1 латын тілініњ шыѓу тегі
Латын тілінің әдеби нормасын дайындау
жүктеу/скачать 1,14 Mb.
|
| 15 Латын тілінің әдеби нормасын дайындау
Б.з.б. I ғасырдың аяғында көп жерлерді жаулап алған Рим үлкен мемлекет боп саналды, оның жерлері Британия және Испаниядан басталып Кіші Азия және Египетпен аяқталды. Осы үлкен территорияны ежелгі республика заңымен емес, басқаша басқарды. Рим империясы V ғасырға дейін өмір сүрді; осы уақытта еуропалық өркениетінің негізі салынды. Б.з.д Ш ғасырда «Рим әлемі» орнатылды, онда латын тілі мемлекеттік тіл ретінде болды. Негізі - әдеби латын тілі болды. Латын тілінің дамуын 3 кезеңге бөлуге болады. Латын тілінің әдеби нормасы рим жазушылары мен ақындардың шығармаларында белгіленген. Гүлдену кезеңді классикалық немесе «алтын латын» деп атайды. Бұл кезеңде бай лексика философиялық, саяси, ғылыми және техникалық мәселелерді суреттейді. Классикалық тілдің әдемілігі үлгі. Одан кейінгі классикалық («күміс») латын тілі - б.з. I-II ғасырларында дамыған. Бұл уақытта әдеби тілдің фонетикасы мен морфологиясы қалыптасты. «Күміс» латын тілі кезінде стилистика тереңдетіле зертеліп дамуда болды. «Алтын» және «Күміс» кезеңдерінде латын тілі бір қалыпты дамыды. Бірақ латын тілінің дамуы ауыр жолмен кетті, сол себептен таза классикалық тілді жоғалтты. Б.з. II – VI ғасырларында латын тілінің үшінші, соңғы (поздняя латынь) кезеңі дамыды. Халық тілі мен жазу латын тілінің арасындағы айырмашылық кетті. Рим империясы құлағаннан кейін латын тілі роман тілдерінің дамуына себеп болды. Жазуда латын тіліне жаңа сөздер еніп, XVIII ғасырға дейін Ватиканның саяси және ғылыми тілі болды. Ботаника және медицинада латын тілінде жазулар жазылды. Біздің заманымыздың басында Рим мемлекеті үлкен жерге ие болды, сондықтан романизация басталды. Үшінші кезеңнің ерекшелігі - әдеби және халық сөйлеу тілдерінің бір-бірінен айырылуы. Бұл жүйе Рим аймақтарында ерте басталды. Мысалы, Солтүстік Африкада б.з. I-II ғасырларында латын тілінде сөйлеу бөлек қалыптасты. Библия латын тіліне аударылып «Вульгата» деп аталды. Үлкен жерлердің басып алынуы 400 жылдай болды, бұл уақытта сөйлеу латын тілі көптеген өзгерістерге ұшырады. Сондықтан бұл кезеңнің тілін – ережеге сай жатпайды деп атауға болады. Әрбір тіл даму барысында көптеген өзгерістерге ұшырайды (роман тілдерінде айқын көрініп тұр). Қорытындылай келсек, онда –ае «ай» деп айтылды, ал «ц» әріпінен кейін –і немесе –ае болса, онда «к» деп оқылды. Мысалы, «Цицерон» - «Кикеро», ал «Цезарь» - «Кайсар» деп оқылды. Бірақ классика нормасымен қатар қарапайым сөйлеу тілі де болды. Уақыт келе жата классикалық латын тілінде қарапайым халық сөйлескен жоқ. Ол «өлі тіл» деп аталды. «Дұрыс» айтылуы да ұмытылды. «Өлі тіл» жоғалған жоқ, оны әдебиетте, ғылымда, философияда қолданды. Сонымен қатар мектеп және университет білімі латын тілінің қолданумен салынды. Классикалық латынның грамматикасы, стилистикасы және үлгісі, ал соңғы латын тілінен – айтылуы қалды. Классикалық білім салт – дәстүрі негізгі орын алады. XIX ғасырда Ресейде бір қатар классикалық гимназиялар болды, оқуы Еуропаға ұқсады. Жоғарыда айтылғанға қайта оралсақ – «Кикеро» немесе «Цицеро» деп үзілді кесілді – бір келкі жауап беруге болмайды. Латын тілінің дамуы ұзақ және қиын болды, сол себепті бір жақты жауап беруге болмайды. Гимназияда халық қолданған латын тілін қолданды. Ал классикалық тілмен көбіне тек филологтар жұмыс істейді. жүктеу/скачать 1,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|