1. Оқытушы туралы мәліметтер
жүктеу/скачать 2,43 Mb.
|
1- oak meteorologiya -2022
| Әдебиеттер тізімі
Жұмағұлов И.И. Агрометеорология практикумы, Астана, 2019. - 110б Т. А. Атақұлов, К. М. Ержанова. Агрометеорология - Алматы : Эверо, 2018. - 272б М. А. Глухих. Агрометеорология СПб.: Лань, 2015. - 208 с. Шмидт И. С.; Кузнецова С. Н.. Агрометеорология Тверская государственнаясельскохозяйственнаяакадемия. 2019. -160стр КузьминаС.П..АгрометеорологияОмскийгосударственныйаграрныйуниверситетимениП.А.Столыпина2017 .-79стр. http://znanium.com/catalog/product/551578 http://znanium.com/catalog/product/488075 http://znanium.com/catalog/product/553936http://znanium.com/catalog/product/1055051Төртіншідәріс.Топырақтыңжәнеауаныңтемпературалықжағдайы Дәрістің мақсаты: 1. Топырақ температураның өзгеруі 2. Топырақтың жылу көрсеткіштері 3. Топырақ темпераратурасын өлшеу 4. Топырақ температурасының тәуліктік және жылдық ағымы 5. Топырақ температурасының жер бедеріне, өсімдіктер және қар жамылғысына байланысты өзгеруі Топырақ пен ауаның температуралық ережесі. Жер бетіне сіңген күнрадиациясы жылуға ауысады. Сол жылудың бір бөлігі жер бетіне жақынәуенің жылуына, судың булануына жұмсалады, ал басқа бөлігі топырақтыңтөменгіқабатынасіңеді.Тәулікбойыкүнрадиациясыныңжергетүсумөлшеріәртүрліболатындықтан,топырақтыңтемпературасыөтекеңаралықта өзгеріп отырады. Топырақта жылудың ауысуымолекулярлықжылуөткізгіштігіарқылыжүреді.Жердіңбетіменсіңірілгенкүнрадиациясы жылуға айналады. Сол жылудың бір бөлігіжер маңайындағыәуенің жылуына, судың булануына, ал басқа бөлігі топырақтың төменгіқабаттарына ауысады.Жыл жәнетәулік бойы күн радиациясыәртүрліболады, сондықтан топырақтың температурасы да кең аралықта өзгереді.Топырақтыңтемпературалықжағдайырадиациялықбайланысқабайланысты болады.Топырақтың үстіңгі қабаты салқындаған кезде, жылуастыңғықабаттарданжоғарығакөтеріледі.Осындайжағдайдатерісрадиациялықбалансқалыптасады.Жербетінежылудыңкелуіжәнежұмсалуыжылулықбалансыныңтеңдігібойыншасипатталады,оғанкіретінкөрсеткішер:L–субуыныңпайдаболуынажұмсалғанелеусізжылулық,E- буланудың жылдамдылығы,P- жер беті мен әуе арасындағытурбуленттік жылудың ағымы, A- топырақбеті мен төменгі қабаттардыңарасындағыжылудыңмолекулалықағымы. B=LE +P +A Топырақтыңтөменгіқабатынақарағандаоныңбеткіжылуыжоғарыболған кезде (күндіз, жазда), жылу ағымы жер бетінен топырақтың төменгіқабаттарынақарайбағытталады.Топырақтағытемператураныңосындайжайласуы инсоляциятипідепаталады. Топырақтың үстіңгі қабатының температурасы астыңғы қабаттан төменболғанкезде(түнде,қыста),жылудыңағымыүстіңгіқабатқақарайбағытталады. Топырақтағы температураның осындай жайласуынсәулеленутипідепатайды Топырақтыңфизикалықжылукөрсеткіштерінетопырақтыңжылусыйымдылығы,жылуөткізгіштігіжатады.Топырақтыңфизикалықжылукөрсеткіштері көбінесетопырақтыңылғалдылығына, түсіне, тығыздығынажәнеқұрылымынабайланыстыөзгереді. Өсімдіктердіңтіршілігібелгілібірауатемператураларыаралығындаөтеді.Ауыл шаруашылығы өндірісінде температуралық ереженің қолданбалыкөрсеткіштерімыналар: орташа, тәуліктік, айлық,жылдық температуралар;еңтөменгі(минималды),еңжоғары(максималды)температуралар;температураныңөзгеруамплитудасы;белсендітемпературажиынтығы. ТопырақтыңжылуфизикалықкөрсеткіштеріТопырақтыңжылурежимікелесікөрсеткіштергебайланысты: Топырақтың жылу сыйымдылығы. Оның екі түрін айырады: көлемдік жәнеменшіктіжылусыймдылықтар.КөлемдікжылусыйымдылығыСкөлдептопырақтың 1 м 310 С жылытуға жұмсалған жылу( Дж) көлемін атайды.Оның өлшем бірлігі Дж/ (м 3. К). Меншіктіжылу сыйымдылығы деп1 кгтопырақты 10Сжылытуға қажетті жылу көлемін атайды. Оның өлшем бірлігіДж/ (кг . К). Көлемдік және меншіктіжылу сыйымдылықтар арасындакелесіқатынасболады: Скөл = С менш. dd-топырақтың тығыздығыкг/м3 Жылу өткізгіштігі . Топырақтың бір қабаттан басқа қабатқа жылуды өткізуқабілетінжылуөткізгіштігідепатайды.Жылуөткізгіштігітопырақтыңминералдыққұрамына,оныңылғалдылығынажәнеоныңқуыстарындағыауаның мөлшеріне байланысты болады. Сонымен қатар топырақтың жылулықкөрсеткіштері оның түсіне /қоңыр топырақтар ақшылдарға қарағандатезірекқызады/,тығыздығына,және құрылымынабайланыстыболады. Топырақпенауаныңжылуережесінсипаттайтынкөрсеткіштерісынап,спирт,биметалл,электрліктермометрлердіңкөмегіменанықталадыТопырақтыңтемпературасынөлшейтінтермометрлер: топырақтыңбетіндежылдамөлшейтінТМ-3,максималдытермометрТМ-1,минималдыТМ-2.ТопырақтыңжыртылатынқабатынөлшейтінСавиновтыңТМ-5термометрі,ол 5,10,15,20смқабаттарындабірмезгілдеөлшеугемүмкіндікбереді.Топырақтың тереңгі қабаттарында ТПВ-50 сынап термометр арқылытемператураныанықтайды.Оныңқұрамынасегізтермометркіреді/20,40,60,80,120,160,240,320см.Қазіргікездетікұшақ,ұшақжәнеспутниктегіорнатылғанаспаптарарқылытопырақтыңтемпературасынөлшейтінәдістердамытылуда. Температураның тәулік бойы өзгеруін тәуліктік ағымы деп атайды. Оныңминимумы және максимумы болады. Минимум күн жаңа шығудың алдындажәне аспан ашық болған кезде болады Максимумсағат 13-те байқалады.Жыл бойы топырақ температурасының өзгеруін жылдық ағым деп атайды.Минимумықаңтар–ақпан,алмаксимумшілдеайларындабайқалады.Минимум және максимум аралығында айырмашылығын температура ағымының амплитудасыдепатайды.Оғанәсерететін:жылмерзімі/еңжоғарғыамплитудажазкезеңінде,алкішіауытқуықыстаболады/;жағрапиялық ендік, жер бедері; өсімдік және қар жамылғысы; топырақтыңжылу сыйымдылығыжәне өткізгіштігі; топырақтың реңі;бұлттану. Топырақтыңтемпературалықережесінкелесітәсілдерарқылыреттейді:топырақтыңжылуқасиеттерінреттеуарқылы/қопсыту,түсінөзгертужәнет.б./;жердісуаружәнеқұрғату.Топырақты2-4смқопсытқандаоныңтемпературасы1-3ْСтөмендейді,алтығыздағанкезде1-2ْСжоғарылайды. Топырақ бетінжабындауоныңтемпературасынөзгертеді.Жербетіндеатыздарменадырлардыжасауоныңкүнрадиациясынсіңіретінтопырақауданын үлкейтеді. Топырақ температурасының төмендеуіне орман алқаптарыәсер етеді. Ауаның температуралық ережесі.Жер беті мен әуенің арасындағы жылудыңауысуыкелесіүрдістерарқылыжүреді:Жылуконвекциясы-әртүрліжеручаскелерініңбіркелкіемесқызғанкездеауаныңвертикальбағытындағыауысуы. Турбуленттілік-ауаныңкішігірімкөлемдерініңжалпыжелағымындағықұйынтәріздіастан–кестеңауысуы. Молекулалықжылуалмасуы-қозғалмайтынауаныңмолекулалықжылуөткізгіштігіарқылыжер бетіменжәне әуеарасындағыжылуағымы. Радиациялық жылу өткізгіштігі-жер беті мен әуенің ұзын толқынды радиацияағымдарыарқылы жылудыңауысуы. Конденсация/сублимация/-жербетіненәуегесубуыныңауысуы. Ауаныңтемпературасынәртүрлітермометрлерарқылыөлшейді. 1) психрометрлік. 2) максималды. 3) минималды. Термометрлердіпсихрометрлік күркенің ішіне орнатады, ол оларды тура, шағылысқанрадиациядан,сонымен қатар жауын- шашындардан,желден қорғайды.Температураныңорташатәуліктік,айлықжәнежылдықтүрлерінажыратады.Тәуліктіктемператураныанықтауүшін оныүш сағатсайын8реттәулікбойыншатермометрменөлшейді.Осымәліметтердіңқосындысынсегізгебөледі.Бұлорташатәуліктіктемпературасыболыптабылады.Орташаайлықтемператураныбілуүшінайбойыншабарлықтемператураларынқосыпкүндердіңсанынабөледі.Орташажылдықтемпературасыбұлжылбойыорташатәуліктіктердіңнемесеайлықтардыңорташамәліметтері.Әрбірайдаминималдыжәнемаксималдытемператураларболады.СолтүстікҚазақстанжағдайындаеңтөмен/минималды/температуралары желтоқсан-қаңтарайларында байқалады, ал ең жоғарғы /максималды/ температура шілде айындаболады.Тәуліктікжәнежылдықтемператураныңамплитудасыклиматтыңконтиненттігінсипаттайды.Мысалы,Ирландиядатемператураның жылдықамплитудасы7,9ْСболса,Нерчинск/Сібір/жағдайында53Сْтең.Белгілібіржерде және кезең аралығында жылудың мөлшерін сипаттау үшінтемпература жиынтығын кең қолданады. Алғашқы рет Г.Т Селяниновклиматтың жылуқорларынбағалауүшінактивтітемператураларыныңжиынтығынұсынды.Активтітемператураларыныңжиынтығынесептеуүшін10ْСжоғарытемператураларынқосады.Оларауылшаруашылықдақылдардыңвегетациякезеңіндежылуменқамтамасызетілуінбағалайтынкөрсеткішіретіндеқолданады.Өсімдіктердіңжылуғаталаптарынсипаттау Үшін тиімді температураларжиынтығынқолданады.Бұлбелгілібірдақылдың /сорт,будан/биологиялықминимумынанжоғарыорташатәуліктіктемператураларыныңжиынтығы.Әртүрлідақылдардыңбиологиялықминималды температуралар бірдей емес /өзгеше/. Мысалы, жаздық бидайда5ْС,жүгеріде10ْС,мақтада13ْС тең. жүктеу/скачать 2,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|