1945-1955 жылдар. ЭЕМ-ның даму тарихы бірнеше буындарға бөлінді. Бірінші буындағы машиналар (1940-1955 жылдар) бірнеше жүздеген шаршы метр орын алатын және мыңдаған электрондық шамдары бар алып құрылғылар еді. Оларға бағдарламаларды енгізу үшін, перфоленталар мен перфокарталар пайдаланылды.
1955-1965 жылдар. 1955 жылдан бастап, екінші буындағы ЭЕМ-дар пайда бола бастады. Оларда электрондық шамдардың орнына жартылай өткізгіштер – транзисторлар пайдаланылды.
1965-1980 жылдар. Электрондық өндіріс орындары интегралдық сұлбалар жасай бастады. Интегралдық сұлба – бұл шағын жартылай өткізгіш криссталдар, оларда бірнеше жүздеген, тіпті мыңдаған транзисторлар бар.
Интегралдық сұлба негізіндегі ЭЕМ-дар бұл үшінші буындағы ЭЕМ-дар. ЭЕМ-дар халық шаруашылығында кеңінен қолданыла бастады.
1980 жылдар және қазіргі кезең. Қазіргі кездегі ЭЕМ-дар – бұл төртінші буындағы ЭЕМ-дар. Олар 70-ші жылдардан бастап өндіріске енді. Қазіргі кезде көптеген елдерде бесінші буындағы ЭЕМ-ды жасау ісі қолға алынуда. Бұл машиналар кәдімгі тілді, яғни “жасанды интеллект” ЭЕМ-дары болуы керек.
2. SMTP, POP3, IMAPхаттамалары.
POP хаттамасы POP (Post Office Protocol) – бұл автономды модельде қолданылатын электронды поштаның клиент-серверлік хаттамасы. Оны бірнеше рет қарастырып және оның РОР3 (3 болжам) соңғы болжамда - RFC 1939 баяндалған. POP хаттамасын қолдана отырып, пошталық клиент серверге қосылу кезінде және жаңа поштаны тексеру барлық жиналғандарды сол хабарлама үшін бірден алады. POP-клиент пошталық серверден хабарламаны таңдап қабылдауға мүмкіндігі болмайды – не барлығы, не ештеңе. Хабарлама жүктелгеннен кейін пошталық клиент оларды өшіруге немесе өзгертуге құқығы бар, бұл кезде ол енді электронды поштамен әрекеттеспейді. РОР3-клиент РОР3-серверге командалар жібереді және жауап күтеді. РОРЗ хаттама командалары – бұл кілтті сөздерден басталатын ASCII-жолдары (мүмкінді кілтті сөздер көп емес). Жауаптар К3 бір немесе бірнеше жолдан тұрады. Бірінші жол табыс сәйкестерін немесе орындалған команданың қатесін көрсететін, ASCII-мәтін <+ ОК» немесе «-ERR» тұрады. Егер жауап бірнеше жолдардан тұрса, онда соңғысы тек қана нүктені және CR/LF белгілері болады. Келіспеушілікті жою үшін сервер нүктелермен толтырылғанды (dot stuffing) жүзеге асырады – кез-келген жол нүктеден басталатын, тағы бір нүктемен толтырылады, клиент өшіреді, бірақ соңғысы болып табылмайды. РОРЗ хаттамасы автомат (state machine) терминдарында – соңғы сан жағдайын сақтайтын қиялдағы машина болып жазылады. Бір жағдайдан басқаға өту тек қана кіргізу мәліметі енгізілгенде және кейбір шарттарда орындалады. РОРЗ хаттамасы үшін үш мүмкіншілік жағдайы болады: авторизациялық (authorization), жұмыс(transaction) және жаңарту (updale).Клиент электронды поштаның сервермен байланыс орнатқанда соңғысы авторизация жағдайында болады. Клиент өзінің жеке басын табысты қолдағанда сервер жұмыс жағдайына өтеді. Егер клиент QUIT командасын жіберсе, онда сервер жаңарту жағдайына өтеді. Өңдеуд аяқталғаннан кейін жаңарту джағдайында автомат авторизация жаңартуына қайтып келеді. Әрбір жағдайда тек қана анықталған командалар рұқсатталған. 1 кестесінде РОРЗ хаттамаларының командалары, олардың параметрлері, қажет жағдайлары келтірілген және түсініктер берілген. Тік төртбұрышты жақшалардағы параметрлер – маңызды емес. РОРЗ хаттамасы клиенттен «куәлікті» (пайдаланушы атын және паролін) талап етеді, сондықтан Электронды поштаға рұқсатты реттеуге болады. Егер пайдаланушы USER командасын жіберсе, онда оның артынан ASCII-мәтін ашық түрде пароль барады. РОРЗ хаттамасының кеңейтілуінде жіберу алдында парольдің шифрлауын қарастыратын АРОР командасы бар. АРОР командасы қолданылса қайта қосылған клиент РОРЗ-серверден «сәлемдесу» (ASCII-мәтін) қабылдайды. Ол клиенттің әрбір қосылуы үшін бірегей жолды ұстайды. Клиент осы жолға өзінің паролін ашық түрде қосады және алған жолға хеш-функция MD5 қолданады. Осыдан кейін пайдаланушы есімі және жаңа ғана есептелген дайджест АРОР командасының параметрі ретінде қолданылады. Кесте 1. POP3 хаттама командалары
