1. Ортағасырдағы Қазақстандағы түркімәдениеті және оның еуропалық және исламдықмәдениетке әсері
XIX-XX ғғ. Аралығында қазақ әдебиетіндегі негізгібағыттар
жүктеу/скачать 140,74 Kb.
|
1. Орта?асырда?ы ?аза?станда?ы т?ркім?дениеті ж?не оны? еуропалы
| 10.XIX-XX ғғ. Аралығында қазақ әдебиетіндегі негізгібағыттар
Қазақ әдебиетінің даму тарихында ХХ ғасырәдебиеті үлкен орын алады. Жаңа ғасырменбірге қазақ даласында рухани мәдениеттіңөркендеуіне мүмкіндіктер туды. Соның біркөрінісі ретінде жазба әдебиет те ерекшеекпінмен дами бастады. Ол жанрлықтұрғыдан салаланып, көркемдік тұрғыданжетіле түсті. ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ әдебиетішартты түрде 1900-1920 жылдараралығындағы мерзімді қамтиды. Бұлкезеңдегі әдебиетке тән өзіндік ерекшеліктермол. Алдымен, ХХ ғасыр бас кезіндегіәдебиет жалпы қазақ әдебиеті тарихындағыең бір жемісті де түрлі ізденістерге толы кезең болып табылады. XX ғасырдың (бағыттар) жалғасы ретіндедамуымен бірге, өзіндік өрнегін де тапқанәдебиет. Коғам шындығын көркемдікпенсуреттеудегі жазушы ерекшелігі түрлібағыттардың қалыптасуына алып келді. 1905 жылдан кейінгі әдебиетте ұлт-азатшыл (А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М.Жұмабаев, Сералин, С. Дөнентаев, С.Торайғыров, т.б.) бағыттар белең алды. Бұрыннанәдебиетімізде бар діни- ағартушылықбағытты (М.Ж. Көпеев, М. Қалтаев, Н. Наушабаев, Ш.Жәңгіров, т.б.) қосқанда осы кезең әдебиетінде үш бағыт өркен жайды. Діни-ағартушы бағыттағы ақындарға тәнбірнеше басты белгілер бар Біріншіден, бұлар мұсылманша білім алғанақын-жазушылар. Олардың бас кезіндегіжазба әдебиет XIX ғасырдағы қазақәдебиетінің т.б.), ағартушы-демократтық (М. діни мектептерде оқып, орыс оқуымен, орысжазушыларының шығармаларымен атүстіғана таныстьғы болды. Екіншіден, бұлар әдеби мектептерін жетікбіліп, озық үлгілі дәстүрінен үйреніп, шығысәдебиетін, оның түрлі шеберлік тәсілдерін өзшығармашылықтарында кеңіненпайдаланып, шығыс классиктері деңгейіндежазуға талпынғандар Yшіншіден, бұлардың көпшілігі ipімедреселерде білім алып, Ташкент, Бұқара, Қазан, Стамбул сиякқты діни орталықтардаболып, ислами әдебиеттің классикалықүлгілерімен танысып, діни ілімнің қыр- сырын жетік меңгергендер болды. Бұл бағыттағы ақын – жазушылардыңкейбірі Шәді Жәңгіров , Ақылбек Сабалұлы , Жүсіпбек Шайхысламұлы , ШораяқтыңОмары , Мәулекей Жұмашев , т.б. бірыңғайқисса – дастандар , шығыс үлгісіндегіпоэмалар , шығыс әдебиетінде бар бірсюжетке бірнеше ақын жарыса шығармажазатын нәзирашылдық деп аталатындәстүрді дамытты . Ағартушы – демократтықбағыттағы ақын – жазушылар ХХ ғасырдыңбас кезіндегі қазақ әдебиетінің өркендеуінеөлшеусіз үлес қосты . Олар қазақ әдебиетіншын мәніндегі жазба әдебиет деңгейінекөтерді . Олардың көбі орыс мектептеріндебілім алған , орыс тілін жетік білетін , оқуынкейін түрлі оқу орындарында жалғастырған , орыс және батыс әдебиетін жақсы білетінжандар еді . Сондықтан да олар орыс , батысәдебиеттеріне еліктеп , Сол деңгейдешығарма жазуға талаптанды . Бұл бағыттыңөкілдеріне таза әдеби шығармашылықпенайналысып , кәсіптік деңгейдегі жазушылықшеберлікке көтерілген С.Торайғыров , М. Сералин , С. Дөнентаев , т.б. ақын – жазушылармен бірге , шығармашылығыағартушылық – ұстаздық қызметтеріментығыз байланыста өрістеген С. Көбеев , Б. Өтетілеуов , Т. Жомартбаев сынды тікелейағартушылық тақырыпта қалам тербегенақын жазушылар да жатады . Үшінші бағыттың қалыптасуына XX ғасырдың басында жаңа әлеуметтік саясикүш ұлтжанды зиялы топтың пайда болуыжан – жақты әсер етті . Олардыңшығармашылықпен айналысқандықтан да , өз шығармаларында бостандық , теңдік , азаттық идеяларын ту етіп көтерді . Ал өздерінің саяси көзқарастарында елдің жігінажыратпай , біртұтас етіп біріктіруді көздеді. Сондықтан ең басты мәселе ретінде саяситәуелсіздікті нысана етіп қоя білді . Ұлттыңжан жақты дамуы , өркендеуі ұлттық салт – дәстүрлерді сақтай отырып , өзге өркениеттіелдерден үйренер еркіндік салтыменжетілуде деп білді . Халықты саналы іс – әрекетке үндей отырып , таптыққайшылықты емес , ұлттық бірлікті жырлап , ұлт тұтастығын сақтауды көздеді . Бұлбағыттың ірі өкілдері Ахмет Байтұрсынов , Міржақып Дулатов , Мағжан Жұмабаевшығармашылығында Ресей империясыотаршылдық езгісінің бүкіл сипатытолыққанды ашылды . ХХ ғасыр бас кезіндегі әдебиетке тән бастыерекшелік ұлт қамы қай бағыт ақынжазушысының шығармашылығы болсынортақ тақырып ретінде көрініс табуы . Оларөз ұлтының өзге өркениетті елдердіңқатарынан көрінуінін аңсап , ел тілегіненшығып , әдебиеттің ұлттық рухын шырқаубиікке көтерді . Қазақ халқының алдындатұрған биік мақсаттарды әрқайсысы әл – қадірінше , ой – өрісінің жеткен қырынантани отырып , негізгі мәселе ретінде алғатартты . Тәрбие – тәрбие деген сөзді айтқан кезде ата-ана тәрбиесі ғана ойға келеді. Бірақ та адамның тәрбиесіне әлеуметтік факторлер де әсер етеді. Сондықтан да тұлға ретінде саясатта толық қалыптасу керек. Өз ойын қорғай алатын, мәдени бай тұлға болуға тырысу керек. жүктеу/скачать 140,74 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|