1-Сабақ Көптік жалғаулар 6
жүктеу/скачать 1,64 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 8-тапсырма.
- Бағыныңқы сөйлем Мысалдар
- Придаточное условия (Шартты бағыныңқы).
- 1-тапсырма .
- Придаточное уступительное (Қарсылықты бағыныңқы).
- 3-тапсырма .
- Придаточное образа действия (Қимыл-сын бағыныңқы)
- Придаточное времени (мезгіл бағыныңқы).
- Придаточное причины (себеп бағыныңқы).
|
7-тапсырма. Орысшадан қазақша аударыңыз. Автомобили ОАО КамАЗ. Базовая модель — автомобиль КамАЗ-53215 с бортовой платформой и колесной формулой 6x4. Он снабжен дизелем мощностью 176 кВт, имеет грузоподъемность 11 т и может быть использован как автомобиль-тягач в составе автопоезда с прицепами и полуприцепами. Модификации этой модели: седельные тягачи, автофургоны, самосвалы и др. Автомобильдер классификациясы Атқаратын қызметіне қарай автомобильдер жүк, жолаушылар және арнайы автомобильдер болып бөлінеді. Жүк автомобильдері жүк тасуға арналады. Мұндай автомобильдер жүк тасу мүмкіндігіне қарай аса кіші (0,3....1,0 т), кіші (1,0....3,0 т), орташа (3,0...5,0 т), үлкен (5,0...8,0 т), аса улкен (8 т жоғары) кластарына бөлінеді. Жүк тасушы арнайы автомобильдер болады: үлкен габаритті, сұйық, ұнтақ жүк тасушы (самосвалдар, цистерналы автомобильдер, фургондар және т.б.) Жолаушылар автомобильдерінің жеңіл, яғни аз адам тасуға (8 адамға дейін) арналған және автобустар, яғни көп жолаушы тасуға арналған түрлері бар. Автобустардың қалалық, қалааралық, қала шетіне жүретін түрлері болады. Арнайы автомобильдер – арнайы жұмыстарды орындауға арналған жүк автомобильдерінің бір түрі. Мысалы, автокрандар, өрт сөндіру автомобильдері, қоқыс тасушы, тазалаушы, жөндеу жұмыстарынан арналған машиналар мен автовышкалар. Шасси типіне қарай автомобильдер рамалы, рамасыз болып бөлінеді. Рамалы автомобильдерде құрылымдық бөліктер мен механизмдер рамаға бекітілсе, рамасыздарда механизмдер кузовқа бекітіледі.
ә) Жолаушылар автомобильдерінің жеңіл, яғни ................................................... түрлері бар. б) Автобустардың ..................................................................... жүретін түрлері болады. в) Арнайы автомобильдер ...................................................... жүк автомобильдердің бір түрі. 10-тапсырма. Мәтінді пайдаланып толықтырың. Бұл автомобильдер не үшін керек. 1. Жүк автомобильдері ............................................................ 2. Жолаушы автомобильдер .................................................... 3. автокрандар ...................................................................... 4. өрт сөндірумі ....................................................................... 5. қоқыс тасушы автомобильдері ................................................. 6. тазалау және жөндеу автомобильдері ...............................................
На базе автомобиля ГАЗ-3307 начато производство автомобиля ГАЗ-3309. Внешне он мало отличается от основной модели, но снабжен дизелем и пятиступенчатой коробкой передач. 27-сабақ
(сабақтас құрмалас сөйлемдер). Сложноподчиненные(сабақтас құрмалас) предложения состоят из главного (басыңқы) и придаточного (бағыныңқы). Например: Ертең күн жылы болса, біз тауға барамыз. «Если завтра будет тепло, мы пойдем в горы». Сложнопочиненные предложения в казахском и русском языках различаются: 1.В казахском языке нет союзов и союзных слов, связывающих придаточное с главным. Например: Көктем келсе, күн жылынады. «Если наступит весна, то станет тепло». 2.Сказуемое придаточного не является оформленным, т.е. не принимает личных окончаний. Например: Мен сабақ оқығанда, ол қыдырады. Когда я учу уроки, он гуляет. Сен сабақ оқығанда, ол қыдырады. Когда ты учишь уроки, он гуляет. 3.В казахском языке нет придаточных предложений определительных, дополнительных. Поэтому русскому языку сложноподчиненному предложению не всегда соответствует сложноподчиненное предложение казахского языка. Многие сложноподчиненные предложения русского языка переводятся простыми предложениями казахского языка. Например: Ол бүгін жиналыс болатынын айтты. «Он сказал, что сегодня будет собрание». Мен Прокурор атты кітап оқып отырмын. «Я читаю книгу, которая называется Прокурор». Сложноподчиненные предложения русского языка на казахский язык также могут переводится при помощи вспомогательного глагола деу. «говорить, сказать» в формах деп и деген. Например: Ол бүгін жиналыс болады деп айтты. Мен Прокурор деген кітапты оқып отырмын. В казахском языке главное предложение всегда предшествует придаточному. Сложноподчиненные предложения бывают нескольких видов:
Придаточное условия (Шартты бағыныңқы). Придаточное условия отвечает на вопросы Қайтсе? (если что?). Сказуемое придаточного предложения условия образуется при помощи суффиксов –са/-се, за которыми следуют личные окончание глагола.
1-тапсырма. Мына сөйлемдерді көшіріп жазып,басыңқыдан бағыныңқыға қаратып қойылатын сұрауды жақша ішінде көрсетіңіз. Орыс тіліне аударыңыз. Үлгі: Сен келсең(қайтсең?), киноға барар едік. Если бы ты пришел, мы бы пошли в кино. 1.Сен келсең, киноға барар едік. 2.Күн ашық болса, студенттер өзенге балық аулауға барады. 3.Студенттер түгел келмесе, лекция басталмайды. 4.Сіз ертерек келсеңіз, дастарқанға отыра берер едік. 5.Сіз қызық әңгіме айтсаңыз, біз тыңдаймыз. 6.Көл терең болса, біз суға түсер едік. 7.Жұрт сені сыйласа, сен оны сыйлауың керек. 8.Майра келсе, мына жұмысты тез бітіреміз. 9.Алма келсе, үйге сәлемдеме жібереміз. 10.Жақсы оқысаңдар, емтиханды жақсы тапсырыңдар. 11.Теледидарды қоссаң, мені көресің. 2-тапсырма. Мына сөйлемдерді толықтырыңыз. 1.Қыс түссе,________ 2.Асханадан тамақ ішсең,_______ 3.Мен келсем,_________ 4.Майра мына жерге отырса,_________ 5.Ол мені таныса,__________6.Күн ашық болса,__________7.Жұмыс бітсе,_______ 8.Әрсен жерге жатса.________ 9.Ақшаң болса,________ 10.Жаңбыр жауса,__________ 11. Қайрат білмесе,________. 1.________,мен де барамын. 2.______,балалар далада ойнайды. 3.________тез табамын. 4.__________, інім де ән айтады. 5.________,олар да мектепке бармайды. 6._________, сендер келіңдер. 7._______,біз сізді түсінеміз. 8._______, көкөніс алар едім. 9.________, олар не істейді. 10.________,біз қуанышпен қарсы аламыз. 11.________, ерте тұрамыз. Придаточное уступительное (Қарсылықты бағыныңқы). Придаточное уступительное имеет противоположное главному значение: действие главного предложения совершается как бы вопреки условиям, поставленным в придаточном предложении. Оно отвечает на вопросы:қайткенмен? Қайтсе де? Не істесе де? «несмотря на что?». Сказуемое уступительного придаточного предложения также образуется тремя способами: - при помощи суффиксов –ған/ген, қан/кен, к которым прибавляется окончание –мен. Күн жарқырап тұр –ған-мен, қатты аяз… «Хоть и светит солнце, стоит сильный мороз». 3-тапсырма. Мына сөйлемдерді көшіріп жазып, басыңқыдан бағыныңқыға қаратып койылатын сұрауды жақша ішінде көрсетіңіз. Орыс тіліне аударыңыз. Үлгі: Тыңдаушылар сүйсінетіндей (қандай?) ол ән салды. Он пел так, что зрители умилялись. 1.Тыңдаушылар сүйсінетіндей, ол ән салды. 2.Жел күшейіп, ауа-райы бұзыла бастады. 3.Таңертең ерте тұрып, мен дене шынықтыру жаттығуларын орындаймын. 4. Оны біреу асықтырғандай, ол жазуын шапшаң жазып отыр. 5.Сен киінбей далаға шықпа. 7.Ойына әлде не түскендей, ол институтқа қайта оралды. 8.Майра дүкеннің істемейтінін білгендей, дүкенге бармады. 9.Ол бұрын біздің үйде болғандай, өзін еркін ұстап отыр. 10.Балалар җаңа жылды асыға күтеді. 11.Бірлік болмай, тірлік болмас. 4-тапсырма. Мына сөздерге синонимдер тауып айтыңыз. Дүниеге келу, өмір сүру, білімді, дүние салу, қызмет атқару, батылдық, мәселе, құптау, армандау, қабырғалы, ақылы, кірісу, кему, дәреже, жетпеушілік, тұсында, осы кездегі. Придаточное образа действия (Қимыл-сын бағыныңқы) Придаточное образа действия показывает как происходит действие в главном предложении и отвечает на вопросы қалай? (как?), қайтіп? (каким образом?) Сказуемое придаточного предложения образа действия образуется тремя способами: При помощи суффиксов –ып/-іп/-п. Олар су іш-іп, шөлдерін қандырды. Выпив воды, они утоляли жажду. При помощи суффиксов ____, за которыми следуют суффиксы –дай/-дей. Ол адамдар ести-тін-дей, қатты сөйледі. Он говорил так громко, чтобы люди могли его слышать. При помощи суффиксов –а/-е/-й, которые присоединяется к глаголам с отрицательными –ма/-ме, -ба/-бе, -па/пе. Арман кел-ме-й жұмыс бітті. Работа закончилась до того, как пришел Арман.
5-тапсырма. Мына сөйлемдерді толықтырыңыз. I. 1.Жаңбыр жауғанда,_______. 2.Жаңа жыл келгенде, _________. 3.Сәрсен ауылға кеткелі,_________ 4.Орта мектепті бітірген соң, ________. 5.Сабақ басталғанша,________.6.Біз кеткеннен кейін,________. 7.Жұмыс біткен соң,________. 8.Астанаға келген кезде,________. 9.Концерт басталғанша,__________.10.Күн жылынған соң,_________.11.Сені көрмегелі,________. II. 1.________,студенттер үйлеріне кетеді. 2._________,сауда орталығына барамыз. 3._________,екі жыл өтті. 4._______,сендер осында отырыңдар. 5.________,қонақтар далаға шықты. 6.________,емтиханды жақсы тапсырды. 7.________, университетке түседі. 8._______, күн жылынды. 9._______,тамақ жасады. 10._______,адам көп екен. Придаточное времени (мезгіл бағыныңқы). Придаточное времени указывает на время действия главного предложения и отвечает на вопросы: қашан? (когда?) қашаннан бері?(с каких пор?), қашанға дейін?(до каких пор?).Сказуемое придаточного предложения времени образуется двумя способами: при помощи суффиксов причастия –ған/ген, -қан/-кен, которые прибавляются к корню глагола – сказуемого, а затем следуют вспомогательные окончания и частицы -да/-де, -ша/-ше, -ға/-ге дейін (шейин), -нан/нен, кейін, соң, кезде. Мен кел-ген-де, сен үйде жоқсың. Когда я пришел домой, тебя не было дома. Мен кел-ген-ше, сен үйде отыр. Пока я не приду, сиди дома. Шешесі жұмыстан кел-ген-ге дейін (шейін), қызы тамақ пісіріп қойды. Пока мама не пришла с работы, дочь приготовила ужин. Емтихан тапсыр – ған – нан кейін, үйге барамыз. Қак только сдадим экзамены, поедем домой. Жиналыс біт-кен соң, біз үйге кеттік. Как только закончилось собрание, мы отправились домой. Біз кел-ген кезде, олар жоқ. Когда мы пришли, их не было. При помощи суффиксов причастия –ғалы/гелі, -қалы/келі, которые прибавляются к корню глагола- сказуемого: Мен кел-гелі көп болды. Прошло много времени с тех пор, как я пришел.
6-тапсырма. Мына сөйлемдерді толықтырыңыз. I. Үйде азық-түлік біткен соң,________________ Денсаулығы болмаған себепті,_____________ Күні бойы далада көп жүргендіктен,________ Мұғалім ауырып қалған соң,______________ Арман озат оқушы болған себепті__________ II.
________,қонақтар далада ұйықтады. ________, балалар далада ойнайды. ________,сабаққа келмеді. ________,институтта оқи алмады. ________,үйіне сәлемдеме жібере алмады. ________, басым ауырды. ________, біз сізді көрмедік. ________, көкөніс алдық. ________,мен жұмысты уақытында аяқтамадым. ________, біз қуандық. ________,тауға бармаймыз. ________, ерте тұрамыз. Придаточное причины (себеп бағыныңқы). Придаточное причины указывает на причину того, о чем говорится в главном предложении и отвечает на вопросы неге? (почему?), неліктен?(отчего?), не себепті (по какой причине?). Сказуемое придаточного предложения причины образуется путем прибавления к корню глагола суффиксов –ған/-ген,-қан/-кен, -діктен или послелоги соң, кейін, себепті, үшін.
7-тапсырма.Мына сөйлемдерді толықтырыңыз. I.
8-тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңіз. 1. Азық-түлік алсын деп, шешесі қанша ақша берді? 2.Үйге сәлемдеме жіберу үшін, не істеу керек? 3.Жақсы демалу үшін, қайда бару керек? 4.Сіз қазақ тілін неге үйреніп жүрсіз? 5.Институтты жақсы бітіру үшін, не істеу керек? 6.Ана тіліңізді білу үшін не істеу керек? 7.Достарың көп болу үшін, не істеу керек? 8.Сіз мына жаттығуды неге орындап отырсыз? 9.Бесбармақ жасау үшін, не істеу керек? 10.Сіз теміржол бекетіне не үшін келдіңіз? жүктеу/скачать 1,64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|