1. Оқытушы туралы мәліметтер
жүктеу/скачать 2,43 Mb.
|
1- oak meteorologiya -2022
| Әдебиеттер тізімі
Жұмағұлов И.И. Агрометеорология практикумы, Астана, 2019. - 110б Т. А. Атақұлов, К. М. Ержанова. Агрометеорология - Алматы : Эверо, 2018. - 272б М. А. Глухих. Агрометеорология СПб.: Лань, 2015. - 208 с. Шмидт И. С.; Кузнецова С. Н.. Агрометеорология Тверская государственнаясельскохозяйственнаяакадемия. 2019. -160стр КузьминаС.П..АгрометеорологияОмскийгосударственныйаграрныйуниверситетимениП.А.Столыпина2017 .-79стр. http://znanium.com/catalog/product/551578 http://znanium.com/catalog/product/488075 http://znanium.com/catalog/product/553936http://znanium.com/catalog/product/1055051Сегізіншідәріс.8.Ауа райы және оның ауылшаруашылығына маңызы. Дәрістің мақсаты: 1. Агроклиматтық жағдайларының ауылшаруашылығының өнімділігіне әсері. 2. Шаруашылықтың агроклиматтық сипаттамасын жасау әдістемесі. Белгілібіржердежәнеуақыттаәуеніңқұбылмалыөзгеруінауарайыдеп атайды. Ауа райының жүйелі және жүйесіз құбылмалығының түрлерінажыратады.ЖүйеліауарайыныңқұбылмалығыЖердіңтәуліктікжәнежылдық айналымына байланысты болады. Жүйесіз құбылмалылығы ауаныңауысуына байланысты. Олар ауа райының жүйелі құбылмалығын төмендетедінемесе толық өзгертеді. Мысалы, көктемде күн жылыған сайын топырақпенауа күн сайын жылынады, кейдебелгілібір аймақта суық арктикалық ауакіргенкездеәдеттегіауаныңтәуліктікағымыбұзылады.Мұндайсуықтыңтүсуі көктемде және жазда болуы мүмкін. Қоңыржай климаты бар елдердеқыстыңжылымалығы жиікездесетінқұбылыс. Әуедебелгілібіраймақтанбасқааймақтарғаауаныңүлкенкөлемінауыстыратын күрделі ауа ағысыныңжүйесі бар. Жер жүзіндегі негізгі ауаағысының жиынтығын жалпыәуеніңайналуы/циркуляция/депатайды. Негізгі ауаағысыныңтүрлеріәртүрліаймақтардағы температураныңөзгешелігінебайланыстыболады.Оларғажататын:1.сорғалапжылжитынағыстар–тропосфераның жоғарғы жәнестратосфераныңтөменгіқабаттарындағыауаныңағымы.2.циклонменантициклондағыауаағысы. 3пассаттар-солтүстік-шығыспенсолтүстікжартышарындағытропикалық ендіктерде шығыс бағыттағыжәне оңтүстік жарты шарындағыоңтүстік-шығыспеншығысбағыттағыжылбойыөзбағытынөзгертпейтінжелдер. 4.муссондар.Тропосферакөлемімиллионшаршыкилометрлердентұратынжәнеқасиеттерібір-бірінеұқсамайтынбөлекауамассаларынабөлінген. Ауамассаларыныңқасиеттері,оларқалыптасқанаймақтыңерекшеліктерінебайланыстыболады.Мысалы,мұхиттардыңүстіндежазкезеңінденемесеқұрлықтыңүстіндегіқалыптасқанауамассаларыменсалыстырса,температурасытөмен,шандануыазырақжәнедымқылдығыжоғары. Жағрапиялықаймақтарындақалыптасқанауамассаларыносылайжіктейді:1.арктикалық/антарктикалық/-оларАрктикада/Антарктикада/қалыптасады,содансоңолартөменірек ендіктерге ауысады. Ауа райын қалыптастыратын факторлар.Ауа райын қалыптастыратыннегізгі факторларға күн радиациясы, әуенің айналымы және төсеніш беті. Жербетіне күн радиациясының келуі және радиациялық балансының маусымдықөзгеруі Жердің түйірпектігіне /шар тәрізділігіне/ жер шарының орбитасына,жербелділігініңеңкіштігінебайланыстыболады.Күнжылуыныңкелуіне байланысты Жер шарының бетін бес термиялық белдеуге бөледі: тропикалық,екі қоңыржай, екі поляр шеңберіне. Жер бетінің түрі жылудың таралуына әсеретеді.Олрадиациялықбалансына,ауаныңжылжубағытынаәсеретеді.Мысалы,Антарктидадамұзжәнеқаржамылғысыныңальбедосыжоғарыболады, жаз кезеңінде радиациялық баланс кері болады, сондықтан ауа райымұндаөтесуықболады.Құрлықпенсуқойманыңжылудыжинаужәнежоғалту,ылғалды буландырукабілеті әртүрлі. Осыған байланысты құрлықпентеңіздіңжылубалансыөзгешеболады.Мұхиттардыңүстіндежәнежағалауларындажылдықжәнетәуліктіктемпературасыныңамплитудасытөменылғалдытеңізауарайықалыптасады.Құрлықтыңбедерівертикальбағытында ауа райының айырмашылығына әсер етеді. Бұл жоғарылаған сайынтемператураныңтөмендеуінебайланыстыболады.Биіктаулар/Гималай,Памир, Кавказ/ маңайындағы аудандардыңауа райына көп әсер етеді. Әуеніңайналымы/циркуляциясы/оғанкіретінмуссондар,пассаттаржәнеауаағымдарыауарайынаүлкенәсерібар.Оларсуықкезеңдемұхиттарданжылудықұрлықтарға,алыстықуақыттасуықауаны апарады. Екіншідәрежедегіауарайынқалыптастыратынфакторларғамұхиттардың ағымы жатады /Гольфстрим/. Одан басқа мұздықтардың әсеріболады/Антарктида,Гренландия/. Климат.Жағрапиялық орнына байланысты белгілі бір аймақтың көпжылдықауарайыныңережесінклиматдепатайды.Климаттүзушіфакторлар: күн радиациясы; әуенің айналымы (циркуляциясы) және жердіңтөсенішбеті.ЖержүзіндеакадемикЛ.С.Бергтіңжіктеуібойынша12климаттықтипібар; 1.Мәңгі аяз климаты. 2.Тундра климаты. Тайгаклиматы. Жапырақтыорманқоңыржайаймағыныңклиматы. .Муссонклиматы. 6.Далаклиматы. 7.Жерортатеңізіклиматы. Субтропикалықормандараймағыныңклиматы. Материкортасындағықоңыржайбелдеудегішөлдаланыңклиматы.10 Тропикалық шөлдалаклиматы. Саваннанемесетропикалықорманшөпдаланыңклиматы. Дымқылтропикалықормандардыңклиматы. Агротехникатәсілдерініңагрометеорологиялықнегіздері.СолтүстікҚазақстанныңклиматықұрғақшылықпенсипатталадыжәнеолжиі(онжылдықта2-4-кедейін)қайталаныптұрады.Сондықтанауылшаруашылығыдақылдарынжерсіндіргендеолардыңқұрғақшылыққатөзімділігінескерукерек.Суғаталабыжоғарыдақылдардысуармалыжерлергешоғырландырыпсепкенжөн.Ауылшаруашылығыдақылдарынөсірудегі маңызды агротехникалық шаралардың бірі топырақты негізгі жәнесебу алдындағы өңдеу болып табылады. Бұл ылғал жинақтау мен сақтауғажәнеарамшөптердіжоюғамүмкіндікбереді. СолтүстікҚазақстандаагрометеорологиялыққорлардытиімдіпайдалануүшінауыспалыегістердіңмаңызыжоғары.Ауыспалыегістегіең жақсыалғыдақылы- сүрітанап. Ол ылғал жинақтауға, арамшөптер мен күресуге мүмкіндік береді. Сүрі танаптатың айтқыштарды енгізуауылшаруашылығыдақылдарыныңтопырақтағыылғалдытиімдіпайдалануғамүмкіндіктуғызады.Танаптардаылғалқорынжинақтайтынарнайыагротехникалық тәсілдеріне қар тоқтату, ықтырмалы дақылдарды себу, ж. т.б.жатады. Топырақтыңжылулықережесінреттеудікейбіртәсілдерменіскеасыруғаболады.Мысалы,топырақтытереңқопсытуоныңжылуережесінжақсартады.Кейбіржағдайлардатопырақбетінақшыл(сабанмен)немесеқара(торф)заттарменжабындайды.Сабантопырақтыңсәулеленіпшағылыстыруқабілетінарттырады,судыңбулануыназайтады,температуранытөмендетеді,температураныңтәуліктікауытқуынреттейді. Топырақпенөсімдіктіңжылылықережесінжақсартуүшін,дақылдардың биологиялық ерекшеліктері мен жылуды қажетсінуіне қарай әралуанэкспозициялыбаурайларғабиікжалдыжәнежүйектепсебутәсілдерімендақылдарды орналастырады. жүктеу/скачать 2,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|