1 Іскер әйелдер кәсіби имиджісі, имидж тусінігі мен даму тарихын алыс жақын шет ел ғалымдары еңбектеріне сүйене отырып талдау

Осы тұрғыда, іскер әйелдер   кәсіби имидждісін қалыптастыру мәселелері бойынша отандық және шетелдік зерттеуші ғылыми еңбектеріндегі ғылыми теориялық  ұстанымдарын  қарастыру; зерттеу тақырыбы жайында жазылған әлеуметтік-психологиялық мәселелерге талдау жасау; зерттеу тақырыбына қажетті әдіс-тәсілдерді анықтау екенін ескере келе, іскер әйелдер   кәсіби имидждісін қалыптастыруда  жеке  тұлғаның әлеуметтік жетістік факторы ерекшеліктерін теориялық негіздеу мәселесіне тоқталып талдау жасау болып отыр.

«Имидж» түсінігі ХХ ғасырдың соңында қоғам назарының және ғылыми талдаудың пәні болды. 90 жылдардың ортасында имиджді қалыптастырудың психологиялық аспектілеріне арналған, имидж жайында алғашқы зерттеулер Р.Ф.Ромашкина, Е.И.Манякина, Е.В.Гришунина, П.С.Гуревич, Ф.А.Кузин және т.б. еңбектерінде жарық көрді. Имидж ағылшынның «image» сөзінен алынған, «образ», «түр», «келбет» сөздерінен шыққан. Бұл кез келген нәрсенің, адамның эмоционалдық образын, мінез-құлқын көрсетеді. Өз имиджін қадағалау бұл адамды өзіне қарату. Бірнеше мағынасы бар «имидж» ұғымының өзіне қарағанда «кәсіби имидж» бір мағынада анықталатын өзекті тақырып болып саналады [2].

Ойшыл Абай: «Ақырын жүріп анық бас, еңбегін кетпес далаға, ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» деп айтқандай, мұғалім үшін өз имиджін кәсіби деңгейге көтеру, өз мамандығының данышпаны болу, әрине, өмір бойы ізденушілікті, зерттеушілікті талап ететін мамандық екенін айқындайды.

Ұстаз-педагог имиджісін қалыптастыру туралы отандық ғалымдардың зерттеулеріне тоқталсақ, А. А. Калюжный қазіргі таңдағы педагогтың имиджін қалыптастырудың бірнеше қағидаларын бөліп көрсетеді:

1. Коммуникативтілік қағидасы.

2. Сөзбен ықпал ету қағидасы.

3. Сыртқы бейнені үндестіру қағидасы.

4. Өзін-өзі реттеу қағидасы.

Коммуникативтілік және сөзбен ықпал ету қағидаларын қазіргі таңдағы педагог имиджін қалыптастыру үрдісіндегі негіз құраушы ретінде толығырақ қарастырайық. Бірінші қағидаға сәйкес, қандай да бір адамның педагог туралы пікірі имиджді қалыптастырушы тікелей ақпарат негізінде қалыптасуы мүмкін, оны ол адам саналы түрде түсінуі немесе түсінбеуі де мүмкін, өйткені ол оның бейсанасында болады және тек сезімдерден ғана көрінеді. Қорыта отырып қағиданы былайша тұжырымдауға болады: адамдарда қандай да пікірді қалыптастыру мақсатында ықпал ете отырып, сіздің атыңызды естіген кезде сіз туралы жағымды сезімдер пайда болуы үшін оның санасына ғана емес, бейсанасына да ықпал ету керек. Екінші қағиданы былайша сипаттауға болады: педагогтың жеке имиджінің моделін қалыптастыра отырып, ақпаратпен адамдардың санасына қарағанда бейсанасына ықпал ету керек. Бейсанадағы ақпарат арқылы қалыптасқан пікір өзінің пікірі ретінде бағаланады, себебі оның пайда болу көзі анық емес [3,4].

С.И.Ожеговтың түсіндірмелі сөздігінде: «Имидж дегеніміз - ой-пікір, тұжырым, бір нәрсе туралы берілген көзқарас, қатынас» делінген [2,сонда].

Қоғам өмірінің демократиялық, гуманистік бағытқа бет бұруына жаңарып-жаңғыруына, мемлекетіміздің тәуелсіздігін нығайтуға экономикалық, әлеуметтік дамуына, білім беру мен мәдениет парадигмасының өзгеруіне байланысты өмірге жаңа ғылым салалары келді. Сондай ғылымдардың бірі – имиджеология. Бұл ғылым саласына назар аударудың кім-кімге болса да тигізер пайдасы зор. Өйткені, ол адамдардың бір-біріне сыртқы кескінімен, адамдық болмыс бейнесімен, адами қадір қасиеттерімен әсер ету механизіміне ие болуға көмектеседі. Ал,енді іскер әйелдер турасында айтылған пікір талас,зерттеулер қазіргі таңда жаңадан дамып келе жатқан бағыт деп топшылауға болады. Басқа кәсіп иелеріне қарағанда іскер әйел мамандығы ерекше, ол әрдайым үлкен әлеуметтік бизнес саласында және көпшіліктің көз алдында қалыптасатын бейне.Сонымен имидж – сіздің бойыңыздағы іскерлік талантыңыздың жарқырап ашылуы, өзіңіз туралы жақсы пікір қалыптастыру жолы [5].

Әлемдік өркениеттің стандарттарын ұсынатын американдық психологтардың пікірінше, тамаша табыс феномені – адамның имиджі мен оның карьерасымен тікелей сабақтас.Егер олай болмаса, қолдан жасалған имидждің көмегі тимесі анық.

Сыртқы бейнеміздің үйлесімді әсер қалдыру үшін вербалды және вербалды емес қатынас қажет:

Мәселен, бизнес саласы мен мансабының өсуі әйел үшін оның негізгі мүдделері болып табылады, ол белсенді түрде ер адамның рөлін атқарады. Мұндай әйел, әдетте, оқуда да, жұмыста да, спортта да табысты болады... Қазіргі уақытта саясат пен бизнесте ер адамдармен тең жетістікке жететін, нәзік жандылардың белсенді өкілдері жиі кездеседі. Бұл сонда: уақыт талабы ма әлде эмансипация салдары ма? Нәзік әйел бола тұра, бизнес шыңдарына қалай жетуге болады? Мансабының жолында іскер әйелдер қандай қиындықтармен кездеседі? Бірден «іскер әйел» терминін анықтап алауға тырысайық. Іскер әйел деп басқарушылық жұмыста істейтін немесе жеке бизнесі бар әйелді айтады. Бұған, іскер әйелдің өмірінде «іс – ақша (және онымен байланысты билік)» бағыты негізгі болып табылатынын қосуға болады. Қағида бойынша, оның болмысы күшті, тәуелсіз, өз қадірін өзі білетін адам. Өз қабілеттерін жоғары бағалап, бұл әйелдер өздерінің ғана емес, басқалардың да іс-әрекеттері үшін жауапты болады[7].

   Тұлға күшінің табиғаты. Күш-толымды өмір, оның көптеген қыры мен мәні деген сөзі. Тұлға күші басқа күш формасынан айырмасы бар. Тұлға күші-білімге, бабылдық пен ынтымақтастыққа негізделеді.Тұлға  күші-ақыл-ойды жүрегімен сезген және іске асырған даналығы мен тәжірибе

Тұлға күшін-молшылық, билік, даңқ және қызметтік жағдаймен салыстыруға болмайды.Мұндай күштілік уақытша қызмет жағдай, мәртебеге байланысты болумен тең. Қызмет жағдайы тоқтағанда мұндай тұлғалық күш жойылады. Сондықтан, мұндай тұлғалық күш көз боямалық сипатқа ие болады. Тұлға күші кедей, бай немесе білімді, білімсіз деп талғап барып келмейді және сонымен бірге ол кездейсоқ та берілмейді.

Ол адамның тырысуынан туындайтын ішкі қуат. Тұлға күші-адамның өзбетінше ойлануы, ниет шынайлығы мен тереңдігі, адамның өз өмірінде жинақтаған табиғи даналығы.