1991 жылғы тамыз төнкерісіне баға беріңіз?
ТМД-ның құрылуы себебі неде?
жүктеу/скачать 112,03 Kb.
|
экзамены
| ТМД-ның құрылуы себебі неде?
КСРО билігінің ыдыраушылық сипат алуына байланысты 1991 жылдың 8 желтоқсанында Белоруссия астанасы Минск қаласының маңындағы Беловежск тоғай-қорығында Кеңес Одағының негізін салушылар ретінде Ресей басшысы Б. Ельцин, Украина басшысы Л. Кравчук жəне Белоруссия басшысы С. Шушкевич кездесіп, КСРО-ның таратылғандығын ресми мəлімдеп, Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы Келісімге қол қойды. Бұл келісім саяси-публицистикалық əдебиеттерде «Беловежск келісімі» деп аталады. Осы Келісімге сəйкес КСРО халықаралық құқықтың субъектісі жəне геосаяси ақиқат ретінде өз болмысын тоқтатты. Белеовежск келісімінде «ТМД құра отырып, тараптар мемлекеттік егемендікті құрметтеу, тең құқылық пен бір-бірінің ішкі істеріне араласпаушылық, күш, экономикалық немесе кез келген басқа да қысым көрсету əдістерін қолданбаушылық, даулы мəселелерді келісушілік құралдарымен реттеу қағидаттарын ұстана отырып; шекаралардың ашықтығына, азаматтардың еркін жүріп-тұруына жəне Достастық шеңберіндегі ақпарат алмасуға кепілдік береді» деген баптың мəні зор еді. . Сонымен қатар, Келісімде ТМД мемлекеттері бірлескен қолбасшылық негізінде ядролық қару-жараққа бірыңғай бақылау жасауды қоса алғанда, жалпы əскери-стратегиялық кеңістікті сақтауға уағдаласты. Ортақ институттар арқылы іске асырылатын бірлескен қызмет аясына сыртқы саяси қызметті үйлестіру, кеден саясаты саласында жалпыеуропалық жəне еуразиялық рыноктарды, ортақ экономикалық кеңістікті қалыптастыру мен дамытудағы ынтымақтастық, басқа да салалардағы ынтымақтастық жатқызылды. Арнайы декларацияда тараптар Достастықты басқа да мемлекеттердің қосылуына ашық деп жариялады. Осы оқиғадан кейін ТМД-ны құру туралы Келісімді Ресей, Украина жəне Белоруссияның ұлттық парламенттері ратификациялады. 1991 жылдың 13 желтоқсанында Түркіменстан астанасы Ашхабад қаласында Орталық Азиядағы 5 мемлекеттің басшысы кездесіп, Түркістан мемлекеттерінің конфедерациясын құру идеясын қарастырды. Алайда, аталған елдердің басшылары жеке конфедерация құрудан гөрі ТМД-ға қосылуды жөн санады. Осылайша тараптар Беловежск келісімімен келісетіндіктерін білдірді. Алайда, осы мемлекет басшылары «бұрынғы КСРО-ның əрбір республикасы жаңа Достастықтың құрылтайшысы болуға құқылы» деген талаптарын қойды. ТМД-ны құру мəселелелерін пысықтау үшін бұрынғы КСРО республикалары басшыларының арнайы кездесуі қажет болды. 1991 жылдың 21 желтоқсанында Қазақстан астанасы Алматы қаласында КСРО құрамында болған 11 тəуелсіз мемлекет (Ресей Федерациясы, Белоруссия, Украина, Қазақстан, Армения, Молдова, Əзірбайжан, Қырғызстан, Тəжікстан, Өзбекстан, Түркіменстан) басшылары кездесті. Бұл кездесуге Балтық жағалауы елдерінің (Эстония, Латвия, Литва) басшылары келмеді, ал Грузия ұйымға бақылаушы болумен шектелді. Тараптар ТМД-ны құру туралы Келісім Хаттамасына жəне Достастықтың негізгі мақсаттары мен қағидаттарын айқындайтын Декларацияға қол қойды. ТМД-ны құру туралы Келісім Хаттамасында ТМД-ның құрылтайшылар санының кеңейтілгендігі айтылса, ал Алматы Декларациясында «ТМД – мемлекет те, мемлекетүсті құрылым да емес» деген анықтама берілді. Жалпы алғанда, Алматыдағы осы кездесу КСРО-ның тағдырына қатысты соңғы құқықтық үкім шығарған маңызды жиын болды. Халықаралық қауымдастықта бұл оқиға қызу талқыланды. Осылайша биполярлы əлем бірполярлы əлемге айналды. Құқықтық тұрғыдан алып қарағанда, ТМД-ның құрылтайшылары Беловежск келісіміне қол қойған 3 мемлекет емес, 11 мемлекет; Достастықтың негізі қаланған тарихи күн екеу – 1991 жылдың 8 жəне 21 желтоқсаны, ал ұйымның құрылтайшылық актілері үшеу – 1991 жылғы 8 желтоқсандағы ТМДны құру туралы Келісім, Келісімге Хаттама мен 1991 жылғы 21 желтоқсан дағы Алматы Декларациясы болып белгіленді. Дүниежүзінің саяси картасындағы алпауыт империяның жойылып, оның орнына 15 тəуелсіз мемлекеттің пайда болуы əлем елдерінің назарын кеңестік дəуірден кейінгі аймаққа аудартты. Бұл ретте Ресейдің осы аймақтағы көшбасшылық рөлін сақтауға, ұлттық мүддесін орнықтыруға тырысатындығы сөзсіз еді. Осы ретте ТМД құру барысында оның саяси-құқықтық мəртебесін анықтауда бірақатар қиындықтар кездесті. Мəселен, 1991 жылғы 8 желтоқсандағы Беловежск келісімі анық конфедеративтік сипатқа (шекаралардың ашықтығы, сыртқы саяси қызметті бірлесіп үйлестіру, Достастық органдары үйлестіретін ортақ органдары үйлестіретін ортақ экономикалық кеңістік туралы баптары) ие болса, бұған қоса, ТМД Келісімінің тағы бір бабында тіпті одақтық мемлекет элементі («Достастыққа мүше мемлекеттердің бірлескен қолбасшылығы негізінде ядролық қару-жараққа бірыңғай бақылау жасауды қоса алғанда, жалпы əскери-стратегиялық кеңістікті қолдайтын болады» деген бап) де көрініс берді. ТМД органдарына төрағалықты 1999 жылғы 2 сəуірдегі ТМДға мүше Мемлекет Басшылары Кеңесінің шешіміне сəйкес, ТМДға мүше əрібір мемлекет кезекпе-кезек өз өкілі атынан ротация қағидасы бойынша бір жылдан артық емес мерзімге жүзеге асырады. Ал кейінгі жəне келесі ТМД органының төрағалары оның тең төрағалары болып табылады. КСРО ыдыраған кезеңнен бастап жаңа тəуелсіз мемлекеттердің саяси элиталары үшін даму векторын таңдау кезеңі тұрды. Бірқатар кеңестік дəуірден кейінгі елдер өздерінің сыртқы саяси бағдары ретінде аймақтан тыс саясатты таңдады. Алайда жетпіс жыл бойы қалыптасқан кеңестік шаруашылық жүйесі осы елдерді өзара интеграцияға деген қажеттілікке тəуелді етті. 6 жүктеу/скачать 112,03 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|