4 ТАҚЫРЫП. АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДЕГІ ТАРАПТАР Тараптардың түсінігі және құқықтық жағдайлары. Процессуалдық іске ортақ қатысу. Тиісті емес жауапкердің түсінігі және оны ауыстыру. Процессуалдық құқыққабылдаушылық.
Дәріс Тараптардың түсінігі және құқықтық жағдайлары. Азаматтық іс жүргізудегі тараптар іске қатысушы тұлғалар қатарына жатады ( АІЖК-нің 44-бабы)
Тараптар – сотта субъективтік құқықтары немесе заңмен қорғалатын жеке мүддесі туралы даулары даулары қаралып қаралып және шешілуге тиіс іске қатысушы тұлғалар .
Тараптар деп талап қоюшы мен жауапкерді атайды. Талап қоюшы мен жауапкер ретінде жеке тұлғалар (ҚР –ның азаматы, шетел азаматы және азаматтығы жоқ адам) мен заңды тұлғалар (мекемелер, ұйымдар және кәсіпорындар) болып табылады.
Азаматтық іс жүргізуде тараптар ретінде қатысушы үшін азаматтық іс жүргізу құқық қабілеттігі ( АІЖК- нің 45 бабы) , ал сотта өзінің іс жүргізу құқықтарын жүзеге асыру үшін азаматтық іс жүргізу құқықтарын жүзеге асыру үшін азаматтық іс жүргізу әрекет қабілетттігі ( АІЖК- нің 46- бабы) қажет.
Азаматтық іс жүргізудегі құқық қабілеттігі – азаматтық іс жүргізу құқықтары мен міндеттеріне ие болу қабілеттілігі, материалдық құқық субъектілері болып табылатын барлық азаматтар мен ұйымдар үшін бірдей дәрежеде танылады.
Азаматық іс жүргізу әрекет қабілеттігі – сотта құқықтарын өз іс әрекетімен жүзеге асыру және міндеттерін орындау, іс жүргізуді өкілге тапсыру қабілеттігі.
Тараптардың азаматтық іс жүргізу құққықтарын: жалпы және арнайы деп бөліп қарастырамыз. Жалпы – бұл тараптардан басқа да іске қатысушы тұлғаларға тән құқықтар: іс материалдарымен танысуға, олардан үзінділер жазып алуға және көшірмелер түсіруге, қарсылықтарын мәлімдеуге, дәлелдеме табыс етуге және оларды зерртеуге қатысуға және т.б (АІЖК 47 бабы)
Арнайы – ҚР АІЖК 32, 49, 50, 156, 158, және т .б баптарында көзделген. Мысалы, талап қоюшы талаптың негіздемесін немесе нысанасын өзгертуге, талап қою талабының мөлшерін ұлғайтуға не азайтуға немесе талап қоюдан бас тартуға құқылы.
