1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып
жылы Қазақстанда Қысқы Азияда ойындарының өтуі
жүктеу/скачать 6,49 Mb.
|
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 17. Мәтін мазмұнына сай тақырып 18. Мәтіндегі ойға сай мақалды A) Тәуелсіздік тірегі - тіл. анықтаңыз.
- 19.Өткен тарихымызға тағзым, бүгінгі 20.Алашорда көсемі болған Әз-Жәнібек бақытымызға мақтаныш білдіру ханның ұрпағы. идеясы
- 1161 нұсқа 1-мәтін Мінез
- 1. Мәтіндегі адам мінезінс көркемдік ұялататын қасиет
- 2-мәтін Марс ғаламшары туралы қызыкты деректер
- Ертеде Марста судың коп болғанының дәлелі
- 4. Ғаламшардың қызыл тусті болуын 5. Марста азон кабатының ғалымдар немен болжайды болмауынын адамдарға тигізер зияны
- Марстағы орташа тәуліктік температура қанша болады А)-60С C)-22,7’С Е) - 687С B)-37’С Д)-24’С 3- мәтін Бақытсыз бай
- 7. Байдың бақытсыздығының себебі 8.Байға күдік тудырған нәрсе
- 9.Байдың бойындағы қасиет A)Адалдық B)Еңбекқорлық C)Мақтаншақтық Д)Қызғаншақтық Е)Тәкаппарлық 11.Әңгіменің түйіні
- 10.Жалшының бақыты A)Жұмысы B)Ақшасы C)Байлыгы Д) Қазынасы Е) Балалары 12.Кедейдің тілегі
2010 жылы Қазақстанда Қысқы Азияда ойындарының өтуі Еліміздегі өскелең ұрпақтың салауатты өмір салтын қолдайтынын дәлелдейді. Бірлігі жараскан ұйымшыл тезімді толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. Азия жерінің ұлан ғайыр екенін дәлелдейді. Д) Қазақстан климатының қыскы ойындарға қолайлы екендігін дәлелдейді. Е) Елімізде еңбекқор жастардың көп екенін дәлелдейді.
B) Тәрбие басы - тал бесік. A) Хан қарашасыз болмас, C) Рухы мықты ұлтымның ұлы Дау арашасыз болмас. жетістіктері. B) Хан екі айтса,қадірі кетеді, О) Күшті бірді, білімді мыңды жеңер. Қараша екі айтса, ары кетеді. Е) Ел боламын десең, бесігіңді түзе! C) Көргені жақсы көш бастар. Д) Ел ерімен, ер елімен мықты Е) Үят өлімнен күшті. 19.Өткен тарихымызға тағзым, бүгінгі 20.Алашорда көсемі болған Әз-Жәнібек бақытымызға мақтаныш білдіру ханның ұрпағы. идеясы A) Әлихан Бөкейханов A) «Мәңгілік Ел» B) Хақ-Назар хан B) «Қазақстан - 2030 стратегиясы» C) Абылай хан
Д) «Қазақстан-2050» Е) Әз-Тәуке хан Е) «ЕХРО-2017» 1161 нұсқа 1-мәтін Мінез Мінез - саналы өмір жүйесінде нәзік болмыспен қабаттас дарыган, адамның табиғи қалпы, сыр-сипат, іс-әрекет, бет-әлпеті ерекшеліктерінің психологиялық жиынтығы. Көркем мінез - адамның эстетикалық-этикалық сәні мен мәні. Бұл ретте әдептілік, ұят, намыс сияқты ерекше қасиеттерді атаған жөн. Кез келген адамды бір көргенде-ақ онын көзі, қасы, беті, кұлақ-мұрны, дене бітімі саған әр қилы әсер етеді. Онымен танысып, әңгімелесіп, араласып кетпей тұрып-ақ, ол қандай адам, сол жөнінде өзіндік пікір де калыптастырып үлгіресің. Бұл - адамды адамның сыртқы келбеті арқылы-ақ танып, білу қасиеті. Содан, әлдекімді бір көргенде-ақ: «Әдемі киінуді ұнататын сәнқой екен», «Күлкісі қандай жасанды», - деп те жатамыз. Әйтеуір, адамның сыртқы келбеті не сүйсіндіреді, не жағымсыз әсер қалдырады, тіпті, таң-тамаша да қалдырады. 1. Мәтіндегі адам мінезінс көркемдік ұялататын қасиет A) Адалдық B) Білімділік
Е) Еңбекқорлық 2. Мәтін мазмұнына сай мақал A) Сырлы аяқтың сыры кетсе де, сыны кетпейді. B) Көз көрсетеді, ой танытады.
Д) Жақсы болсаң- жақын көп. Е) Киім пішсең кең піш, тарылтуың оңай.
72
2-мәтін Марс ғаламшары туралы қызыкты деректер Марс — Күннен алыстығы жөнінен төртінші ғаламшар саналады. Ғаламшардың аты ежелгі римдіктердің соғыс құдайы Марстың құрметіне қойылған. Оған себеп жұлдыздың қан тустес қызыл болғандығы деп айтылады. Ғалымдардың ұсынған
болуымен байланысты. Өз өсінен айналуы бойынша Марс шамамен Жермен бірдей аиналым жасайды. Марстағы бір жыл Жердегі 687 тәулікпен пара-пар Марстың 
диаметрі Жерден екі есе кіші болса, салмағы 9 есе жеңіл. Марс Күн жүйесіндегі ең ірі тау массивіне ие. Оның ең үлкені - Олимп сөнген жанартауы Марс бетінде Жердегі ең биік шың саналатын Эверестен бірнеше есе биік таулар кездеседі. Ертеректе Марста судың мөлшері біршама көп болса керек. Алайда ол кей беймәлім кұбылыстарға байланысты жоқ болған. Оған дәлел - қазіргі кездегі ғаламшар бетінде қалған өзендердің сағалары. Сондай-ақ, тек кана судың әрекет етуімен түзілетін минералдардың табылуы. Арнайы скафандрсыз Марс бетінде адам да, кез келген жануар да бір сәт те тіршілік етіп тұра алмас еді. Ғаламшар бетіндегі қысымның төмендсгі соншалық, тірі жанның қан құрамындағы оттегі газға айналып кете береді. Бұл дегеніміз адам 5-10 секундтың ішінде жан тапсырады деген сөз. Марстагы тәуліктік орташа температурасы шамамен – 60 0С құрайды. Марста азон қабатының болмауы себепті, Күн шыгыстан шыға саласымсн ғаламшар беті адамды күйдіріп жіберетіндей радиация дозасын қабылдайды. Ертеде Марста судың коп болғанының дәлелі А) Қысымның өте төмендігі В)Судың әрекстесуімен түзілетін мннералдардың табылуы С) Марста биік таулардың болуы Д) Марста темір оксидінің көп болуы Е) Ғаламшарда өзен сағаларының болмауы 4. Ғаламшардың қызыл тусті болуын 5. Марста азон кабатының ғалымдар немен болжайды? болмауынын адамдарға тигізер зияны А)Темір оксидінің көп болуы A) Күйдіріп жібереді B)Өзен сағалары B) Қан құрамын өзгертеді. C)Минералдардың табылуы C) Дене қысымы төмсндсйді. Д) Озон қабатының болмауы Д)Оттегі газга айналады. Е) Тау массивіне не болуы Е) Үсітіп жібереді
Марстағы орташа тәуліктік температура қанша болады? А)-60'С C)-22,7’С Е) - 687'С B)-37’С Д)-24’С
Ақымақ, бүгін қиралаңдап дұрыс жұмыс істемедің! Түнімен балаларыңды ойнатамын деп шаршайды екенсің ғой! - деп ақырды. Қожайын. осы екі балапанымды көргенде шаршау, уайым дегенді ұмытып, тыңайып, сергіп қалам,-деп байыпты қалпынан жазбай жауал берді жалшысы. Нагыз ақымақ екен! - деп, үйден атып шыққан бай енді: “Мен кеш кіріп қалдым ба екен, ол ұрлаған акшасын тығып үлгерді де, маған сыр бермей отыр сұмпайы,’’-деп 73
Екінші күні жалшы таң атқанша жұмыс істейді. Бірақ ол еш реніш білдірмей үйіне қайтты. Бай сонынан бұқпантайлап барып тагы тың тыңлады. Құлағына шықырлаған акша мен сылдырлаған күміс теңгені жалшысы санап жатқандай естіліп кетті. Ол тагы да есікті бір теуіп кіріп барды. Екі баласын екі жагына алып рахаттанып уйықтап жатқан жалшысын көргенде не істерін білмей қалды. Үн-түнсіз үйден шығып кетті. Сонда да күдігі сейілер емес. Ертесіне жалшысының көңілді, сергек қалпы байға өзін мазақ қылып тұрғандай керінді. Бай ақыры:
Менің казынамнан біраз қаражат жоғалды. Соны сен алдың. Себебі сен үнемі көңілді жүресің, тыққан акшаң болған соң көңілің тоқ боп жүр, - деді. Сонда жалшысы: Қожайын. жағдайың сорлы құлдан да жаман-ау. Күнде кешке үйімді торуылдайсың. Менің байлығым - екі балам мен жан жарым және денсаулығым мен қара күшім. Құланиектеніп таң атқаннан кеш батқанша тәңірімнен осы байлығымнан айыра көрме деп тілеймін. Сондықтан мен бақыттымын, көңілдімін, - деп жауап берді. Не дерін білмеген бай үн-түнсіз қалды, “Япырмай, шынында да мына қара құл бақытты. Мен сиякты қызганатын байлығы да жоқ. Байлық маган бақытсыздық үшін біткен бе? Басым ауырып кетті”. Осы күні жалшы үйіне ерте қайтты. Онын сыртынан қарап тұрган бай алдынан жүгіріп шыққан екі баласына қызыға карап калды... 7. Байдың бақытсыздығының себебі 8.Байға күдік тудырған нәрсе A)Байлығының молдығы B)Кедейдің тілегі
С)Жинаған мүлкі Е) Кедейдің еңбегі
C)Мақтаншақтық Д)Қызғаншақтық Е)Тәкаппарлық 11.Әңгіменің түйіні A) Жаңа бай мақтаншақ келер B) Қайырсыз байдан қайнатқан су артық C) Бай байға құяды, сай сайға кұяды Д) Балалы үй - базар Е) Байға құл болғанша, байғұсқа ұл бол А)Кедейдің сөзі В)Көңілді күлкі C)Шықырлаған ақша Д) Кедей балалары Е) Сылдыраған күміс
C)Байлыгы Д) Қазынасы
А) Бар байлығымнан айырма B)Мол байлыққа жолықгыр C)Өміріме жеңілдік бер Д) Байдың құлдығынан құтқар Е) Жақсы жұмыс бер 4- мәтін Бабаларымыз төрт түлікке ерекше көніл бөлген. Қайда болмасын, бірін- бірі танысын-танымасын, кездесе қалған қазақ «мал-жан аман ба?» дел амандык-саулық сұрасқан. Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі түйе болып есептелтен. Ол қырық күн шөлге шыдамды, жук артса - көлік, жесе – ет, ал жүні киімге жараған. Қазақтар түйенің жүнінен түйе жүн шекпендер киген. ол жеңіл әрі жұмсак сырт киім болған. Түйе өзінін өсу жолында бота, тайлақ, буыршын, буырлыш, науша, бұзбаша, інген, атан, бура деп аталады. Қазақтың қасиетті малдарының бірі - жылкы. Оны құлын, жабағы, тай, құнан, байтал, дөнен, бесті, бие, ат, сәурік (сүйрік), айғыр деп, қасиеттеріне қарай жорға, сужорға, жуйрік, тұлпар, қазанат, сәйгүлік. дулдул арғымақ деп атаған. Жылқы малын аса жоғары бағалаған қазақтар оны үлкен ас-тойларда жарысқа салып, бас бәйгесіне мол дүние беретін болған. Ер азаматтарға жасалатын сыйдың да үлкені ат мінгізіп, шапан жабу болған. Жылқының жүрісіне дейін атаулары болған. Мысалы, аян журіс, жорға жүріс. жортақ журіс, бүлкек желіс, бөкен желіс, шоқыта жүру, шабыс. Оның түсі де әртүрлі теңеулермен сипатталған: торы, күрең, жирен, ақбоз, боз, көк, шұбар т.б. Сиыр малы момакан, қазақтар үшін көбінесе тамакка жараған, ет, сүт, айран, қаймақ, 74
май, құрт, ірімшік т.б. осы сйырдың берген берекесі болған. Сйырды кейде көіпке де, егіске де пайдаланып отырған. Жалпы, қазақтар сиырды киімге жаратпаған, қонакка сыйға тартпаған. тіпті түске кірсе де ауыртпалық деп жорыған, тіпті қазақта ебедейсіз, икемсіз әрі денелі адамды «сиырдай» деп, сөйлемейтін адамды «аузын буған егіздей», «мыңқыған бұзау сияқты» деп мазактайтын тіркестер қолданылады. Сиыры жоқ үй ас-ауқаты жұтаң үй болып есептелген. Сиырды жасына қаран: бұзау, торпақ, тана, тайынша, қашар, құнажын, дөнежін, сныр, огіз. бұқа деп атаған. Түйе мен жылқыны, өгізді көлік ретінде пайдалапады, шанаға, арбага, мапға жегсді, салт та мінеді.
Қой - төрт тұлік малдың ішіндегі қазақтың ең сүйіктісі десе де болады. «Қойдың сүті - қорғасын, қойды құртқан оңбасын» дейтін қазақтың қой өсіруге ынта-ықыласы мол-ақ. ешкі де қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандықтан қайрлы. Ешкінің еті жеңіл әрі сіңімді, сүті аса Ешкінін бүкіл отарды бастап, жайылымға апарып, әкелетін өзіндік өзіндік ерекшелігі бар.Дегенмен ешкіні қонаққа бөрте шыбын серке бөледі. Ырымшыл қазақтар өзі қадірлейтін төрт түлік малдың басын басқаға бермеген, онда мал көбеймей калады деп есептеген. Еңбекқор қазақ халқы мал өнімдерін өте орынды пайдаланып отырган. Шаруашылықта қолданылатын заттар - жылқынын жалынан, кұйрығынан жасалатын арқан сиыр мүйізінен жасалатын тарақ, қой жүнінен жасалатын киіз, текемет, тоқылған сырт киім, түйе жүнінен тоқылған шекпен т.б. аса жоғары бағаланған. Тіпті түйенің шудасын да қайнатып. емге пайдаланған. Мал осындай аса кұнды болғандықтан, қазақтар өз перзенттерін де «қүлыным, қозым, қошаканым, ботам» деп, айналып-толғанып, еркелетіп отырған. жүктеу/скачать 6,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|