1 Зоология жануарлар жайындағы ғылым, онын даму тарихы

Биологиялық ұғымдар:

Эволюция жайындағы ұғымды кеңейте түсу. Зат алмасуы жайындағы ұғымды тереңдету. Нервизм жайындағы ұғымды кеңейте және тереңдете түсу.

Құстардың сыртқы құрылысы мен тіршілігі.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды құстардын ұшуына байланысты сыртқы құрылысындағы ерекшеліктерімен таныстыру.

Методтары: Баяндау, әңгіме.

Құрал — жабдықтар: Табиғи объектілер. Тордағы тірі құс тұлыбы, мамық қауырсындар, құстың кептірілген қанаты мен аяғы.

Сабақтың барысы: Мұғалім оқушыларға бауырмен жорғалаушыларды оқып бітіргендіктерін, енді құстар класына біріктірілетін жануарлардың жаңа тобын оқуға кіретіндігі туралы қысқаша түсіндіреді.

Мұғалім тақтаға, ал оқушылар өз дәптеріне сабақтың тақырыбын: «Құстардың сыртқы құрылысы және тіршілігі» деп жазады. Содан кейін мұғалім: бауырмен жоғалаушылардың ішкі және сыртқы құрылысына қандай ерекшеліктер тән. Бауырмен жорғалаушылар қалай көбейеді. Неліктен суық климатты жерлерде бауырмен жорғалаушылар сирек кездеседі жоғары ендіктерде тіршілік етуге олардың қандай бейімділіктері бар. Құстар солтүстік аудандарда кездесе ме. Құстардың басқа жануарлардан қандай ерекшеліктері бар - деп сұрайды.

Мұғалім ұшатын жануарлар омыртқалардың кластарында да кездесетін, ал қауырсынның болуы құстардың сыртқы бейнесіне тән белгі болып табылатынын айтады. Сондықтан оларды қанаттылар деп атайды. Құстың денесін жауып тұрған қауырсын бірдей емес: олардын арасында мамық қауырсындар және жабын қауырсындары болады. Мұғалім тақтаға құстың қауырсынын салады, онын бөліктері және құрылысы жайында баяндайды. Бауырмен жорғалашылар сияқты, құстар да түлейді: белгілі бір ізділікпен қауырсындары түседі де орнына жаңалары шығады. Құстың терісі құрғақ болады, алайда құйрығының түбінде құйымшақ безі бар. Бұл бездің өзінен бөлетін затының ішінде май көп болады. Оны құс тұмсығымен безінен шығарып, қауырсындарын майлайды, содан қауырсынға су жұқпайтын болады. Оқушыларға құстың ұшуы адамзат назарын ертеден аударып келгенін айтқан жөн. Ұшудың әр түрлі типтерінің /қанатын қағып, құлаштап ұшу, қалықтап ұшу/, сондай - ақ құстар құрылысының ерекшеліктерін зерттеу нәтижесінде адам бұл білімді авиация техникасында пайдалануға мүмкіндік алады. Мұғалім қорыта келе, құстардың барлық ерекшеліктері ұшуға және әр түрлі жағдайға бейімделушілік болып табылатынын айтады.
Құстың сүйек - ет системасы.

Сабақтың мақсаты: Құстар скелеті мен басқа жануарлар скелеттерінің құрылысындағы жалпы белгілеу. Ұшумен байланысты болған құстар ерекшеліктерді көрсету.

Методтары: Мұғалімнің баяндауы

Құрал - жабдықтар: Табиғи объектілер. Құстың скелеттері, құстың тұлыбы, жабын және мамық қауырсындар.

Сабақтың барысы: Мұғалім оқушыларға мына сұрақтарды береді: сыртқы құрылысындағы қандай ерекше белгілері құстарды жер бетіндегі басқа омыртқалы жануарлардан айырады? Құс қауырсынының құрылысы қандай? Құстардың тіршілігі үшін тұмсығының қандай маңызы бар?

Жаңа материалды оқыту: Скелет. Мұғалім оқушыларға балықтың, бақаның, кесірткенің және құстың скелеттерін салыстырып және олардың құрылысындағы жалпы ұқсастарын тауып белгілеуді талап етеді. Оқушылар құстардың скелетінде де басқа омыртқалылардың скелетіндегі бөлімдердің бәрі бар екенін, атап айтқанда: бас сүйегі, омыртқа жотасы, алдынғы аяқ скелеті болатынын білетін болады. Бұдан кейін мұғалім басқа омыртқалармен ұқсастары болуымен қатар құстар скелетінде ұшумен байланысты пайда болған бірқатар ерекшеліктердің де бар екенін айтады.

Бұлшық еттері: Мұғалім оқушылардан бұлшық еттің қандай қасиеттерінің болатынын және олардың қандай қызмет атқаратынын сұрайды; құстың ең жақсы дамыған еттері қай жерінде орналасқанын сұрайды, алдыңғы аяқ \қанат\ еттерінің нашар жетілгенін және қанаттары төс сүйегінің қырына бекінгенін еттің жиырлуынан қозғалысқа келетінін атап айтады. Көкірек еттері өте жақсы дамыған, мысалы кептердің көкірек етінің салмағы оның жалпы салмағының 6,1 бөлігіне тең.
Құстың ішкі құрылысы.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды құстың ішкі құрылысымен таныстырып, ұшумен байланысты болған ерекшеліктерін атап көрсету.

Методтары: Мұғалімнің баяндауы.

Құрал - жабдықтар: Табиғи обьектілер, іші жарылған құстың препараты.

Тыныс шығарғанда төс сүйегі өзінің қалыпты жағдайындағы күйінде болады. Ұшып жүргенде тыныс алу басқаша болады. Тыныс алғанда, қанаттарын жоғары көтергенде, ауа өкпе арқылы ауа қапшығына өтеді. Өкпеде газ алмасады және оттек ғана өтеді.

Ауа қапшығындағы ауаның құрамы жағынан атмосфера ауасынан айырмасы болмайды. Құс қанаттарын түсіргенде тыныс шығарады, еттері ауа қапшығын қысады, яғни басады, сөйтіп ондағы ауа өкпе арқылы өтеді және газ алмасатын болады. Мұғалім қосарынан тыныс алу құсқа тән қасиет екенін және организмді оттекпен көп мөлшерде қамтамасыз ететінін атап көрсетеді. Оттектің маңызы орасан зор. Дене клеткаларында органикалық заттар тотығады да, мұның салдарынан энергия бөлініп шығады. Мұғалім оқушыларға ауа қапшығының тағы қандай маңызы бар екенін ойлауды ұсынады.

Ауа қапшығы ұшқанда дене салмағын жеңілдетеді, құс денесінде жылу сақталуға жәрдемдеседі, суда жүзгенде меншікті салмағын азайтады және органдардың өзара үйкелуін кемітеді.

Сабақтың мақсаты: Құстардың көбеюі жайында ұғым беру. Құстың