1-дәріс. Мәдениет морфологиясы және мәдениет тілі
Мәдениеттің тілі мен белгілері, кодтары мен универсалийлері
жүктеу/скачать 59,55 Kb.
|
1-дәріс
| Мәдениеттің тілі мен белгілері, кодтары мен универсалийлері
Мәдениетті қалыптастыра отырып, адамдар табиғаттан бөлініп, жаңа өмір сүру ортасын құрады,яғни әлемнің өзіндік бейнесін құрастырады. Әлемнің мәдени бейнесі – әлемнің құрылымы мен ондағы адамның орны туралы білім, түсінік, бейнелер жүйесі. Әлем бейнесі тек қоршаған адам туралы шындықты және жалпы әлем туралы түсініктерді ғана емес, сонымен қатар мәдениетте бар құндылықтық бағдарлармен анықталатын шындық құбылыстары мен оқиғаларына белгілі бір көзқарасты да қамтиды. Ол адам өмір жағдайларына бейімделіп, мінез-құлықтың ең қолайлы тәсілдерін таңдайтын құрал болып табылады. Адам қызметінің өнімдері мен нәтижелері, адам жасанды жасаған заттар мен құбылыстар артефакт деп аталады (латынның «жасанды жасалған» деген сөзінен шыққан). Артефактілер - мәдениет феномендері, бұл адамдар жасаған заттар, олардан туған ойлар, тапқан және қолданатын құралдар мен әрекет тәсілдері. Заттардың мағынасы олардың өзінде емес, оларды тудырған мәдениетте және осы мәдениетті игерген адамдарда да болып саналады. Сондықтан бір нәрсе әр түрлі мәдениеттерде мүлдем әртүрлі мағынаға ие екендігі таңқаларлық ештеңе жоқ. Қазіргі еуропалық мәдениетте және Шығыста қайғылы жағдай қара түспен, ал керісінше Жапонияда ақ түспен белгіленеді. Мәдениет тілі ретінде осы мәдениет кең коммуникацияны қамтамасыз ететін барлық құралдар, осы тәжірибенің мәдени мазмұнын түсіру және беру тәсілі болып табылатын барлық белгілерді санауға болады. Мәдениет тілі - бұл ауызша және ауызша емес қарым-қатынастың барлық таңбалы тәсілдерінің және олардың көмегімен мәдени маңызы бар ақпарат берілетін жиынтықтар. Белгілер мен таңбалық жүйелердің қандай түрлері бар: Шынайы белгілер болып олар туралы ақпаратты тасымалдаушы ретінде қарастырылатын заттар мен қандай да бір басқа заттарды көрсететін табиғат құбылыстары болып саналады. Шынайы белгілер – олар құбылыстық белгілер. Қарапайым мысал: түтін ол от белгісі болып табылады. Қандай да бір зат, егер оның арасындағы байланыс адам әрекеті процесінде пайда болса және оны адамның пайдалану тәсіліне негізделсе, функционалдық белгі болып саналады. Мысалы, археолог қазба жұмыстардың арқасында қорғанда тапқан қару-жарақ онда жауынгердің жерленгендігінкуәландыратын функционалдық белгі. Функционалдық белгілер – бұларда құбылыстық белгілер. Бірақ функционалдық белгілердің табиғи белгілерден айырмашылығы олардың көрсететін мәндерімен байланысы, олардың объективті қасиеттерімен және табиғат заңдарымен емес, адамдардың қызметінде атқаратын функциялармен байланыстан пайда болады. Иконикалық белгілер (грекше «eikon» сурет) – бұлар белгі-бейнелер. Олар, әдетте, жасанды түрде, олардың сыртқы түрі олар белгілеген заттардың бейнесін көрсету үшін жасалады. Бұл сезімтал субъект, дыбыс, сурет және т. б., ол басқа заттарды, олардың қасиеттері мен қатынастарын білдіреді және алмастырады. Конвенциялық (шартты) белгілер - жасанды жасалған белгілер. Ол «шартты бойынша» бір нәрсенің белгісі болып табылады - себебі адамдар оны осы заттың белгісі деп санайтын болды. Конвенциялық белгілер таңбалық функцияны орындау үшін арнайы жасалады және қандай да бір басқа мақсатты қажет етпейді. Конвенциялық белгілердің қарапайым мысалдары: мектеп қоңырауы, жедел жәрдем машинасындағы қызыл крест, жаяу жүргіншілер жолындағы «зебра», погондардағы жұлдыздар мен жолақтар, флоттағы белгі беретін жалаушалар, аспаптардың көрсеткіштері, картографиялық белгілер, схемалардағы, графиктердегі, кәсіби-іскерлік мәтіндердегі түрлі шартты белгілер. Вербалды - адамдар жасаған таңбалы жүйелерден тұратын маңызды таңбалы жүйелер: олар мәдениеттің семиотикалық базисін құрайды. Әлемде 5000-ға дейін табиғи тіл бар (олардың нақты санын анықтау мүмкін емес, өйткені әртүрлі тілдерді бір тілдің әртүрлі диалектілерінен ажырату үшін бір мағыналы өлшемдер жоқ). Кез келген табиғи тіл - бұл онда сөйлейтін халықтың барлық мәдениетінің негізін құрайтын тарихи қалыптасқан белгі жүйесі. Кейбір белгілер нысанды көрсетуші белгі ғана емес, сондай-ақ қосымша мағынаны алып жүретін белгі болып саналады: осы нысанды түсіндірумен байланысты жалпы ұғымдар мен идеяларды білдіретін таңба деп аталады. Таңба мазмұны жағынан көлемді, ол мәнді, жарқын және тікелей мағынасын көрсетуге мүмкіндік береді. Егер мәдениеттің барлық феномендерін коммуникация фактілері ретінде, хабарлама ретінде қарастырса, онда оларды қандай да бір делдалдық арақатынаста ғана түсінуге болады, себебі белгі жүйелерінің олар көрсететін шындықпен байланысы тікелей болып табылмайтын болады.Мұндай делдалдық қажеттілік әр түрлі феномендер өзара салыстырылып, бірыңғай жүйеге түскен кезде анықталады. Сондықтан ерекше мағыналы белгілер – мәдениет кодтары жүйесі қажет болады. Мәдени код қажеттілігі белгілер әлемінен мән әлеміне өту кезінде ғана пайда болады. Белгілер әлемі - бұл ақпарат сынақтарында есептелетін жеке бірліктердің әлемі, ал мағыналар әлемі - адамның осы мәдениеттің идеялары, бейнелері мен құндылықтары әлемімен байланысын ұйымдастыратын маңызды нысандар. Мәдениет тілдерінде мәнді мағынаға түрлендіруді түсінуге мүмкіндік беретін код. Код мәдениеттің мағыналық деңгейге енуіне мүмкіндік береді, кодты білмей мәдени мәтін жабық, түсініксіз, қабылданбаған жағдайда қалады. Бүкіл адамзат ауқымында мәдени мұра деп аталатын мәдени универсалийлер - бұл географиялық жағдайына, тарихи уақытына және қоғамның әлеуметтік құрылымына қарамастан барлық мәдениеттерге тән нормалар, құндылықтар, ережелер, дәстүрлер мен қасиеттер. жүктеу/скачать 59,55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|