бойжетіп отыр. Соны қандай адамға берсем болады? – деді. Бегайдар: -Жарайды, ақсақал, данышпанға тілегімізді жеткізем, - деп аттанып кетті. Тағы да ұзақ жол жүріп, шаршап – шалдығып, бір бәйтеректің түбіне келіп демалды. Сол кезде бәйтерекке тіл бітіп: -Әй, Бегайдар, данышпанға барсаң, сұра. Мен тамырымды тереңге жайдым, бірақ бұтақтарым жеміс бермейді. Сыры неде екен? – деді. Бегайдар оның да аманатын арқалап, жолға шығады. Бір күні әрең дегенде данышпанға жетті. Данышпан: -Иә, балам қандай мұратпен жүрсің? – деді. Бегайдар: -Терлеп – тепшіп, аяғымнан тозып табыс табамын, бірақ берекесі болмайды. Көршімнің бес – алты ешкісі, көп бала – шағасы бар, табысы аз. Бірақ берекесі мол. Соның сырын іздеп жүрмін. Жолда шал мен кемпірге, алып бәйтерекке жолықтым. Олардың да тілегін әкелдім, - деп, жолда көрген – білгенін 236
жеткізді. Данышпан басып шайқап: Ай, балам –ай, үйдің берекесі әйелдің алақанына жасырылған. Көршіңе береке кіретіні – ақылды әйелі бар. Енді кейін қайт. Жолда кездескен бәйтеректің түбінде ат басындай алтын көмілген. Соны қазып ал. Алтынды шал мен кемпірге беріп, қызын сұра. Ақылды жар алсаң, берекең кіреді, - деді. Бегайдар данышпанның айтқанын істеді. Бәйтеректің түбінен алтынды қазып алды. Оны қыздың қалыңмалына беріп, оған үйленді. Ұзамай отбасына береке кіріп, ырысы тұрақтайды. Осылайша, әйелі екеуі барша мұратына жетіпті. Қыздың ата-анасына берілген нәрсе
9.Бәйтеректің жеміс бермеуінің сыры А)Ағаш кәрі болғандықтан ДСуға тапшы болғандықтан В)Түбіндегі алтын өсірмегендіктен Е)Тамыры тереңде болғандықтан С)Ауа райы қолайсыз болғандықтан 10.Әңгіменің түйіні А)Еңбексіз тапқан мал есепсіз кетеді Д)Бас екеу болмай, мал төртеу болмайды В)Ерте тұрған еркектің ырысы артық Е)Ерте тұрған әйелдің бір ісі артық С)Ырыс алды - ынтымақ 11.«Үйдің берекесі әйелдің алақанына жасырылған» сөйлемнің мағынасы А)Әйел - сыншы, бағалаушы Д)Әйел - үйлестіруші, үйдің құты В)Әйел - әдемі, сұлу Е)Әйел - үйретуші, тәлімгер С)Әйел - қорғаушы, бақылаушы 12.Көрші үйдің берекесінің сыры А)Бесалты ешкісінде Д)Қоңырқай тұрмысында В)Бала шағасында Е)Мол табысында С)Ақылды әйелінде 4 – мәтін I. Қазақ күнделікті тұрмысын малмен тығыз байланыстырған халық. Әсіресе түйе малын ерекше бағалаған. Қазақтың жылқыдан кейін қадірлейтін малы түйе. Көшіп-қону үшін жылқыдан да артық бағалаған. «Бақырауық демесең, бағалы көлік- түйе ғой», «Нары бардың малы бар», «Тамырдың түйе сұра, қорыққаннан бие берер», «Көтерем деп түйеден безбе, салтанатың емес пе?» деген ескі мақалдардың өзі-ақ түйенің көшпелі тіршілікте аса құнды түлік болғанын анықтай түседі. Түйенің жүні мен терісі – киім, сүті – сусын, еті – ас. Әсіресе түйе көш көлігі ретінде бағалы. Ол сиырдай емес, сирақты мал. Қыста суыққа, жазда ыстыққа төзімді, әсересе шөлге, аштыққа шыдамды. Осынша шыдамдылығына, қуаттылығына қарамастан, «шөк» десең, шөге қалатын, «айт шу» десең, атып тұратын, «тіл алғыш», жуас, қайырымды мал. Түйе түлігі негізінен жайылымда бағылып, күтімді, құнарлы азық пен құрылысы күрделі, жылы қоражайды аса қажет етпейтіндіктен, басқа ауыл шаруашылық малдарымен салыстырғанда тиімді болып табылады. Түйе түлігі күй таңдамайды, басқа мал жемейтін қатты, тікенді өсімдіктермен қоректене береді. Түйе күндіз жайылып, түнде жатып, күйіс қайырады. Бірнеше тәулік су ішпеуге шыдайды. Бұл кезде өркеш майларынан бөлінген суды пайдаланады. III. Түйе шаруашылығы Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Маңғыстау, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл обылыстарында жақсы дамыған. Түйенің шығу тарихы. Түйелер – ірі табындылар 237
отрядының түйе тұқымдасына жататын ашатұяқты сүтқоректілердің бір түрі. Қолда өсірілетін түйелердің арғы тегі – жабайы түйелер. Түйе бұдан 4-5 мың жыл бұрын қолға үйретілген. Оның екі туысы бар: бірі – түйе, екінші – лама. Түйелер – шөлге де, қатты аязға да төзімді, күшті көлік малы. Түйелер мен таутайлақтардың башпайларында мүйізді тұяқтары болмайды. Тұяқтың орнында башпайлардың ұшында ғана доғаланып, қисық біткен кішкене тырнақ өседі. Табаны жалпақ және астыңғы жағы сүйелд, жұмсақ көнмен қапталан. Сондықтан бұл жануарларды көнтабандылар деп атайды. Түйенің кеудесінде, тізесі мен тілерсегінде сүйелді, сірлі, түксіз тықыр жерлері болады. Түйе шөккен кезде сүйелді жерлері ыстық құмның әсерін сезбейді. Осыған байланысты түйе ыстық құмды шыдап, шөгіп жата береді.
IV. Түйенің дене тұрқы ірі. Оның салмағы 700-800 кг, мойны иір және ұзын. Денесінің әр жерінде ұзын шудалы жүндері болады. Құрғақ далалы, шөлейтті және шөлді аймақтарда тіршілік етуге бейімделген. Сондықтан халық түйені «шөл дала кемесі» деп атайды. Айыр өркешті түйенің қолға үйретілген жері – Орта Азия. Сыңар өркешті түйенің қолға үйретілген жері – Африка өңірі. Қазіргі кезде сыңар өркешті жабайы түйе жойылып кеткен. Айыр өркешті жабайы түйе Моңғолияның Гоби шөлінде ғана сақталған. Түйені төрт түліктің төресі, киелі түліктің бірі деп есептеген. Түйенің пірін – «Ойсылқара», кей жерде «Қаусыл-қазы» деп атайды. 13.Түйенің жойылып кеткен түрі А)Жабағылы жас түйе С)Қос өркешті түйе түйе В)Аруана түйе Д)Сыңар өркешті жабайы Е).Айыр өркешті түйе Түйе өркешінен бөлінген суды пайдаланатын сәт А)Сусызда қалып, біріеше тәулік су С)Көшкен кезде тоқтамай жүргенде ішпегенде Д)Түнде күйіс қайырып жатқанда В)Тікенек шөптерді көп жегенде Е)Алыс сапарға шыққанда Халықтың түйені «шөл кемесі» деп атауы неліктен? А)Жабайы түйелерден тарағандықтан Д)Ашатұяқ сүт қоректілерге В)Шөлде жолаушыларды көп жататындықтан таситындықтан Е)Шөлге шыдамды болғандықтан С)Кемеге қатты ұқсатқандықтан Түйе малының халық үшін ерекше құндылығы неде?
Мәтіннің төртінші бөлімінде айтылатын ой А)Түйенің сипаты туралы Д)Түйенің азығы туралы В)Түйенің төлі туралы Е)Түйе туралы мақал-мәтелдер С)Түйенің пайдасы туралы 20. Мәтін мазмұнына алшақ ой А)Түйе алпыс күн аштыққа шыдайды. Д)Түйе малы көшке қолданылады. В)Түйе отыз күн шөлге шыдайды. Е)Түйе күндіз жатып, күйіс қайырады. С)Түйе көнтабандыларға жатады. 238
1161-нұсқа 1-Мәтін
– адамның эстетикалық –этикалық сәні мен мәні. Бұл ретте әдептілік, ұят, намыс сияқты ерекше қасиеттерді атаған жөн. Кез келген адамды бір көргенде –ақ, оның көзі, қасы, беті, құлақ- мұрны, дене бітімі саған әр қилы әсер етеді. Онымен танысып, әңгімелесіп, араласып кетпей тұрып – ақ, ол қандай адам, сол жөнінде өзіндік пікір де қалыптастырып үлгіресің. Бұл – адамды адамның сыртқы келбеті арқылы – ақ танып, білу қасиеті. Содан, әлдекімді бір көргенде – ақ: «Әдемі киінуді ұнататын сәнқой екен», «Күлкісі қандай жасанды», - деп те жатамыз. Әйтеуір, адамның сыртқы келбеті не сүйсіндіреді, не жағымсыз әсер қалдырады, тіпті, таң – тамаша да қалдырады. 1. Мәтіндегі адам мінезіне көркемдік ұялататын қасиет
A) Адалдық C) Алғырлық Е) Еңбекқорлық B) Білімділік D) Әдептілік Мәтін мазмұнына сай мақал Сырлы аяқтың сыры кетсе де, сыны кетпейдіD) Жақсы болсаң – жақын көп B) Көз көрсетеді, ой танытады Е) Киім пішсең кең піш, тарылтуың оңай Талапты ерге нұр жауар 2-Мәтін
Марс Күн жүйесіндегі ең ірі тау массивіне ие. Оның ең үлкені – Олимп сөнген жанартауы. Марс бетінде Жердегі ең биік шың саналатын Эверестен бірнеше есе биік таулар кездеседі. Ертеректе Марста судың мөлшері біршама көп болса керек. Алайда ол кей беймәлім құбылыстарға байланысты жоқ болған. Оған дәлел – қазіргі кездегі ғаламшар бетінде қалған өзен сағалары. Сондай – ақ, тек қана судың әрекет етуімен түзілетін минералдардың табылуы. Арнайы скафандрсыз Марс бетінде адам да, кез келген жануар да бір сәт те тіршілік етіп тұра алмас еді. Ғаламшар бетіндегі қысымның төмендігі соншалық, тірі жанның қан құрамындағы оттегі газға айналып кете береді. Бұл дегеніміз адам 5-10 секундтың ішінде жан тапсырады деген сөз. Марстағы тәуліктік орташа температурасы шамамен – 60 құрайды. Марста азон қабатының болмауы себепті, Күн шығыстан шыға саласымен ғаламшар беті адамды күйдіріп жіберетін радиация дозасын қабылдайды. Ертеде Марста судың көп болғанының дәлелі A) Қысымның өте төмендігі B) Судың әрекет етуімен түзілетін минералдардың табылуы C) Марста биік таулардың болуы D) Марста темір оксидінің көп болуы Е) Ғаламшарда өзен сағаларының болмауы Ғаламшардың қызыл түсті болуын ғалымдар немен болжайды Марста азон қабатының болмауының адамдарға тигізетін зияны A) Күйдіріп жібереді C) Дене қысымы төмендейді Е) Үсітіп жібереді B) Қан құрамын өзгертеді D) Оттегі газға айналады Марстағы орташа тәуліктік температура қанша болады?
жүктеу/скачать 6,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||