ЕСЕПКЕ АЛУ САЯСАТЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ (жалғасы)

3. ЕСЕПКЕ АЛУ САЯСАТЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ (жалғасы)

Заңнамамен немесе немесе белгілі бір нарықта қабылданған («стандарттық талаптардағы» сауда-саттық) қағидамен белгіленген мерзімде активтердің жеткізілуін қажет ететін қаржылық активтерді сатып алу немесе сату жөніндегі барлық мәмілелер мәміле жасалатын күнге, яғни Топ өзіне активті сатып алу немесе сату міндеттемесін қабылдайтын күнге мойындалады.

Қаржылық активтерді кейін келесідегідей бағалау олардың жіктелуіне тәуелді:

Займдар мен дебиторлық берешек өздері белсенді нарықта белгіленбейтін тағайындалған немесе айқындалған төлемақылармен бірге туынды емес қаржылық активтерді көрсетеді. Бастапқы мойындаудан соң осы тектес қаржылық активтер тиімді пайыздық әдісті пайдалана отырып айқындалған, құнсызданудан залалдарды шегере отырып амортизацияланған құн бойынша бағаланады.

Амортизацияланған құн дисконттар немесе сатып алған кездегі сыйақылар, сондай-ақ комиссиялық немесе шығындар есепке алына отырып есептелінеді, олар тиімді пайыздық мөлшерлеменің ажырамас бөлігі болып табылады. Тиімді пайыздық мөлшерлеменің негізінде амортизациялау жиынтық кіріс туралы есептемеде пайыздық кірістер құрамына енгізіледі. Құнсызданудан болған шығыстар жиынтық кіріс туралы есепте қаржылық шығыстар құрамында қарыз қаражаттары мен дебиторлық берешектер болған жағдайда операциялық шығыстар құрамында мойындалады.

Өтелгенге дейінгі ұсталатын инвестициялар

Тіркелген немесе төлемдермен анықталған және тіркелген өтеу мерзімі бар туынды емес қаржылық активтерді Топ өтеу мерзіміне дейін сенімді түрде және ұстап тұруға қабілетті болғанда, өтелгенге дейін ұсталатын инвестициялар ретінде жіктейді. Бастапқы бағалаудан кейін өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар құнсыздану залалдарын шегеріп тастағанда, тиімді пайыздық мөлшерлеме әдісін қолдана отырып анықталатын амортизацияланған құн бойынша бағаланады.

Амортизацияланған құн дисконттар немесе сатып алған кездегі сыйлықақылар, сондай-ақ комиссиялық немесе шығындар есепке алына отырып есептелінеді, олар тиімді пайыздық мөлшерлеменің ажырамас бөлігі болып табылады. Тиімді пайыздық мөлшерлеменің негізінде амортизациялау жиынтық кіріс туралы есептемеде пайыздық кірістер құрамына енгізіледі. Құнсызданудан болған шығыстар жиынтық кіріс туралы есепте қаржылық шығыстар құрамында мойындалады.

Сату үшін қолда бар қаржылық инвестициялар

Сату үшін қолда бар қаржылық инвестицияларға үлестік және борыштық бағалы қағаздар кіреді. Сату үшін қолда бар ретінде жіктелген үлестік инвестициялар – олар сауда үшін арналғандар ретінде де, пайда немесе залал арқылы әділ құн бойынша қайта бағаланатындар ретінде де жіктелмеген инвестициялар. Осы санаттағы борыштық бағалы қағаздар – бұл компанияның белгісіз уақыт мезгілі ішінде ұстап тұруды көздейтін және өтіміділікті қамтамасыз ету мақсаттары үшін немесе нарықтық талаптардың өзгеруіне жауап ретінде сатылуы мүмкін бағалы қағаздар.

Топ сату үшін қолда бар өз қаржылық инвестицияларын оларды жақын арада сату мүмкіндігі және ниетінің болуы туралы ұйғарым әділдігінің тақырыбына бағалайды. Егер де сирек жағдайларда Топ солар үшін белсенді нарығының жоқтығынан және басшылықтың оларды сату қақындағы ниеттері жақын арада өзгергендігінен осы активтерді саудалауды жүзеге асыра алмаса, Топ осындай қаржылық активтерді қайта жіктеу туралы шешім қабылдай алады.

Займдар мен дебиторлық берешек санатына қайта жіктеу, егер де қаржылық актив займдар мен дебиторлық берешек айқындамасын қанағаттандырған және бұл ретте Топ мүмкінідігі болып осы активтерді алдағы болашақта немесе жабуға дейін ұстап тұруды көздеген жағдайда, рұқсат етіледі. Алдағы болашақта және жабуға дейін ұстап тұратын құралдар санатына қайта жіктеу тек, егер де Топ мүмкіндігі болып осы активтерді жабуға дейін ұстап тұруды көздеген жағдайда, ғана рұқсат етіледі.

«Сату үшін қолда бар» санаты құрамынан қайта жіктелген қаржылық активтер жағдайында қайта жіктеу күніне арналған әділ құн жаңадан өтелген құн атанады, ал солармен байланысқан, бұрын капитал құрамында мойындалған кірістер немесе шығыстар тиімді пайыздық мөлшерлемені қолданумен қалған инвестициялар мерзіміне пайда немесе залал құрамында өтелінеді. Өтелінген құнды жаңадан бағалау мен күтілетін ақшалай ағындар арасындағы айырма да тиімді пайыздық мөлшерлемені қолданумен қалған инвестициялар мерзіміне өтелінеді. Егер де бұдан былай активтің құнсызданғаны анықталса, капиталда көрсетілген сома пайдалар мен залалдарда қайта жіктеледі.

Қаржылық активтің (немесе қайда қолданылатындай – қаржылық активтің бөлігі немесе осыған ұқсас қаржылық активтер тобының бөлігі) баланста мойындалуы тоқтатылады, егер де:

• 
  активтен ақшалай ағындарды алу құқығының қолданыс мерзімі өтіп кетсе;
  
• 
  Топ активтен ақшалай ағындарды алуға өз құқысын берсе немесе үшінші тарапқа алынатын ақшалай ағындарын толық көлемде «транзиттік келісім» бойынша айтулы кідіріссіз төлеу жөнінде өзіне міндеттеме алса; және немесе (a) Топ іс жүзінде активтен барлық тәуекелдер мен пайдаларды берсе, яки (б) Топ бермесе, бірақ та іс жүзінде активтен барлық тәуекелдер мен пайдаларды өзіне сақтап қалса, алайда осы активке бақылауын тапсырса.
  

Тапсырылған актив бойынша кепілдеме нысанын қабылдайтын жалғасқан қатысу мынадай шамалардан ең төмен бойынша мойындалады: активтің бастапқы баланстық құны немесе Топтан төлеу талап етілетін барынша жоғары сома.

Әрбір есептік күнге Топ қаржылық активтің немесе қаржылық активтер тобының шынайы құнсыздану белгілерінің болуын бағалайды. Қаржылық актив немесе қаржылық активтер тобы активті бастапқы мойындаудан соң болған бір немесе одан көп оқиғалар нәтижесіндегі құнсызданудың шынайы айғағы болған кезде ғана («залал тарту жағадайының» болуы) құнсызданды деп саналады, олар қаржылық актив немесе қаржылық активтер тобы бойынша күтілген алдағы ақшалай ағындарға сенімді бағалауға жататын әсерін көрсетеді. Құнсыздану айғақтары өздеріне борышкердің немесе борышкерлер тобының айтулы қаржылық қиындықтарды бастан кешіргеніне, өз берешегін қызметтей аламайтындығына немесе берешектің пайыздарын немесе негізгі сомасын төлеуді бұрыс жүзеге асырғанына, сондай-ақ олар банкроттық өзге тектес қаржылық қайта ұйымдастыру рәсімін жүргізу ықтималдығына нұсқауларды кіргізеді. Бұдан басқа, мұндай айғақтарға қаржылық құрал бойынша күтілетін алдағы ақшалай ағындарды бағалауға жататын төмендетудің болуын көрсететін байқау деректері, атап айтқанда, борыштарды төлеу бойынша міндеттемелерді орындаудан бас тартулармен бірге белгілі бір өзара байланыстағы кешіктірілген берешек көлемдерінің немесе экономикалық талаптардың өзгерісі ретіндегілер жатқызылады.

Амортизацияланған құн бойынша есепке алынатын қаржылық активтерге қатысты Топ алдымен жеке-дара елеулі қаржылық активтердің шынайы құнсыздану айғақтарының болуына немесе жеке-дара елеулі болып табылмайтын қаржылық активтер бойынша жиынтықтай бағалау жүргізеді. Егер де Топ жеке-дара қаржылық активтердің оның елеулілігіне тәуелсіз жеке-дара бағаланатын қаржылық активтің шынайы құнсыздану айғақтары жоқтығын анықтаса, ол осы активті несиелік тәуекелдің осыған ұқсас сипаттамаларымен бірге қаржылық активтер тобына кіргізеді, содан соң осы активтерді жиынтық негізде құнсыздану тақырыбына қарастырады. Құнсыздану мәніне бөлек бағаланатын, солар бойынша құнсызданудан залалдың мойындалатын немесе мойындалуы жалғастырылатын активтер құнсыздану тақырыбына арналған жиынтық бағалауға кіргізілмейді.

Құнсызданудан залал кешудің шынайы айғағы бар кезінде залал сомасы активтің теңгерімдік құны мен алдағы күтілетін ақшалай ағындардың келтірілген құны арасындағы айырма ретінде бағаланады (әлі тартпаған алдағы күтілген несиелік залалдар ескерілмей).

Есеп айырысатын алдағы ақшалай ағындардың келтірілген құны қаржылық актив жөніндегі бастапқы тиімді пайыздық мөлшерлеме бойынша дисконттеледі. Егер де займ бойынша пайыздық мөлшеремесі айнымалы болып табылса, құнсызданудан залалды бағалау үшін дисконттау мөлшерлемесі ағымдағы тиімді пайыздық мөлшерлемені көрсетеді.

Активтің баланстық құны резерв шотын пайдалану арқылы төмендетіледі, ал залал сомасы жиынтық кіріс туралы есепте мойындалады. Төмендетілген баланстық құн бойынша пайыздық кірісті есептеу құнсызданудан болатын залалды бағалау мақсатында болашақтағы ақша ағындарын дисконттау үшін пайдаланылатын пайыздық мөлшерлемеге негізделе отырып жалғастырылады Пайыздық мөлшерлемелер жиынтық кіріс туралы есептемедегі қаржыландырудан кірістер құрамында көрсетіледі. Егер болашақта қайтарылмайтын болса, ал барлық қол жетімді қамтамасыз ету Топқа сатылса немесе тапсырылса, Займдар тиісті резервтермен бірге баланстан есептен шығарылады. Егер келесі жылдың ішінде құнсызданудан болатын есептік залалдың сомасы құнсыздану мойындалғаннан кейін болған қандай да болмасын оқиға түрінде көбейеді немесе азайады, құнсызданудан бұрын мойындалған залал сомасы резерв шотына түзету енгізу арқылы көбейтіледі немесе азайтылады. Егер қаржылық құралдың құнын бұның алдындағы есептен шығару нәтижесінде қалпына келтіріледі, қалпына келтіру сомасы жиынтықты кіріс туралы есептемеде қаржыландыру шығындарының кему ретінде мойындалады.

Сату үшін қолда бар қаржылық инвестициялар

Сату үшін қолда бар қаржылық инвестицияларға қатысты Топ әрбір есептік күнге инвестицияның немесе инвестициялар тобының құнсыздануға ұшыраған шынайы айғақтарының болуын бағалайды.

Сату үшін қолда бар ретінде сыныпталған үлестік құралдарға инвестициялар болған жағдайда шынайы айғақтар инвестициялар әділ құнының олардың бастапқы құнынан айтарлықтай немесе ұзаққа созылған төмендеуін қамтитын болады. «Атйралықтай» инвестициялардың бастапқы құнымен салыстырғанда, ал «ұзаққа созылуы» - әділ құн бастапқы құннан кем болған мезгілмен салыстырғанда бағаланады. Құнсыздану айғақтары бар кезде сатып алу құны мен ағымдағы әділ құн арасындағы айырма ретінде бағаланған, пайдалар мен залалдар туралы есепте бұрын танылған осы инвестициялар бойынша құнсызданудан залалды шегергендегі жиынтық залалдың сомасы басқа жиынтық кірістен алынып тасталады және пайдалар мен залалдар туралы есепте мойындалады. Инвестициялар бойынша құнсызданудан үлестік құралдарға залаладар пайда немесе залал арқылы қалпына келтірілмейді; құнсызданудан соңғы олардың әділ құнының ұлғаюы тікелей басқа жиынтық кіріс құрамында мойындалады.

Сату үшін қолда бар ретінде сыныпталған борыштық құралдар жағдайында құнсыздану өтелімдік құн бойынша есепке алынатын қаржылық активтерге қатысты қолданылатын сол өлшемдер негізінде бағаланады. Алайда құнсызданудан көрсетілген залал сомасы өтелімдік құн мен ағымдағы әділ құн арасында бағаланған, жиынтықты кіріс туралы есептеме бұрын мойындалған осы инвестициялар бойынша құнсызданудан залалды шегере отырып, жинақталған залалды көрсетеді.

Активтің азайтылған баланстық құнына қатысты пайыздарды есептеу құнсызданудан залалды бағалау мақсатында алдағы ақшалай ағындарды дисконттау үшін пайдаланылатын пайыздық мөлшерлеме бойынша жалғасын табады. Пайыздық кірістер жиынтықты кіріс туралы есепте көрсетіледі. Егер де келесі жыл ішінде борыштық құралдың әділ құны өссе және осы өсімді жиынтық кіріс туралы есепте құнсызданудан залалды мойындаудан соң болған оқиғамен шынайы байланыстыру мүмкін болса, құнсызданудан залал пайдалар мен залалдар арқылы қалпына келтіріледі.

Қаржылық міндеттемелер тиісінше пайда немесе залал, кредиттер мен қарыздану немесе тиімді хеджирлеу кезіндегі хеджирлеу құралдары ретінде анықталған туынды құралдар арқылы әділ құн бойынша қайта бағаланатын қаржылық міндеттемелер ретінде сыныпталады. Топ өз қаржылық міндеттемелерін оларды бастапқы мойындау кезінде сыныптайды.

Қаржылық міндеттемелер бастапқыда займдар мен кредиттерді, солармен тікелей байланысқан мәміле бойынша шығындарды шегергенде, әділ құн бойынша мойындалады.

Топтың қаржылық міндеттемелері саудалық және басқа да кредиторлық берешекті, кредиттер мен займдарды кіргізеді.

Қаржылық міндеттемелерді бұдан кейін бағалау олардың сыныптамасынан былайша тәуелді болады:

Бастапқы мойындаудан соң пайыздық кредиттер мен займдар тиімді пайыздық мөлшерлеме әдісін пайдалана отырып, өтелімдік құн бойынша бағаланады. Осындай қаржылық міндеттемелер бойынша кірістер мен шығыстар жиынтық кіріс туралы есепте оларды мойындау тоқтатылған кезде, сондай-ақ тиімді пайыздық мөлшерлеме әдісін пайдалана отырып, өтелімді есептеу бойынша мойындалады.

Өтелімдік құн сатып алу кезіндегі дисконттар немесе сыйақылар, сондай-ақ комиссиялық немесе шығындар есепке алына отырып, есептелінеді, олар тиімді пайыздық мөлшерлеменің ажырамас бөлігі болып табылады. Тиімді пайыздық мөлшерлеменің өтелімі жиынтықты кіріс туралы есепте қаржыландыру жөніндегі шығындар құрамына кіргізіледі.
3. ЕСЕПКЕ АЛУ САЯСАТЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ (жалғасы)

Қаржылық құралдар − бастапқы мойындау және ары қарайғы бағалау (жалғасы)

Қаржылық міндеттемелер (жалғасы)

Бұдан кейінгі бағалау

Сауда-саттық және басқа да дебиторлық берешек

Сауда-саттық және басқа да кредиторлық берешек бастапқыда әділ құн бойынша көрсетіледі және ары қарай тиімді пайыздық мөлшерлеме әдісін пайдалана отырып, өтелімдік құн бойынша бағаланады.

Қаржылық міндеттемені мойындау егер де міндеттеме жабылса, жойылса немесе оның қолданыс мерзімі өтіп кетсе тоқтатылады.

Егер де қолда бар қаржылық міндеттеме сол кредиторлардың алдындағы басқа міндеттемемен елеулі ерекшеленген талаптарда алмастырылса немесе егер де қолда бар міндеттеменің шарттары едәуір өзгертілсе, мұндай алмасу немесе өзгерістер бастапқы міндеттеменің мойындалуын тоқтату және жаңа міндеттемені мойындаудың басталуы ретінде ескеріледі, ал олардың теңгерімдік құнының айырмасы жиынтықты кіріс туралы есепте мойындалады.

Қаржылық құралдардың өзара есепке алынуы

Қаржылық активтер мен қаржылық міндеттемелер өзара есепке алуға, ал нетто сомасы мойындалған сомалардың өзара есепке алынуына жүзеге асырылатын осы заңды құқық тұсында және есеп айрысуды нетто негізде жүргізу немесе активтерді өткізу және бір мезгілде міндеттемелерді жабу ниеті болған кезде ғана қаржылық ахуал туралы шоғырландырылған есептемеде ұсынуға жатады.

Қорлар ФИФО әдісі бойынша ескеріледі.

Қорлар ең төменгі екі шама бойынша: сатып алу құны және таза сату құны бойынша бағаланады.

Сатудың таза құны өндірісті аяқтауға және сатуға бағалау шығындарына арналған болжамды шығыстарды шегеріп тастағанда, әдеттегідей қызмет барысында жорамалданған сату бағасы ретінде анықталады.