Арнайыәдістер сонымен қатар барлық жаратылыстану ғылымдарында қолданыста болады және материяның кез-келген бір формасының шеңберімен шектелмейді. Алайда, олар зерттелетін объектіге тұтастай қатысты емес, тек оның белгілі бір жағы (құбылыс, сандық жағы және т.б.) немесе белгілі бір зерттеу әдістері, мысалы байқау, эксперимент, өлшеу, индукцияжәне шегерімді талдаужәне синтездеу, формализациялау, модельдеужәне т.б.
Жекеәдістер - бұл заттың белгілі бір қозғалыс формасының (химиялық, физикалық, биологиялық, геологиялық) табиғатымен байланысты арнайы әдістер. Олардың кейбіреулері жеке жаратылыстану ғылымдары аясында ғана қолданылады, басқалары байланысты ғылымдардағы объектілерді зерттеуде қолданылады, бірақ материяның белгілі бір қозғалысы деңгейінде.
