1 билет Төл зерттелім ғалымдардың пікірлері
:Буын түрлері.ауысы жолдары
жүктеу/скачать 111,1 Kb.
|
1 Ð±Ð¸Ð»ÐµÑ Ð¢Ó©Ð» зеÑÑÑелÑм ÒалÑмдаÑдÑÒ£ пÑкÑÑлеÑÑ-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- Ашық буын
- Буын алмасуы
- 8 билет 1:Орфографиядағы фонетикалық процесстер. Эпентеза
| 2:Буын түрлері.ауысы жолдары
Шартты белгілер.- дауысты дыбыс, лат А таңбаланады/ дауыссыз дыбыс, лат В таңбаланады. Дауысты дыбыстың орнына қарай буын үш түрлі топқа бөлінеді: 1. Ашық буын – жалаң дауысты дыбыстан немесе дауыссыз дыбыстан басталып, дауыстыға аяқталатын буынның түрі. Мысалы: қа – ла, ә - ке [ВА-ВА, А-ВА]. 2. Тұйық буын - дауыстыдан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталатын буынды атаймыз. Мысалы: от, ез, ат, [АВ, АВ, АВ] айт, ант, өрт, [АВВ, АВВ, АВВ]. 3. Бітеу буын – дауыссыз дыбыстан басталып, дауыссызға аяқталатын буынның түрі. Мысалы: қант, бас – бар – мақ, мек – теп [ВАВВ], [ВАВ], [ВАВ], [ВАВ], [ВАВ-ВАВ]. Буын кейде өзгеріске ұшырап, орнын өзгертіп отырады, мұны тілімізде буын алмасуы деп атайды. Жалпы ғалымдардың пікірінше, буында мағына болмайды. Бірақ, қазақ тілінде көптеген түркі тілдері сияқты бір буынды мағына беретін сөздер өте көп кездеседі. Мұны ғалымдар кездейсоқтық деп таниды. Буын алмасуы Сөзге қосымша жалғанғанда немесе сөз арасында екі дауысты дыбыс қатар келгенде буын ішінде өзгеріс пайда болады. 1. Екі дауысты дыбыс қатар келіп, бірі түсіріліп, буын санының кемуін, буынның ығысуы деп атаймыз. Мысалы: қара – ала, қа – ра – ла [ВА- ВА-А-ВА] = сары ала са – ра – ла = қа – ра – ла, сары - ағаш са – ра – ғаш [ВА- ВА-ВА]. Жаңа өзен жа – ңа ө - зен [ВА- ВА А-ВАВ] жа- ңа 2. Сөзге қосымша жалғаннан жағдай буынның соңғы дыбысының келесі буынға ауытқуын буынның жылысуы деп атаймыз. Мысалы: қайт: қайт+у, қай – ту Ескерту: сөз басында жалаң дауысты дыбыстың ашық буын құрауы және оның ешқашан өзгеріске түспеуі заңды құбылыс және буынның соңы дауыссыз дыбысқа аяқталады, қосымша дауыссыздан басталып, жалғанса, буын ішінде өзгеріс болмайды. 8 билет 1:Орфографиядағы фонетикалық процесстер. Эпентеза (грек.epentesis - қыстырылу) – сөз ішіндегі дауыссыздардың арасына дауыстының қыстырылуы. Мысалы: класс – кылас, теория – тейория. Бұл да сөздің айтылуын жеңілдетуге негізделген. Ертеректе тілімізге еніп, айтылуына орай жазылатын бөрене, жеребе, керуерт, кінәз, пүліш сөздері эпентезалық құбылысының нәтижесі. Элизия – (лат.elision – жаншу, итеріп шығару) – бунақтағы сөздердің арасында қатар келген екі дауыстының алдыңғысының түсіп қалуы. Мысалы: қара ала, мына адам. Мұны контактілі элизия дейміз. Ал осы уақытқа дейін редукция деп танылып келген. Мысалы: орын+ы, ерін+і, мұрын+ы сияқты құбылыстарды контактісіз элизия дейміз. Метатеза – (грек.metathesis – ауыстырып қою) – сөз ішіндегі дыбыстардың не буындардың өзара орын ауыстыруы. Мысалы: Әпке – әкпе Тепкі – текпі жүктеу/скачать 111,1 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|