-дәріс. Еңбек және экономикалық өмір әлеуметтануы

1. 
   Дюркгейм Э. О разделенииобщественного труда. Методы социологии М, 1990
   
2. 
   Дорин А.В. Экономическая социология – Минск 1997
   
3. 
   Тощенко Ж..Т. Социология –М.1998
   
4. 
   Фролов С.С. Основы социологии – М,.1997
   

1.Еңбекті және өндірісті зерттеудегі әлеуметтанулық тәсілдің өзіндік ерекшелігі,

әлеуметтік тарихи ерекшеліктері.

2.Жұмыс, мамандық, жұмыс бастылық ұғымдары.

3.Қоғамның әлеуметтік кәсіби құрылымы.

4.Еңбектің әлеуметтік ұйымдастырылуы.

5.Э.Дюркгейм еңбек бөлініс туралы, Ф.Тейлор және Г.Форд көпшілік өндіріс туралы.

1.Еңбек нарығы мен жұмыспен қамту тақырыбы отандық әлеуметтану үшін жаңа және өзекті болып табылады. Өйткені еңбек нарығындағы жіктелудің жылдам процестері көп жағдайда әлеуметтік-еңбек қатынастарын анықтап береді. Қазіргі таңда Қазақстанда жұмыспен қамту формалары мен түрлерінің сапалық өзгерістері болып жатыр, еңбек нарығы мен халықтың түрлі топтарының экономикалық мүмкіндіктерінің жіктелуінің сигментациясы жоғарылауда және жұмыс іздеу мен еңбек мансабының нарықтық стратегиясы қалыптасуда. Жұмыссыздықты реттеу өткір әлеуметтік мәселеге айналуда. Экономиканы реформалау жаппай жұмыссыздықтың пайда болуына алып келді, жұмыссыздықтың жоғары түрдегі тәуекелділігі бар кәсіби топтар мен жекелеген аймақтар анықталды. Реформалардың табысты түрде іске асуы мемлекеттік жұмыспен қамту саясатын қайта қарауды талап етеді. Бұл мәселелер социологиялық тұрғыдан зерттеліп, экономикалық тиімділік талабына жауап беретін, Қазақстанның еңбек нарығын дамытудың пайдалы жолдарын іздестіруді талап етеді.

Жұмыспен қамту және еңбек нарығындағы жұмысшылардың жүріс-тұрысының өзара қатынасы, экономикалық социология, еңбек социологиясы мен индустриалдық социология, мамандық социологиясы, еңбек қатынастары социологиясы сияқты социологиялық пәндердің назарын аудартады. Екінші жағынан жұмыспен қамту және еңбек нарығы мәселелері дәстүрлі түрде экономикалық пәндер тарапынан, оның ішінде ең алдымен еңбек экономикасы тарапынан қарастырылады.

Экономистерге қарсы социологтар, жұмысты іздеу себептерінің және таңдау негіздемесінің немесе барлық жұмыстан бас тарту шеңбері әлеуметтік қатынастардың көптеген салаларын қамти алатынын алға тартады. Мысалы, экономист “экономикалық адамның” жұмыс орнын таңдауда іс-қимылын өз табыстарын жоғарылатуды ойлайды деп түсіндіріледі (ағымдағы немесе болашақтағы табыстарын). Солай бола тұра, адам бос жұмыс орындары жайлы толық ақпаратқа ие болмайды және ұзақ уақыт бойы жұмыс іздеуге көп уақыты мен күш жігерін жұмсамай, алдымен кездескен алғашқы ұсынысқа келісе салады. Ол нұсқаларды салыстырмайды және баламалы шығындарды есептемейді, яғни ол барлық уақытта рационалды емес. Зерттеулер көрсетіп отырғандай, жұмыс тауып, бірақ кейін жұмыс ауыстырғандардың жартысынан көбісі жеке формальді емес ақпарат көздерін пайдаланған . Сонымен қатар, жұмыс таңдауға мәжбүрлеу (мысалы ата-аналар жағынан) және беделділік жағы әсер етеді, ал олар болса таза әлеуметтік факторлар болып саналады.

Сонымен қоса, еңбек нарығына билік өкілеттіліктері мен мәртебелік ұстанымдар, ақпарат алмасу болып жататын көптеген әлеуметтік құрылымдар ықпал етеді. Мысалы, социологтар дамыған капиталистік елдерде жұмыссыздық өсу үстінде екенін айтады, өйткені қоғамда жұмысы және келешегі барларға, кедейлер мен жұмыссыздарға бөліну тереңдей түсуде. Жаппай жұмыссыздар қоғамын төменгі сатыда қалып отырған халықтың үштен бір бөлігі ылғи жұмыссыз күйде қалып және мардымсыз әлеуметтік жәрдем ақыларға тәуелді болып қала беретінін ойға ала отырып, “үштен екі-үштен бір қоғамы” деп атайды [36].

Еңбек нарығы социологиясы жұмыспен қамту қатынасы проблемасын өзіндік теориялық базаға сүйене отырып, әлеуметтік-еңбек қатынастары түрі ретінде анықтай отырып, оларға әлеуметтік байланыстардың, отбасылық және достық қатынастар желісінің, стратификациялық процестердің және басқа да әлеуметтік факторлар мен жағдайлардың әсерін зерттеп біле отырып қарастырады. Сонымен бірге, оларды зерттеп білуде экономикалық ғылым тарапынан құрастырылған жұмыспен қамту, еңбек нарығы, сигментация және екі еселік еңбек нарығы сияқты ұғымдар, сонымен қоса теориялық тұжырымдамалар, атап айтқанда инититуционалды экономикалық теориясы қолданылады.