19. Қалқанша безі гормондарының препараттары және антитиреоидты заттар. Қалқанша безі тироксин және трийодтиронин гормондарын өндіреді. Олардың синтезіне тағаммен түсетін йод қатысады.
Медициналық практикада қалқанша безі гормондарының келесі препараттары қолданылады: тироксин, трийодтиронин гидрохлориді, тиреоидин.
L- тироксин натрий тұзын әдетте ішке тағайындайды, сирек- көк тамырға. Тироксиннің әсері бәртіндеп басталады және 8-10 күннен кейін жоғарғы шегіне жетеді . Әсерінің ұзақтығы – бірнеше апта. Негізгі алмасудың жоғарылауы тироксиндә бір мәрте енгізгеннен соң 2-4 апта бойы байқалады.
Трийодтиронин гидрохлориді тироксин тәрізді қалқанша безінің синтетикалық аналогы болып табылады. Оның әсері тироксинге қарағанда жылдамырақ басталады және бірнеше күн сақталады. Зат алмасуға тироксинге қарағанда 3-5 есе күштірек әсер етеді. Ішке тағайындайды.
Антитиреоидты заттар . Қалқанша безінің гипнрфункциясына әсер етеді.
Гипофиздің алдыңғы бөлігінде тиреотропты гормонның өндірілуін тежейтін: Йод, Дийодтирозин
Қалқанша безімен тиреоидты гормондардың синтезін тежейтін: мерказолил, пропилтиоурацил
Қалқанша безімен йодтың сіңірілуін бұзатын: Калий перхлораты
Қалқанша безі фолликуласының жасушаларын бұзатын: Радиоактивті йод.
Йод молекулалық йод немесе йодидтер түрінде қолданылады . Ол АІЖ жақсы сіңеді. Тиролибрин өндірілуін одан кейін гипофиздің тиреотропты гормонының өндірілуін тежейді. Соған сәйкес тиреоидты гормондардың өндірілуі төмендейді. Қалқанша безінің көлемін кішірейтеді. 2-3 апта ішінде тиімді.
Мерказолил тироксин мен трийодтирониннің тікелей қалқанша бездегі синтезін бұзады . Оның тиреоидты гормондардың биосинтезі үрдәсінің қай кезеңіне араласатыны анықталмаған. Ішке қабылдайды.
Ең ауыр жанама әсерлері- лейкопения мен агранулоцитоз. Сол себепті мерказолилді қан құрамын тексеріп қабылдаған жөн. Кейде диспепсиядық құбылыстар байқалады. “Зобогенді” әсері болуы мүмкін. Ол гипофиздің алдыңғы бөлімінде тиреотропты гормонның өндірілуінің жоғарылауына байланысты . “Зобогенді” әсерінің алдын алу үшін йод және дийодтирозин препараттарын қолдануға болады.
Антитиреоидты заттар ретінде мерказолилден басқа, бірқатар басқа да тиомочевина ьуындыларын қолданады: карбимазол, пропил- тиоурацил. Олардың әсері мерказолилге ұқсас. Карбимазол ағзада мерказолилге айналады.
Антитиреоидты заттарды тиреотоксикозды емдеуде және қалқанша безін хирургиялық алып тастау үшін науқастарды дайындауда қолданады.