1. Нутрициология, анықтамасы, міндеттері, негізгі ұғымдар
Семіздік пен II типті қант диабетінің, жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу мен дамыуындағы тамақтанудың рөлі
жүктеу/скачать 267,97 Kb.
|
НУТРИЦИОЛОГИЯ
| 48.Семіздік пен II типті қант диабетінің, жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу мен дамыуындағы тамақтанудың рөлі
Барлық қантты диабетпен ауыратын науқастарға арналған емдәм жоқ. Сондықтан тағам қант диабетінің түріне қарай, науқастың жасын, аурудың ауыртпалық дәрежесін, асқынудың және қосымша патологиялық аурудың болуын, еңбек қабілетін, артық салмақтың және семіздіктің болуын ескере отырып тағайындалады. Қантты диабеттің 1 түрінде тағамның энергетикалық құндылығы және тамақтану тәртібі патогенетикалық емге сәйкес әрбір адамға жеке тағайындалады. Қантты диабет кезінде тағамды күніне 4 рет, мүмкіндік болса 5-6 рет бір мезгілде қабылдаған дұрыс. Тағам құрамы дәрумендерге, микро және макроэлементтерге бай болуы керек. Қантты диабетпен ауыратын адамның тағамының негізгі ерекшелігі рафинделген қанты бар және полисахаридтер мен жеңіл сіңірілетін көмірсуларды қабылдауды шектеу. Гликемиялық индекс — бұл дегеніміз, қандағы қант деңгейін көтеруге қабілетті тағам көрсеткіші. Гликимиялық индексі жоғары өнімдер қандағы қант мөлшерін жылдам жоғарылатуға әсер етеді. Олар организмде жылдам қорытылып, сіңіріледі. Тағамның гиликемиялық индексі қаншалықты жоғары болған сайын қандағы қант мөлшеріде соншалықты жылдам жоғарылайды, ол организмде инсулиннің көп мөлшерде бөлінуіне себеп. Егер гликемиялық индексі төмен өнімдерді қабылдаса қандағы қант деңгейі біртіндеп жоғарылайды, себебі, бұл өнімдердің құрамындағы көмірсулардың ыдырауы үшін біршама уақыт қажет. Науқастың диетасы өмір бойы бір қалыпты болу қажет. Семіздік кезіндегі емдік тағам тағамның энергетикалық құндылығын төмендетуге бағытталады. Тағамның энергетикалық құндылығы дене салмағына қарама-қарсы пропорционалды деңгейде төмендеуі қажет. Қажетті энергетикалық құндылықты анықтағаннан кейін ұсынылатын диетаның энергетикалық құндылығы шамамен есептеледі. Әсіресе, семіздіктің айқын түрінде тағамның энергетикалық құндылығы қалыпты қажеттіліктен 40% төмен болуы қажет. Науқастыңжағдайына және емнің сапасына сәйкес 30% ға төмендетіліп немесе 50%‑ ға дейін жоғарылауы мүмкін. Сондықтан науқастың стандартты физикалық жүктеме кезіндегі энергиялық шығынын ескерген жөн. Диетаны құрастырған кезде үйлесімді тамақтанудың принциптерін ескеруқажет, яғни тағамның құрамы жеткілікті мөлшерде алмаспайтын амин қышқылдарына, және дәрумендерге бай болғаны жөн. Сонымен қатар, нәруызы жеткілікті мөлшерде тағайындау керек. Ұзақ уақыт бойына нәруызы аз диетада отыру бауырдың, жүрек-тамыр жүйесі және басқа да мүшелердің қызметін бұзуы мүмкін. Липолитикалық және липосинтетикалық үдерістердің қарым-қатынасын қалыптандыру үшін диетадағы майдың мөлшері жалпы энергетикалық құндылықтың 40% ға дейін, тіпті 50%-дейін жоғарылауы мүмкін. Тағамдық мәзірдегі май мөлшерінің жоғарылауы организмнің липолитикалық жүйесін белсендіріп, майдың қорға жинақталуына жағдай жасайды. Диетадан жылдам еритін және жылдам сіңірілетін қантты алып тастау қажет. Семіздік кезінде энергетикалық құндылығы 700-ден 1800 ккал дейін жететін арнайы редуцирленген диета тағайындалады.Семіздік, май басу дегеніміз ағзада артық майдың жиналуы, тері асты клетчаткасын, шарбыны, т.б. тіндер мен органдарды май басу.Сондай-ақ семіздікке дұрыс тамақтанбау, тәуліктік рационда сіңімді көмірсулар, қант, кондитерлік, тәтті тағамдар мен мал майларының мөлшерден тыс көп болуы және организмнің тұқым қуалаушылық — дене бітімдік ерекшелігі де белгілі бір дәрежеде себеп болады.Емі: диета сақтау, май, көмір, су және калориясы аз, бірақ белогы мен витаминдері мол тағамдарды ішу керек; дәрігердің кеңесімен тәбетті төмендететін дәрі ішу және ашығу күнін белгілеу; суға шомылу, массаж жасату, спортпен шұғылдану қажет. Шипажай, санаторийлерде емделу де пайдалы.Семірудің басты себебі - дене қызуының тиісті нормалардан төмен болуынан туындайды.Артық салмақ қосуды қаламайтын адам ет, сүт өнімдерін, малдың майын, тәттілерді, нан, ботқа, картопты көп қолданбайды, тәбетті арттыратын дәмдеуіш-тер мен ащы нәрселерді шек-тейді, тұзды өте аз мөлшерде пайдаланады.Сонда қандай тағам жеген дұрыс. Оған тамақтану инсти-тутының мамандары мынандай кеңес айтады: қара нан әйтпесе ірі тартылған ұннан жасалған тоқаш жеген, майсыз етті, балықты, майы алынған қатықты, сүтті, көкөністердің барлық түрін қолданған дұрыс. 2 типті қант диабеті кең таралған созылмалы инфекциялық емес ауру. Бұл ерлерге де, әйелдерге де әсер етуі мүмкін, көбінесе 40 жастан асқан. 2 типті қант диабетінің қаупін көптеген адамдар бағаламайды, ал кейбір пациенттер, шын мәнінде, ауру туралы жай ғана хабардар етілмейді. Патологиясын білетін пациенттер көбінесе оның қауіптілігін білмейді, бұл екінші типтегі қант диабеті ауыр формаларға ауысып, өмірге қауіп төндіретін жағдайларға әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, көптеген науқастар 2 типті қант диабетін емдеу және дұрыс тамақтану аурудың дамуын тоқтата алатындығын білмейді. Инсулинге тәуелді емес қант диабеті кезінде қолданылатын диеталардың бірнеше түрі бар. Олардың барлығы негізгі қағида бойынша келіседі - ауру кезінде көмірсулардың тұтыну нормалары қатаң түрде шектелуі керек. Ең алдымен, бұл құрамында «жылдам» көмірсулар бар өнімдерге, яғни асқазан-ішек жолынан өте тез сіңетін көмірсуларға (тазартылған қант, джем, кондитерлік өнімдер, шоколад, балмұздақ, десерттер, тоқаштар) қатысты. Жиі зәр шығаруға байланысты сұйықтықтың жоғалуын, көбінесе қант диабетімен байланысты толтыру үшін суды көбейту ұсынылады. Тәтті сусындардан - кола, лимонад, квас, шырындар мен қант қосылған шайдан бас тарту керек, оларды минералды және қарапайым сумен, қантсыз шай мен кофемен алмастырыңыз. Инсулинге тәуелді емес қант диабеті дамыған және дамушы елдер тұрғындарының арасында өте кең таралған және өсіп келе жатқан ауру. Қант диабеті аясында сетчатка, бүйрек патологиясы, атеросклероз және жүрек-қан тамырлары патологиясы сияқты күрделі асқынулар дамуы мүмкін. Қант диабетіне қауіп төндіретін алиментарлы факторларға майдың көп түсуі жатады. Қант диабеті дамуының тамақтану профилактикасы дене салмағы мен майдың тұтынылуын бақылауға, сондай-ақ бала кезінен бастап қоректік заттар бойынша теңдестірілген тамақтануды қамтамасыз етуге негізделген.Жүрек-қан тамырлары ауруы дамыған елдерде мезгілсіз өлімнің негізгі себебі болып қала береді және осы топтағы аурушаңдық әлемдегі ең жоғары қарқынмен және өсу тенденциясымен ерекшеленеді. Теңгерімсіз тамақтану, жеткіліксіз физикалық белсенділік (физикалық әрекетсіздік) және темекі шегу жүрек-қан тамырлары патологиясының дамуына ықпал етеді. Жүрек-тамыр патологиясының даму қаупі әсіресе артық салмақпен, артериялық гипертензиямен, ақуыз алмасуының бұзылуымен және қант диабетімен ауыратын адамдарда жоғарылайды. Жүрек-қан тамырлары патологиясының дамуының негізгі қауіп факторларының бірі - артериялық гипертензия. Оның дамуы, басқалармен қатар, ас тұзының диетамен шамадан тыс тұтынылуымен байланысты, ал калий деңгейі төмен.Жүрек-тамыр жүйесі аурулары кезінде тамақтану жалпы алмасу үдерісін жақсартуға, майдың алмасу бұзылыстарын дұрыстауға, көмірсуға деген толеранттылықты, гемокоагуляция үдерісін алыптандыруға, қан айналым жағдайы мен миокард қызметін жақсартуға, тежелу үдерісіне жағымды жағдай жасауға және бас миы қыртысын қоздыруға бағытталған. Жүрек-қан тамырлары патологиясының алиментарлы профилактикасының жалпы жолдары бірнеше негізгі бағыттарды қамтиды: 1) майлы ет пен сүт өнімдерін, сондай-ақ сутектелген майларды шектеу арқылы диетадағы майдың жалпы мөлшерін калория мөлшері бойынша 30% дейін азайту; 2) жеміс-жидектердің, жидектердің, көкөністердің, бұршақ тұқымдастардың, майсыз сүт өнімдерінің жеткілікті мөлшерін күнделікті қолдану арқылы тағамдық талшықтарды, дәрумендерді, антиоксиданттарды, кальцийді қабылдаудың оңтайлы деңгейін сақтау; 3) ас тұзының шығынын тәулігіне 6 г дейін азайту және мүмкіндігінше аз. жүктеу/скачать 267,97 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|