Сапалық сын есімдер"Сапалық сын есімдер" деп мағынасы жағынан заттың әр алуан сыр-сипатын, атап айтқанда, түрі мен түсін (ақ, қара, сұр т. б.), сыры мен сапасын (жақсы, жаман, тәуір, нашар т. б.), көлемі мен аумағын (үлкен, кіші, ауыр, жеңіл т.б.), дәмі мен иісін (ащы, тәтті, күлімсі т.б.) білдіретін және заттың басқа да қасиет-белгілерін білдіретін сөздерді айтамыз.
Қатыстық сын есімдер.Қатыстық сын есімдер деп бір заттың белгісін басқа бір заттың я іс-амалдың қатысы арқылы білдіретін сөздерді атаймыз.
Осы ерекшелігіне қарай, қатысты сын есімдер тиісті жұрнақтар арқылы басқа есімдер мен етістіктерден жасалады да, заттың сыртқы түрі мен түсіне, кескіні мен келбетіне, сыры мен сынына, ішкі қасиеті мен сипатына, мекен мен мезгілге және басқа да сол сияқты белгілеріне қатысты сындық ұғымдарды білдіреді. Мысалы: Балалы үй базар, баласыз үй мазар (мақал); Өткір пышақ қол кесер (мақал); Бұл - жазғы жайлы қоныс (М.Ә.).
19. Сан е.нің лек.-симант.қ сипаты:
Қазіргі қазақ тіліндегі сан есімдер, негізінде белгілі ұғымдар мен құбылыстардың санын, ретін, мөлшер-шамасын білдіру үшін, соларды айқындау үшін қолданылады.
Осы себептен олар мағына жағынан сын есміге біршама ұқсас та болып келеді,бірақ сын е.дер заттың сандық белгісімен мөлшерін айқындайды.
Морф.лық ерек.гі:
Морф.лық құрамына қарай негізгі ж\е туынды с.е.р болып бөлінеді.
Негізіг с.е.дер қатарына тек қана сандар жатады.М:бір,екі ,үш.
Туынды с.е.дер негізгі сан атауларына –ыншы, -ау,ер,-тайқосымшалары қосылу арқ.М:бірінші,бірер,қырықтай т.б.
С.е. іштей дара ж\е күрделі сан б.б:
-Дара с.е. ғана саннан тұрады.М:1,2,3,50,1000т .б. Сөзбен жазылады.
-курделі с.е. 2 не одан да көп сандардан тұрады.М:18,1962 т.б.
Күрделі сан есімдерге дара сан атауларының әр алуан жолмен тіркестіріле қолд\ды ж\е қосарлана айтылуы арқ жасалады.Демек к.с.е-дер , біріншіден, негізгі атауларының (18,1965 (әріппен жазу) т.б., екіншіден, нег сан атауларынынң қосарланып айтылуы арқ жас-ған күрд сандар(бір-екі,уш-төрт) болып екіге бөлінеді.
Мағыналық түрлері:
1)Есептік с.е.-заттың накты , дәл санын білд\ді;Сұрағы : канша?неше?
Құрамына қарай :дара,курделі
Баска сан есімдердің жасалуына негіз болады.Дара- тек кана 1 с.е. тұрады, курделі 2 не одан да көп с.е тұраыд.
Достарыңызбен бөлісу: |
