№1 Махамбеттің «Қара нарға»
Ә.Нұршайықов «Ақиқат пен аңыз» роман-диалогіндегі ерекше стилі арқылы батыр бейнесін аша алды ма?
жүктеу/скачать 80,78 Kb.
|
51 эссе гуманитар бағыт
- Бұл бет үшін навигация:
- 40 М.Шахановтың «Ғашықтық ғаламаты» өлеңіне Естай мен Қорлан оқиғасын кірістіруіндегі мақсатын талдап жазыңыз.
- 41 С.Жүнісовтің «Заманай мен Аманай» повесіндегі қарт Томар-Омардың Балзия мен Аманайдың елге жетуіне күмән тудыруының себептерін талдап жазыңыз.
- 44 Қашаған Күржіманұлының «Оразалы», «Байларға» өлеңдеріндегі байлар мен қазіргі меценаттар бейнесін салыстырыңыз.
| Ә.Нұршайықов «Ақиқат пен аңыз» роман-диалогіндегі ерекше стилі арқылы батыр бейнесін аша алды ма?
Өр рухты қазақ халқының өріндей өткір ұрпағы қаншама! «Дос болғанға құшағы ашық туыспыз,Қас болғанға қиып түсер қылышпыз»,-деген Абылай бабамыздың бұндай сөздерінен ұлтымызға тән ұлылықты ұғынамыз.Отаны үшін жан аямай күрескен Абылай ханның ізін жалғастырған қаһармандар аз болмады.Сол батыр ұрпақ тізімінің көш басында Бауыржан Момышұлы тұр десек,артық айтқанымыз болмас. Елінің ертеңі үшін жауынан тайсалмай соғысқан ерлерді жырламау үрпаққа сын.Сондай асқан ерлік пен ендіктің жыршысы – Әзілхан Құршайықовтың асқан шеберлігінен туған «Ақиқат пен аңыз» роман диалогі. Әзілхан Құршайықов аталмыш туындысында Бауыржан Момышұлы бейнесін өте жоғары дәрежеде аша алды деп септеймін.Неге десеңіз,шығарманың кереметтігі соншалық,кітаптан алғашқы беттерінен-ақ Бауыржан атамызға тәнті болып,батырды жаңа қырынан таныта түседі. Сұхбат мақсатымен басталған бұл диалогтің халық жүрегінен ерекше орын тепкен романға айналарын кім білген? Батыр атамыздың Отанына соншалықты берілгені,тәртіп пен тәрбиені өмірлік ұстанымы еткені мәні тәнті етті.Оны өрісің мынадай сөзжерінен аңғаруға болады: «Тәрбиелі – тәртіңтің құлы, Тәртіпті – сөздің құлы». Роман – диалогті оқи отырып,батыр Бауыржанның сергелдеуге түспейтін салқынқанды екенін,қандай да бір оқыс оқиға,төтенше жағдай орын алса да дегбірсізденбей,байыппын шешетінін оңай аңғара аламыз.Батырдың сұсты қабағы мен рухты сөздері әрбір жауынгердің жүрегіне от жақты, жасытпады. Отанына,оның ұлағатын ұландырына риясыз берілген батыр барша қатарластарына,қол асты сарбаздарына үлгі болды.Тіпті,өмірдегі әкесі тұтқан,ұлылар санатына қосқан командирі генерал-майор Покатиловтің қазасын да үнсіз жабығып,қайғысы қабатқа жасырған бауыржанды асқан сабырлы,екерше болыпты деп есептемеске болмас. Қорытындылай келгенде,жазушы Әзілхан Құршайықов батыр бейнесін өз дәрежесінде аша білді. Кем – кемігі,асыра сілтеуі жоқ бүл шығарма біз үшін ұлағатты қаһарман атамыз Бауыржанмен танысу рөлін атқарды.Батырдың әрбір сөзімен жәгер алып,өзіңе үлгі ететін.Батыр болса дәл біздің Бауыржандай болсын,шіркін! №40 М.Шахановтың «Ғашықтық ғаламаты» өлеңіне Естай мен Қорлан оқиғасын кірістіруіндегі мақсатын талдап жазыңыз. Ғашықтық тақырыбы қай ақынның болмасын шығармашылығында ойып орын алатын тақырыптардың бірі. Кім қай дәрежеде түсінгеніне,қаншалықты қадіріне жеткеніне қарамастан «махаббат» дегенде әркімнің де елең ететіні сөзсіз.М.Шаханов атамыздың «Ғашықтық ғаламаты» өлеңіне Естай мен Қорлан оқиғасын кірістіруіндегі басқы мақсат – махаббат сенімін дәріптеу деп білемін. «Ғашықтық ғаламаты» өлеңінде отбасылы әртіске қызының ғашық болып қалғанына қайғырып келген шешесі автордан оған көмектесуін сұрайды.Осы мәселені шешу үшін автор Естай мен Қорлан махаббатын еске алып,ғашықтық сезімін ерлікке теңейді. Естай мен Қоранның бір-біріне деген сезімінің қартайғанда да сөнбеуі,махаббатың өмірге деген құштарлықты,адамға деген құрметті оятатын әрі нығайтатын ғажайып күшке айналатынын Естай махаббатты арқылы жеткізуі арқасында өлеңнің тартымдылығы арта түскен.Автор сөз жоқ,махаббатқа кінәлауға асықпау керектігін айта отырып,мұндай ұлы сезімді,әрбір адамның еншісіне берілмейтін керемет қасиетті қорғауға үндейді. Бұл өлеңнің негізгі сюжеті маған да ой салды.Бейшара нан ілпештеп өсірген қызының өзін сүйген жігіттерді жүрегі селт етпестен мазақ етіп,ал өзі болса отбасылы бір әртістің соңынан жүгіріп жүргенін айтып жылап келді емес пе?Осы күнде де қанша қыздар қанша әртіс,әншілерге ғашық.Ғаламтор парақшалары арқылы олармен хабар алысып, сезімдерін білдіріп жатады.Ал осы қыздардың бәріне «ғашықтық кез келгенге тартылмайтын сыбаға» деп ақыл айтар болсақ не болмақ?Ұлы сезімді ұлықтау,дәруптеу жөн, дегенмен де «қыздың жолы - жіңішке» болғандықтан, қазақ қызы өз сезімін құпия ұстаған.Қазақ қызы – болашақ ұлтты құрайтын, ұрпақты дүниеге келтіретін жан.Сондықтан да дәл мұндай жағдайларда қыздарға жан-жақты ойлана отырып бір шешімге келу дұрыс сияқты.Осы арайда Ақұштан апамыздың мына өлең жолдары өте орынды сияқты: Болмау керек сүюдің жолы жаңа Қыз үлесі қашанда болу Ана. «Жаным» деген жігітті жек көрмеңдер, Өзі сүю қыздардың соры ғана! Себебі, өзі сүюдің кесірінен тастанды балаларды өмірге әкеліп жатқан қыздардың көбеюі де соның бір мысалы емес пе? М.Шаханов ғашықтықтың шынында да ғаламат сезім екенін дәріптеу үшін Естай махаббатын әсерлә жеткізе білген.Бірақ кез келген мәселеге бір жоқты қарауға болмайды деп ойлаймын,себебі әр адам бұл сезімді басынан әр түрлі күйде өткізеді.Әркімнің тағдыры әр түрлі болғандықтан ұлы сезімді жүрек түкпірінде аялап ұстау керек. №41 С.Жүнісовтің «Заманай мен Аманай» повесіндегі қарт Томар-Омардың Балзия мен Аманайдың елге жетуіне күмән тудыруының себептерін талдап жазыңыз. «Заманай мен Аманай» шығармасы бізге Сәукеленің байырғы тарихынан сыр шертеді.Мұнда жетпіс үшке толған,мүшел жастағы әже Балзия мен оның немересі Аманай басты кейіпкерлер ретінде бейнеленген.Себебі,әңгіменің негізгі бөлімі осы екі кейіпкерден басталады.Ол екеуі жер жаннаты Жетісуды іздеп тау аспақшы болады.Бірақ қаусаған кәрі адамға Жеісуды іздеп не пайда? Неліктен Балзия немересі Аманайға «Сәукеле» тауы жайлы айтты?Әрине,оның бір ғана себебі бар.Ол – Балзияның туылған жері.Аманай да Жетісуда туылған болатын.Томар – Омар неге Балзияның елге жетуіне күмәнданды?Ол Балзия әжейге кім болып келеді?.. Жалпы туындының негізгі ой түкпірі – патриотизм,яғни туған жерге деген сағыныш,туған жерге деген ыстық сезім.Қойылған сауалдарға оралар болсақ.Томар-Омар Балзияның көршісі,жақын араласып жүретін қарт досы десек те болады.Томар-Омар күмәндәну себебі – Балзия жетпіс үш жастағы әже бір өзі кішкентай баланы қасына ертіп алып,ауырып,төсектен әрең тұрып,әрең жүргеніне қарамастан,аштықты ескерместен сонау алыс Жетісуға жолға шығуы.Ал Жетісуға барар жолда алдыда биік асу бар.Ол – Сәукеле тауы.Оның басын адам өте алмайтындай мәңгілік мұздықтар алып жатыр.Балзия мен Аманай батылдық танытып бұл асуды да бағындырады.Аманай тек батыл ғана емес,сөзге берік,ержүрек,ақылды бала болған..Оның сөзге беріктігін «...ішіңде қалсын»,-деп әжесі айтқанда,ол намысқа тырысып,ешкімге тіс жармағандығынан аңғара аламыз.Оның да жүрек түпкірінде ашылмаған,белгісіз қырлы туған жерге деген махаббатты жатыр.Сондықтан болар,әжесімен бірге қыр асыл,тау басты... «Отанды,ұлтты,әдебиетті,оның болашағын сүю үшін көп айқайдың керегі жоқ.Тынымсыз,жанашыр,табанды әрекет керек»,-деп Шерхан Мұртаза атамыз айтқандай,бұл әңгімеден Балзияның қанша ауырса да,жаны қиналса да оның бәріне мойымай төтеп беріп,өнері келген шағын сезіп туған жеріне бастап барар жолын тапқандылығынан оның табандылығын,қайсарлығын,көрегендігін біле аламыз.Оқиға соңында оның жартастан құлап,су ағынымен туған жерінде көз жұмғандығы баяндалады.Қорыта айтар болсақ,басты кейіпкерлердің бірі Томар-Омардың да қорыққаны осы болатын. №43 Қ.Жұмаділовтің «Тағдыр» романының кейіпкері Демежан авторға не үшін қажет? Қазақ әдебиетіне 1960 жылдары келіп қосылған бір шоғырталанттың ішінде бүкіл қазаққа танылған тулға – Қабдеш Жұмаділов болатын.Өзі қатарластарынан біршама ерекшеленетін.Бұл ерекшелік оның өмір шағында ғана емес,шаығармаларынан да көрініп тұратын. Алғашқы қадамын поэзиядан бастап,шағын жанр арқылы романға келген Қабдеш Жұмаділов – қазақ әдебиетінің дамуындағы өзіндік орны бар қаламгер.Жазушыны өз замандастары «Қара сөздің Қабдеші», «тағдыры бөлек шарланбоз», «тағдырлы тұлға» деп атаған. Қабдеш Жұмаділов өзі туып өскен жері- Қытай жеріндегі Шығыс Түркістанның тарихы – сол кезде де тарих ғылымында да,әдебиетте де жеті зерттемеген мәселе болатын. Қазақ тарихындағы Шығыс Түркістан тақырыбы алғаш Қабдеш Жұмаділовтың «Соңғы көш» роман – дилогиясында көрініс тапса, «Тағдыр» романында жалғасты.Бұл романда жазушы қытайдағы екі мың жылдан аса уақыт өмір сүрген монархиялық патшалық өкіметтің 1911 жылға дейінгі тарихи жағдайларына байланысты қазақтардың өмірін,күресін қайраткер тұлға Демежан арқылы көрсетеді.Романның сюжеттік-композициялық тұтастығын дәнекерлеп тұрған негізгі арна да – Демежан,сонымен бірге оның қиянатшыл,әділетсіз Маншың өкіметіннің зорлығына қарсы күресі.Демежан төңкеріс жасап,көтеріліске шықпаса да , әділетсіздікпен күресудың өзге амалын таңдаған.Ол халқының ауыз бірлігін,елдігін ақтап қалу жолында тер төгеді.Шығармадағы Демежан характерінің қалыптасуын көрсететін әлеуметтік даулар толып жатыр.Солардың қай – қайсысы болмасын Демежан образын толықтыра тұседі.Мысалы,Демежанның аймақтық әміршісі Ши-Амбыдан жер,су сұрауы,шекараны бөлу комиссиясының мүшесі ретінде ел ішіндегі қоғамдық мәселелерге араласуы,қарым – қатынасы,халдайлармен арадағы қақтығысы сияқты толып жатқан сюжеттік желілер романның композициялық бітімін құрайды.Шығармадағы Демежан төңірегінде өрбіп отырады. . Жазушы орталық кейіпкер ретінде Демежанды бейнелесе,ол өмір сүріп отырған қоғамының әлеуметтік ортаның шындыңын көрсетуге тырысқан. Қабдеш Жұмаділов қазақ дәстүрінен орын алған екі әйел алуды,бәйбіше мен тоқалдың арасындағы қарым – қатынасты күндестікке,бақталастыққа әкеліп тіремей,адамдық қасиеттерді зерделеу негізінде таныта алған. «Тағдыр» - ұлтжанды қаһарманды биік өреге көтерген роман.Ол қазақ әдебиетінің өз қойнауынан шыққан туынды. «Тағдырды» оқып отырғанда қазақтың кең даласына сүңгіп кеткендей рахат кешесің №44 Қашаған Күржіманұлының «Оразалы», «Байларға» өлеңдеріндегі байлар мен қазіргі меценаттар бейнесін салыстырыңыз. Қашаған Күржіманұлы – ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезінде өзінен бұрынғы Абылай мен Махамбет қалыптастырған дістүрдің нәрлі өнегесіне қаныға,оны әрі қарай ілгері дамытқан әйгілі ақын. Қашаған ақын сыншыл,тура,өткір,сықақ мәнді шығармаларымен танылған айтулы бұқара жыршысы.Жыр саңлағының қай өлеңін алып қарасақ та жер қойнауында кездесетін маржан тастар секілді өте құнды.Оның ерекшелігі сол халықпен бірге қойнаған өмірдің ортасында жүреді. Ал қалдырған шығармалары жинала келек халықтық мұраға айналған.Қащаған өлеңдерінде надан,дін-бұзар молдалар мен сарң байларды аяқсыз әшкерелеген.Сондай өлеңдердің бірінде: Кейбір байлар шатаурап, Өтірік науқас мажаурап. Жарлыны көрсе шаңқылдап Көкесін сөзбен Аузы қисық болса да, Орынсыз сүйтіп күш қылады,- деген сөздерге назар аударсақ байларды сынап жазған.Сол ездегі үстемтап шаруаларға,кедейлерге көрсеткен жамандығын,жасаған әртүрлі әділетсіздіктерін ешкімнен қамықпай бетке айтқан.Әдетте біз бай деп дәулеті тасып шалқыған,төрт түлігісай,қалталы адамдарды айтамыз.Байлардың арасында да өнерге,ғылымға көмек көрсетуп,өамқорлық танытып,демеулік жасайтындары болады. Расында өнер – білімге қолдау көрсеткендер де бар,сонымен қатар азды көпті жасаған жақсылығын жер-көкке сыйғызбай мақтанып,қайырымды істерін өзінің атақ абыройын көтеру үшін пайдаланатындар да жоқ емес.Мұндай «Алтындай жомарттарды» қазіргі тілде меценаттар деп айтады.Осы айтылып отырған жағдайлардың бәрін менің пайымдауынша Қашаған ақын өзінің отты өлеңдерінде жазды.Қай уақытта болмасын,бүрынғы немесе қазіргі заманда да бай мен кедей арасында міндетті түрде айырмашылық болады. Қорытындылай келе,Қашаған қалқан қағыстырып,қылыш сермесе де, бүкіл өмірі күреспен өткен.Ол көргенсіздікпен,әділетсіздікпен , қаскөй қатігездермен,надандықпен күрескен ақын,әрі заман сырын сезіне алған жыршы. №46 жүктеу/скачать 80,78 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|