1. Оқытушы туралы мәліметтер
Сұрақтары: Муссондар деген не?
жүктеу/скачать 2,43 Mb.
|
1- oak meteorologiya -2022
Сұрақтары:Муссондар деген не?Пассат деген не?Фен туралы түсінікБриздар деген не?Желдердің бағыты туралы түсінікӘдебиеттер тізімі Жұмағұлов И.И. Агрометеорология практикумы, Астана, 2019. - 110б Т. А. Атақұлов, К. М. Ержанова. Агрометеорология - Алматы : Эверо, 2018. - 272б М. А. Глухих. Агрометеорология СПб.: Лань, 2015. - 208 с. Шмидт И. С.; Кузнецова С. Н.. Агрометеорология Тверская государственнаясельскохозяйственнаяакадемия. 2019. -160стр КузьминаС.П..АгрометеорологияОмскийгосударственныйаграрныйуниверситетимениП.А.Столыпина2017 .-79стр. http://znanium.com/catalog/product/551578 http://znanium.com/catalog/product/488075 http://znanium.com/catalog/product/553936http://znanium.com/catalog/product/1055051Жетіншідәріс.7.Ауылшаруашылығынакауіптіметеорологиялыққұбылыстар Дәрістің мақсаты: 1. Жүйелі ауа райының құбылмалығы Жердің тәуліктік және жылдық айналымына байланысты болады. 2. Жүйесіз құбылмалылығы ауаның ауысуына байланысты. Кейбіржағдайлардаауарайыныңжағдайларымәдениөсімдіктерменауыл шаруашылық малдарының дамуына қолайсыз болуы мүмкін. Олар көпжағдайлардаауылшаруашылығыөндірісінеүлкензиянкелтіреалады.Осындайжағдайдаолардықауіптіметеорологиялыққұбылыстарғажатқызады.Жылукезеңіндегінегізгіқауіптіметеорологиялыққұбылыстарбұл ызғарлар, қуаңшылық, аңызақ желдер,шаң дауылдары, бұршақ, нөсержаңбырлар,алқыстыкүні күштіаяздар,тайғанақжәне тағыбасқалар. Ызғарлар.Орташатәуліктіктемпературалароңболғанкездежербетініңнемесеауатемпературасыныңтөмендеуінызғардепатайды.Қазақстанбойыншаызғарларбарлықжерлердекездеседі.Сондықтанолардыңпайдаболуы жәнеауыл шаруашылық өсімдіктерге әсерін зерттеудің маңызы өтежоғары.Ызғарлартуралымәліметтертерриторияларыныңызғарғақауіптілігінбағалаужәнежылусүйгішөсімдіктердіңорналастырылуыннегіздеуүшін,ауылшаруашылықдақылдардыңсебужәнеөнім жинау. Мерзімдерін анықтау үшін қажет, аязға төзімділігін селекция арқылы көтеру,сонымен қатар өсімдіктерді бұл қауіпті метеорологиялық құбылыстан қорғауүшінкүресушараларынәзірлеуқажет.Қоңыржайклиматаймағындакөктемгіжәнеқыстыкүнгіызғарларәдеттегіметеорологиялыққұбылыс.Ауыл шаруашылық дақылдарға вегетациялық кезеңінде болатын ызғарларөтеқауіпті.Өтеқауіптілербұлкөктемдекешболатынжәнеертекүзгібозқыраулар. Ызғарлардың пайда болуына әсер ететін үрдістерің түрлерінежәнеауарайына байланыстыызғарлардыңүштүрінайырады: Адвективтіызғарлар.Арктикаданкелгенсуықауаныңкелуінебайланысты әдетте көктемде және күзде пайда болады. Бұл кезде жермаңайындағыауаныңтемпературасытөмендейді.Тәуліктіктемпературасыныңамплитудасыүлкенболмайды,жербетініңмаңайыменекіметрбиіктегіауаныңтемпературасыныңайырмашылығы өте аз болады. Адвективті ызғарлар бірнеше тәулікбойыболумүмкін,үлкентерриториялардабайқалып,жергіліктіжағдайлардыңоларғаәсерітөменболады. Радиациялық ызғарлар. Орташа тәуліктік температуралар салқын жәнежелболмайтын,аспанашықболғантүндердежылудыңаспанғасәулеленунәтижесіарқылыжербетініңкүштісалқындауынабайланыстыболады.Осындайжағдайдажербетініңжәнешөпжамылғысының маңайында орта есеппен температура 2,5-3,0 С төмен,ал Солтүстік Қазақстанның континенталды климат жағдайында 4,0-4,5С төменболады. Адвективті-радиациялықызғарлар.Аспанашықболғанкездежербетініңтүндесалқындауынажәнеарктикалықсуықауаныңкіруінебайланыстыпайдаболады. Адвективті ызғарлар өте ұзақ уақытқа созылады. Суық ауаның таралуы 3-4тәулік бойы өтеді. Радиациялық ызғарлартүні бойы болып, таң атқанкездекүшейеді.Адвективті-радиациялықызғарларкөктемніңсоңындажәнежаздың бас кезеңінде байқалады. Бұл ызғарлар вегетациялық кезеңге сәйкескеледі. Ауылшаруашылықдақылдардыызғарлардансақтауүшінбірнешешаралардықолданады: Түтіндету.Ауылшаруашылықдақылдардыызғарлардансақтауүшінбұлтәсілдіежелгізаманнанқолданады.Олүшін әртүрлі жанатын-дымқыл шөпті, шымтезекті, қалдықтарды немесе басқа жадығаттардықолданады.Түтінденетінүйіндісінжаққанкездетемпература1-2Скөтеріледіжәне жылудыңжер бетіненаспанғакөтерілуіназайтады. Өсімдіктердіжабу.Өсімдіктердіңүстіненпленкақалыңқағазматажабады.Кейдеөсімдіктерді топырақпенжауып тастайды. Суару.Суарғанкездешықпайдаболутемпературасыжоғарылайды. Егістіктердіңарасынұшақтардыңқозғалтқыштары/турбиналары/арқылыүрлеу. Өсімдіктерзақымданатыннемесесолатынтемпературанықиын-қыстаутемпературасы деп атайды.Бұл температура өсімдіктің жағдайына,түріне,сортынажәнедамуфазасынабайланыстыболады.В.Н.Степановауылшаруашылық дақылдарды олардың төменгі температураға төзімділігіне қарайбесэкологиялық топқабөледі: Ең төзімділер,даму кезеңінің басында олар қысқа мерзімді -7...- 10ْ Сызғарларды шыдайды.Оларға жататындар жаздық дәнді және дәндібұршақ дақылдар. Бірақмасақтану кезеңінде олар -3...-4ْ С, гүлденукезеңінде-1...-2ْСболғанкездезақымданады. Төзімділер. Дамуының бас кезеңінде олар-5..-7ْ С, гүлдену кезінде -2...- 3ْ Сызғарларды шыдайды. Бұл топқа тамыр жемістілер, иіргішдақылдар /зығыр,кенеп шөп/ кейбірмайлыдақылдаржатады. Орташа төзімділер. Көктеу кезеңінде -3...4ْ С, ал гүлдену кезінде -1...-2ْСшыдамды.Бұлтопқамайбұршақ,шалғам,могаржатады. Ызғарларға төзімділігі төмен дақылдар- жүгері, сорго, картоп, темекі.Олар –2ْСдейіншыдайалады,гүлденукезінде1ْСзақымданады. Ызғарларға төзімсіз жылу сүйгіш дақылдар. Көктеулері-0,5..-1,5 Сзақымданады. Бұларға жататындар: қарақұмық, үрме бұршақ, мақта,бақшадақылдары,күнжіт,арахис. Солтүстік Қазақстан жағдайында қуаңшылық және аңызақ желдер кейбіржылдарыкөпзиянкелтіреді.Қуаңшылықдегенімізұзақкезеңдежауын-шашын болмаған жағдайында топырақтың тамыр жайылып өсетін қабатыныңкеуіпкетуі. Соның нәтижесіндеөсімдіктердің өнімділігікүрт төмендейді. Аңызақ жел жер маңайында ауаның температурасы жоғары, салыстырмалыылғалдылығы төмен және желдің жылдамдылығы 10 м/сек астам болған кездепайда болатын құбылыс. Бұл кезде судың булануы күшейеді, өсімдіктердің субалансы бұзылып, кейбір мүшелері зақымданады, өнімділік төмендейді, алкейдеегістіктертолық жойылады. Қара/шаң/дауыл.Ауылшаруашылығынаөтеқауіптіметеорологиялыққұбылыстардың бірі. Олар табиғи және антропогендік факторлардың әсеріненпайдаболумүмкін.Кейдеолбелгілібіраймақтыңегіншілікжүйесінебайланыстыболады.Көбінесеқара/шаң/дауылдардалааймақтарындабайқалады.Шаңдауылдардыңпайдаболуыметеорологиялықфакторларкешеніне да байланысты болады. Әсіресе, желдің жылдамдылығы 10 м/секжоғарыболғанкездежәнетопырақтыңбетікеуіп,бытыраңқыболып,танаптарда өсімдіктердің жамылғысы болмаған кезде байқалады. Қазақстандашаңдауылдардыңпайдаболуқайталымыәртүрлі.Мысалы,жылына40күнненастамбайқалатыншаңдауылдарыКаспийтеңізініңжағасындағыАтырау облысында, Ақтөбе, Қызыл Орда және Қарағанды облысының батысжартылайшөлдалааудандарындабайқалады.Қазақстанныңсолтүстікоблыстарында шаң дауылдары болатын күндері 10 астам, кейде 30 күнге дейінжетеді.ҚазіргікездешаңдауылдарменкүресуүшінА.И.БараеватындағыАШҒӨО–ныңтопырақ қорғау егіншілігі кеңқолданылуда. Бұршақ.Нөсержаңбырлар.Түйдекжаңбырлыбұлттарданбұршақжәненөсер жаңбырлар жауады. Бұршақ жылдың жылы кезеңіндебұлттың төменгіжағынан жылы ауа көтерілген кезде ірі тамшылар жоғары қабатына жеткенкездеқатыпмұзғаауысады.Бұршақтардыңсалмағы60-70г,кейде500гболады.БұлРесейдіңАмуроблысында1968жылыболғаноқиға.Тәжікстанда /Гиссар аңғары/ 1984 жылы бұршақтың салмағы 880 г жеткен. Бұршақтарменкүресуүшінарнайыбұршақпенкүресуқондырғыларықолданылды.Оларзенит зең бірегі арқылы ракетаны атады.Ракетаның құрамында йод күміс інемесейод свинец ікіреді. Нөсер жаңбырлар деп 5мин бойынша жаңбырдың қарқындылығы 0,5 мм/минсу,ал1сағатбойы0,2мм/минжаңбыржауғандыесептейді.Осындайжағдайда 1 га 12 мм жауса, ол 120 т суға тең. Соңың салдарынан су эрозиясыпайдаболады.Суэрозиясынболдырмауүшінагроландшафтыегіншілікжүйесін, еңісі бар танаптарды көлденең өңдеу, орман алқаптарын отырғызу,сайжерлердібекіту. Сұрақтар: Түтіндету не үшін керек? Ызар толық түсініктеме беріңіз? Бұршақ, нөсерлі жаңбыр қалай пайда болады? жүктеу/скачать 2,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|