1. Психологиялық тренинг туралы жалпы түсінік, пайда болу тарихы

Жаттығулар дайындық, пантомимикалық және қорытынды бөлім деп үшке бөлінеді. Дайындық және қорытынды бөлімдер дерективті сипатта болады, ал пантомимикалық бөлімде қатысушылардың қиялы мен өз эмоцияларын көрсетуге еркіндік беріледі.

Дайындық бөлімде үш қызмет көрсетілген: жаттығулық (дененің барлық мүшесімен жаттығу жасау), релаксациялық (психологиялық дистанцияның және қорқыныштың төмендеуі), байланыс (байланыстық элементтерге дайындық, мысалы, сөзсіз сезімдерді түсіну). Бұл бөлімде қарым-қатыс, іс-әрекет және қиял өзара біріктіріледі. Мысалы, әріптесіңнің іс-әрекеттерін айнадай қайталау, мотивациялық секіру мен іс-әрекеттер (мысал ретінде, шұңқырды аттап секіру, көпшілікке жүгіру, қозғалу) жабық көзбен жүру сияқты дайындық жаттығулар болады.

Пантомимикалық бөлім ең негізгі болыпт табылады. Қатысушылар мұнда жетекші ұсынған тақырыпты өз іс-әрекетімен көрсету керек. Тақырып бір адамға, екі адамға, топтағы бірнеше адамдарға және топқа бірдей ұсынуы мүмкін. Юнова тақырыптарды төрт салаға бөлуді ұсынады, олар: дағдыланған өмірлік жағдайлар; ішкі, сыртқы және жалпы адамдық кикілжіңдер; ерекше мәселелер; топтағы интерперсоналдық өзара қарым-қатынастар.

Қорытынды бөлім белсенділік пен сергектік сезімін тудыру керек және басқа да топтың қатысушыларымен етенесіп, өзіндік күшті сезіну.

«Психожаттығу» сөздерінің астарында көптеген жаттығуларды қолдану деп толығымен айтуға болады. Б.Д.Карвасарский психожаттығудың басты ерекшелігі оның негізгі байланыс қарым-қатынастары – қозғағыштық экспрессия арқылы эмоцияларды мимика мен пантомимиканың көмегімен көрсету, сонымен қатар, тапсырылған белгілі-бір тақырып бойынша жағдайларды манипуляциялау деп ойлайды.

Кейде психожаттығудың астарында топтағы әрбір бөлек немесе тұтастай қатысушылардың жағдайын өзгертуге бағытталған жаттығулар жатыр.

Психологиялық жаттығуларды өткізген кезде мынадай жағдайларды ескеру қажет:

– топтағы әрбір қатысушы қалаған жағдайдың өзгеруін ескеріп, жаттығуларды дұрыс таңдау;

– жаттығуды дәлме-дәл және дұрыс орындау алдында жүргізуші мысал ретінде жаттығулардың қалай орындалуын мүмкіндік болғанша көрсетіп, топпен инструктаж жүргізу;

– қатысушылар жаттығулардан әсер алып, максималды қанағаттанған сезімге жеткен кезде жаттығуларды тоқтату қажет;

– орындалған психологиялық жаттығуларды талқылау.

Проективті сурет. Проективті бейненің әдістері қиын вербалды проблемаларды түсіну және шығаруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ суреттелген бейнелердің, түстердің және сызықтардың байланысы жалпы топтық қарым-қатынастың негізгі тәсілдері болып табылады. Т.С.Яценконың пікірі бойынша, проективті сурет «...мазмұнның жағдайын түсінуге мүмкіндік беретін қарым-қатынастарды, себептерді, сезімдерді тудыруға және олардың динамикасы мен бағытын ынталандырады. Бейнелеу процестің өзі тұлғалық түстер, ішкі әлемді, кикілжіңдерді, проблемаларды және олардағы маңызды жағдайды көрсету мен тудыру сияқты маңызды материалдар жағымды болуы мүмкін».

С.Кратохвил проективті сурет сеансын екі бөлімге бөледі: сурет салу (15-30 мин.) мен пікір-сайыс. Автордың ойынша, әлдеқайда «дұрыс» интерпритацияны іздеуге бейімделу пайдасыз болып келеді. Талқылау болса, қатысушыларға көмек көрсеткен кезде және қатысушылардың жағдайының қалауы бойынша қажетті өзгеруіне алғы шарттарды тудыру кезі топ үшін өте маңызды. Дегенмен, суреттерді талдау үшін кейбір критерийлер әзерленген проективті суреттік тесттердің қажетті саны бар деп айтып кету жөн.
Ф«Бизнес және ақпараттық технологиялар»факультеті

«Педагогика және психология» кафедрасы

7М01101 (01)«Педагогика және психология» мамандықтарына арналған

«Тренинг жұмыстарын жүргізудің теориялық және тәжірибелік негіздері»

пәні бойынша емтихан сұрақтары
58.Интерактивті ойындар туралы түсініктерін тексеру, топтық психологиялық жұмыстардың құралы ретіндегі білімдерін анықтау.
ИНТЕРАКТИВТІ ОЙЫНДАР ТОПТЫҚ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЖҰМЫС ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ
Ойын тренингте қолданылатын негізгі әдіс. Оқытудың басқа әдістерімен салыстырғанда, ойын тренинг арсеналының 70% құрайды. Есте сақтау керек, топтық психологиялық тренингтегі ойын- бұл ойын сауық іс-шара емес, оның мақсаты - осы жағдайда неғұрлым қолайлы болатын модельдендірілген жағдайға шығу. Тренингте ойын әдістерін қолдану әр қатысушының шығармашылық әлеуетін ескереді. Ойын бәріне түсінікті және жақын, ол сыртқы күштерсіз өздерінің маңызды күштерін білдіруге мүмкіндік береді. Ойын білімді ашады, топ мүшелерінің интеллектуалды және ұйымдастырушылық қабілеттерін көрсетеді.

Ұзақ уақыт бойы ойын нәтиже алу мақсатын көздемейтін, кез-келген баланың іс-әрекеті ретінде қарастырылған, ләззат алу үшін және «елеулі емес» болған. Қазіргі психологиялықпедагогикалық ғылымда «ойын», «ойын әрекеттестігі» және «ойын әрекеті» терминдері жалпыға ортақ ғылыми негізделген ұғымдарға айналды. Ойын ұсақ-түйек, көңілді, ойынсауықтың «стигмасын» тоқтатты, бұл кәсіби қызметтің маңызды құралына айналады.

Интерактивті ойындар топтағы мәселелерді шешумен ғана емес, сонымен қатар қатысушылардың әл-ауқаты мен қарым-қатынасымен де айналысатын фасилитаторлар үшін жақсы көмек. Ойындар топтық тапсырманың талаптарын әрқайсысының жеке қажеттіліктерімен байланыстыруға көмектеседі. Олардың арқасында топтағы оқу және жұмыс процестері тұлғаға бағытталған және өнімді болады, ал көшбасшы топтағы ресурстарды ашуға шоғырлана алады.
Бүгінгі таңда интерактивті ойындар әртүрлі топтарда – мұғалімдерді оқытуда және әлеуметтік педагогтарда, ұйымдастырушылық дамыту тренингтерінде, оқыту семинарларында, кездесу топтарында және терапия топтарында қолданылады. Интерактивті ойындардың артықшылығы оларды топта туындайтын барлық жағдайларға және әртүрлі тақырыптық және проблемалық салаларға қолдану мүмкіндігінде. Интерактивті ойындардың көмегімен сіз барлық дерлік жеке және кәсіби мінез-құлықты модельдеуге, дамытуға және жақсартуға болады - қарым-қатынас дағдыларын, бақылауды, өзінің және басқа адамдардың сезімдерін түсіну қабілетін, сонымен қатар шығармашылық пен қиялды. Интерактивті ойындарды топтық көшбасшылыққа, шешім қабылдауға, рөлдік ойындарға, жанжалдарды шешуге, ынтымақтастыққа, билік-мәртебе қатынасына және т.б. үйрету үшін пайдалануға болады.

59 Интерактивті ойын анықтамасы

Көбінесе жеңілдетілген түрдегі мұндай ойындар нақты өмірді және топтық жағдайларды көрсетеді. Тұлға ішілік немесе тұлғааралық проблемалардың көптеген аспектілерінен олар маңызды элементтерді бөліп көрсетуге және оларды белгілі бір әрекет үлгісі түрінде жасанды түрде жасалған контексте көрсетуге көмектеседі. Осылайша қатысушылардың интеллектуалдық және эмоционалдық энергиясы белгілі бір бағытқа бағытталады. Интерактивті ойындардың жеңілдетілген әлемі қатысушыларға күрделі нақты әлемге қарағанда болып жатқан оқиғаның құрылымы мен себеп-салдарлық байланыстарын жақсы түсінуге және түсінуге мүмкіндік береді. Осылайша, сіз жаңа мінез-құлықтарды тиімдірек және салыстырмалы түрде аз тәуекелмен үйреніп, өз идеяларыңызды іс жүзінде тексере аласыз.

60 Интерактивті ойындардың шығу тегі (ойын-сауық, әскери, экономикалық, психотерапевтік ойындар).

Көптеген адамдар «ойын» дегенде өздерінің балалық шағы немесе ересектерге арналған ойын-сауық ойындарын елестетеді. Ойындардың оқуға үлкен мүмкіндіктер беретіні көпшілікті таң қалдырады. Айта кету керек, қазірдің өзінде балалар ойындарында интерактивті ойындар үшін кейбір маңызды мүмкіндіктер бар, мысалы:
• ойыншылардың әрекеттерін азды-көпті қатаң түрде басқаратын ережелер мен нұсқаулар;
• шындықты модельдеу;
• қатысушылардың өздерімен немесе басқалармен тәжірибе жасауға мүмкіндік беретін ойыншыларға арналған қауіпсіздік шаралары.
Төменде интерактивті психологиялық ойындардың «ізашары» болған кейбір дереккөздер берілген.
Ойын-сауық ойындар

Көбінесе ойын-сауық ойындары шынайы әлеммен және күнделікті өмірмен байланысты. Мысалы, Ұлы депрессия кезінде пайда болған «Монополия» ойыны американдықтардың көпшілігінің сол кездегі экономикалық қатынастарды қабылдауын көрсетеді. Алыпсатарлық арқылы жылжымайтын мүлікті сатып алу және сату мүмкіндігі, ал ойыншылардың көпшілігінің өмірде мұны істеуге ақшасы болмағанымен, ойынға үлкен танымалдылық әкелді.Мұндай ойын-сауық ойындары әкелетін ләззат шынайы және ойдан шығарылғанның үйлесімінен туындайды. Ойыншылар идеяларды құру, бір-бірімен келіссөздер жүргізу, ықтимал салдардан қорықпай шешім қабылдау мүмкіндігін пайдаланады. Барлығы қауіпсіз. Монополия ойыншысымен болуы мүмкін ең нашар нәрсе - ойынның қиял әлеміндегі банкроттық. Демек, жаза тек жеңіліске ұшыраған ойыншының осыған байланысты сезімдердің әртүрлі қарқындылығын - көңілсіздіктен ашуға дейін бастан кешіруінен тұрады.

19 ғасырда неміс бас штабының мүшелері әскери жағдайларды модельдеуге болатынын анықтады. Мұндай қызмет барысында әскери стратегтер нақты маневрлерде болмай қоймайтын қамтамасыз ету, уақыт және қаржы мәселелерімен айналыса алмады, бірақ оны ойын түрінде көрсете отырып, әскери қақтығысты талдайды. Ол әскерлердің қозғалыс жылдамдығы, қару-жарақтың сапасы және т.б. сияқты нақты параметрлерді көрсетті. Кішкентай сарбаздардың фигуралары картада жылжыған армияны бейнелейді; Кейінірек бұл аумақты жақсырақ көрсету үшін тіпті құм қораптары да пайдаланылды. Бұл ойындар офицерлерге әскери жағдайды талдау және шешім қабылдау қабілетін дамытуға қауіпсіз мүмкіндік берді.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін оқу ойындары әрқашан тәуекелдің жеткілікті жоғары дәрежесі болатын экономикалық салада дамыды. Бұл ойындар шарттарға байланысты әртүрлі шешімдермен тәжірибе жасауға тамаша мүмкіндік береді. Ойыншы консервативті болып қала ма немесе жаңа нәрсе енгізе ме, нәтиже кез келген жағдайда зиянсыз. Ең бастысы, ойыншылар маңызды нәрсені байқай алады, олардың таңдауының салдарын біраз уақыттан кейін емес, бірнеше сағат ішінде бағалай алады.

Арнайы психотерапевтік білімі жоқ, ойыншыларға артық салмақ түсірмейтін және олардың күнделікті іс-әрекеттері үшін маңызды тәжірибе алуды жеңілдететін, көзқарастары мен сенімдерін өзгерту үшін дұрыс жүргізушіні пайдалану қажет. интерактивті ойындар терапиялық процедуралардан гөрі тұлғалық және кәсіби дамуға ықпал ететін педагогикалық бағыттағы оқыту жағдайлары болып табылады, олардың мақсаты клиенттердің қауіп төніп тұрған психикасын қорғау және сақтау болып табылады.