Ресей менеджменті қалыптасуының әдістемелік принциптері

Менеджмент спецификасына әсер ететін маңызды фактор – ұлт менталитеті болып келеді. Қазіргі уақытта ресейлік менеджменті қалыптасуының ұсынылатын негізгі концепцияларында ментальдікке түрлі мән беріледі.

Нарыққа ауысу ресейлік менеджменттің қалыптасу міндетін жоғарылатты. Оның іске асырылуы біріншіден тауарлық өндірістің даму деңгейіне тәуелді. Екіншіден, қоғамның техникалық және технологиялық даму деңгейіне. Солайша, 19-20 ғ. басында болған басқару жүйесіндегі революция қол өндірісінен машиналық өндіріске ауысуынан туындады. Ол жаңа автоматтандырылған және ақпараттандырылған технологияларға ауысуымен де өзгереді.

1. Менеджменттің батыстық теориясын қайталау концепциясы. Ол ресейлік менталитеттің ерекшеліктерін ескермейді. Ресейге «менеджмент модельін дайын түрде алып, оны экономиканы басқаруда қолдану керек...». Теорияны меңгеру үшін батыстық оқулықтар мен монографияларды орыс тіліне аударып қана қою керек. Одан кейін өзгертпей берілген жағдайларды практикада қолдану керек. Бұл концепцияның орындалу мүмкіндігі өзінің қарапайымдылығы мен батыстық тәжірибені ойлаусыз көшіру әдетіне байланысты өте жоғары. Бірақ ол өзімен бірге қауіпті де әкеледі. Ресей жағдайларына бейімделген «шоктік терапия», ваучеризациялау концепцияларын т.б. қолдануды еске түсіру жеткілікті. Берілген концепцияны іске асыруда Ресейді күтетін жаңа күйзелістерді болжауға болады.

2. Менеджменттің батыстық теориясын бейімдеу концепциясы. Орыс ментальдігі ерекшеліктерінің бөлшектік ескерілуін болжайды, яғни бұл соқырлық қайталап көшіру емес, батыстық теорияның қазіргі ресейлік жағдайларға бейімделуі болып келеді. Бұл жағдайда маңызды мәселе туындайды, менеджменттің батыстық теорияларының қайсысын бейімдеу керек? Жапон, АҚШ, Батыс Еуропаның басқару жүйелері бір-бірінен қатты ерекшеленеді. Берілген нұсқалардан қайсысын аналог түрінде қабылдау қажет? Бірақ кез-келгенін таңдаған кезде берілген елдердің спецификалық ерекшеліктерін ескеретін теорияны, экономиканың функционалдау жағдайларын, әлеуметтік-экономикалық даму деңгейін қолдану қаупі бар. Мұнда М.Вебер сөздерін еске түсіру орынды болады: «Батыс типті капитализм тек батыстық цивилизацияда пайда бола алды».

Ресейде 80-ші жылдар аяғында кешігу немесе жұмыстан орнатылған уақыттан ерте шығып кету, жеңіл түрдегі ұрлық, өнім сапасының төменділігі – қалыпты жағдай болып қалыптасты және дәл бүгінгі күнге дейін сақталып келді. Осының нәтижесінде ресейлік менеджмент жүйесіне кешігулерге, «алып кетушілерге» қарсы күрес үшін жаңа түзетулер енгізу керек, сапаны жоғарылатудың жаңа тәсілдерін енгізу керек.

Қорытындылағанда ресейлік шындық спецификасын шамалы түрде ескеретін бейімделген теориялар ресейлік экономикаға олардан күткенді бере алмайды.

3. Менеджменттің ресейлік теориясын құру концепциясы. Басқарудың дүниежүзілік тәжрибе аспектілерін қолданумен ресейлік ментальдік ерекшеліктерін толықтай ескеруден шығып отыр. Сонымен қатар батыстық және шығыстық тәжрибелерін соқыр көшірілуі де, батыстық және шығыстық менеджмент мектептерінің жетістіктерін толығымен жоқтау да мүмкін емес. Біріншісі де, екіншісі де бірдей қолданыла алмайды. Және де А. Маршалл да кезінде мынаны тұжырымдағанын белгілеу қажет: «Экономикалық ғылым бұл нақты ақиқаттың біріктілігі емес, ол тек нақты ақиқатты ашудағы құрал».Бұл пікірді толықтай менеджмент ғылымына ауыстыруға болады деген ой бар. Сондықтан да, ресейлік менеджмент өзінің спецификалық мазмұнына, формасына және ресейлік мениалитеттің спецификасына сәйкес келетін басқару тәсілдеріне ие болу керек.

Нарықтық экономика оған дәл, яғни барлық қоғаммен бірге батыл түрлендірулерді көтере алатын басқару жүйесін талап етеді. Нарықтық қатынастарға көшу жағдайларында сәттіліктің ең маңызды факторы - басқарудың, менеджменттің теориясы мен практикасының үздіксіз дамып жетілдірілуі болып келеді.

1. 
   Ресей менеджментінің мәні.
   
2. 
   Ресей менеджментінің стилі.
   
3. 
   Ресей компанияларындағы басқарушылық шешеім қабылдау тәсілдері.
   
4. 
   Ресей менеджментінің қағидалары.
   

1. А.С. Ахметов Менеджмент негіздері.- Ақтөбе, 2005

2. Армстронг.М Основы менеджмента. Ростов на-Дону, 1999

3. Виханскии.О.С. Менеджмент.- М, 2001

4. А.С. Белорусов.- Международный менеджмент. 2000

Тақырып 7. Шетел фирмаларындағы ынталандыру жүйесі
Өз шешімін жүзеге асыру үшін басшы мотивацияның негізгі принциптерін қолданады.

Мотивацияның мазмұндық теориясы, адамдарды көздеген мақсатқа орай әрекет етуге мәжбүр ететіндей талаптануды (қажеттілікті) теңдестіруге негізделген. Бұл теорияның өкілдеріне А. Маслоу, Д. Маккеланд, Ф. Герберг және басқалар жатады.

Мотивацияның іс жүргізу (процессуалдық) теориясы біршама кейінірек пайда болған. Ол негізінен алғанда, бірінші кезекте адамдардың түсінігі мен танымын ескере отырып, олардың өздерін қалай ұстайтындығына негізделген. Мотивацияның бұл категориясына Портер Лоулердің үміттенуі теориясы (теория ожидания), әділдік теориясы және мотивация моделі жатады.

Бірінші және екінші қажеттілік

Менеджменттің аса маңызды міндеттерінің бірі - өзінің қарамағындағы адам ресурстарын тиімді пайдалану. «Біздің ең зор байлығымыз - адамдар», - деген сөз тегін айтылмаған.

Басшы ойлаған мақсатына тиімді жолмен жетуі үшін, ол жұмысты дұрыс үйлестіріп, адамдарға жүктелген міндетін орындата білуі тиіс. Өз шешімін жүзеге асыру үшін басшы мотивацияның негізгі принциптерін қолданады.

Мотивацияны басқару міндеттеріне жататыны – амалдар мен құралдар жиынтығы. Басқарушы мұны негіздеген мақсатқа жету үшін ішкі қозғаушы күшті (мотивтерді) пайдаланады.

Әр адамның мінез-құлық ерекшеліктерінің өзіндік себептері бар. Біреулер жұмысқа жанын сала кіріседі, ал екінші біреулер қасақана бас тартады. Мұндайда мінез-құлықтағы мұндай өзгешеліктердің себеп-салдарын іздестіру қажет.

Мотивацияның мәнін, сондай-ақ концепциялары мен ықпалдарын айқындайтын толып жатқан зерттеулер бар.

«Менеджмент негіздері» кітабының авторлары мотивацияның мазмұндық және іс жүргізу теорияларын ажыратты.

Жұртқа мәлім, адамдарда мұқтаждық қажеттілікті тудырады. Адамдар нендей бір физиологиялық немесе психологиялық жетіспеушілікке тап болғанда, қажеттілікті сезінеді. Қажеттілік бірінші және екінші болып жіктеледі.

Бірінші қажеттілік өз табиғатында физиологиялық болып саналады жәнеде, әдетте, тумыстан пайда болады. Бұған мысал ретінде тамаққа, суға, ауа жұтуға, ұйықтауға, жыныстық қарым-қатынас жасауға қажеттіліктер жатады.

Екінші қажеттіліктің табиғаты психологиялық. Мәселен, табысқа жетуге, өзін құрметтеуіне, үйірсектікке, билік етуге, бір нәрсені қажетсінуге құштарлық.

Бірінші қажеттілік генетикалық негізде, ал екіншісіөмір тәжірибесі арқылы қаланады. Адамдарда тәжірибенің жинақталуы алуан түрлі болатындықтан, екінші қажеттіліктің біріншіден едәуір айырмашылығы болады.

Қажеттілік әрекет етуге себепші болады. Адам қажеттілікті сезіне бастағанда, онда талаптану күйі сезілді. Талаптану – бұл бір нәрсенің жетіспеушілігін сезіну, белгілі бір мақсат көздеу. Бұл мінез-құлықтағы қажеттілік көрінісі, әрі мақсатқа жету ниеті болып саналады. Осы тұрғыдан қарастырғанда мақсат – бұл қажеттілікті қанағаттандырудың өзіндік әрекеті. Адам өз мақсатына жеткен кезде, оның қажеттілігі не қанағаттанады, не қанағаттанбайтын болады. 14-схемада мінез-құлықтың осындай типі көрсетілген.

Мотивация үшін таңдаулы деген бір ғана әдіс болмайды, адамдардың біреуіне мотивацияның бір түрі тиімді болғанмен, екіншісіне түкке жарамауы мүмкін.. Жұмыстың өзара тәуелділігі, жекелеген адамдардың жұмыс нәтижесі туралы мәліметтердің жеткіліксіздігі, технологияның жетілдірілуінен қызмет міндеттерінің жиі өзгеруі – осының барлығы мотивацияны күрделендіре түседі.


Қажеттілік (бір нәрсенің жетіспеу-шілігі)

Талаптану немесе мотивтер

Мақсат

Қажеттілікті қанағаттандыру нәтижесі

1. 
   Қанағаттандыру
   
2. 
   Ішінара қанағаттану
   
3. 
   Қанағаттанбау
   

Мотивация проблемасы адамдардың тиімді жұмыс істеуіне ықпал ететін сыйлық берумен тікелей байланысты. Сыйлық беру – бұл адамдардың өзіне құнды деп санайтын нәрсесі. әр адам құндылықты өзінше бағалайтындықтан, берілген сыйлықты бағалауы да, оның салыстырмалы құндылығы да түрліше келеді.

Басшы сыйлық берудің ішкі және сыртқы екі типіне кездеседі.

Ішкі сыйлықты жұмыстың мазмұнды және мәнді нәтижесіне жету сезімі, өзін-өзі құрметтеу. Жұмыс барысында пайда болатын достық пен қарым-қатынас та ішкі сыйлыққа жатады. Ішкі сыйлықты қамтамасыз ету әдісі – тиісті жұмыс жағдайын жасау және мақсатты дәл қою.

Сыртқы сыйлықты ұйым береді. Сыртқы сыйлықтың мысалдары – еңбекақы, қызметін жоғарылату, қызмет статусы мен мәртебесінің рәмізі (символы), мадақтау және мақұлдау, сондай-ақ қосымша ақы төлеу (қосымша демалыс беру, қызмет автомобилін пайдалану т.б.).

Мотивация мақсатында ішкі және сыртқы сыйлықты қандай жағдайда, әрі қандай пропорцияда қолдану қажеттілігін айқындау үшін, жұмыскерлердің оны қаншалық қажетсінетіндігін әкімшілік анықтауы тиіс. Мотивацияның маңызды теориясының мақсаты да, міне, осында.

Мотивацияның маңызды теориясы

Әрекет етуге талаптанған адамдардың қажетін анықтау, әсіресе маңыздылық ауқымын айқындау үшін мотивацияның маңызды теориясын зерттеу қажет.

Маслоу бойынша қажеттілік пирамидасы. Маслоу адамдарды бұрын тәжірибесі бар, әрі білімді деп қана қарамай, оларды өзін-өзі жетілдіретін және өзін-өзі меңгеретін, өз өмірін қалыптастыра алатын жандар ретінде қарастырады. Ол адамдарда иерархиялық жүйеден тұратын көптеген қажеттілік болатындығын мойындайды. Маслоу бұл қажеттіліктерді 5 категорияға бөледі.

1. 
   Физиологиялық қажеттілік өмір сүру үшін керек.
   
2. 
   Қауіпсіздік, қорғану, және болашаққа сенімділік қажеттіліктеріне қоршаған орта тарапынан болатын физикалық және психологиялық қауіп-қатерден қорғану қажеттілігі, болашақта физиологиялық қажеттіліктің қанағаттандырылуы жатады.
   
3. 
   Әлеуметтік қажеттілік – бұл бір нәрсеге немесе біреулерге қатыстылық сезімі, өзіңді біреулердің құрметтеу сезімі, әлеуметтік қарым-қатынас, құштарлық және сүйемелдеушілік сезімі.
   
4. 
   Құрметтеу қажеттілігіне өзін-өзі құрметтеу, жеке басының жетістіктері, біліктілігі, басқа біреулердің өзін құрметтеуі, мақұлдауы жатады.
   
5. 
   Өзін-өзі көрсету қажеттілігі - өзінің потенциалды мүмкіндігін жеке басының өсіп-жетілуін жүзеге асыру қажеттілігі.
   

Маслоу көзқарасы «қажеттілік иерархиясы» әдістемесі деп аталады. Ол қажеттілікті қатаң иерархиялық құрылымда орналастыруға болады деп есептеді (15-схема).

Маслоу теориясы адамдардың жұмысқа ынталану негізін түсінуге зор үлес қосты. Басшылар адамдардың мотивациясы, олардың жан-жақты қажетсінуімен айқындалатындығын түсінді.

	өзін-өзі көрсету
І	құрметтеу
	әлеуметтік
	Қауіпсіздік және қорғану
ІІ	физиологиялық

Маслоу бойынша қажеттілік иерархиясы
Маслоу пирамидасының жалпы құрылымына сыншылар тарапынан түрлі пікірлер айтылады. Оның теориясында қате жақтары болуы, ұсыныстарының бәрі бірдей жүзеге аса бермеуі мүмкін, алайда көптеген ой-пікірлерінің айрықша маңызы бар екендігі сөзсіз.

Мак-Келландтың қажеттілік теориясы. Мак-Келланд тәсілі мотивтер құрылымын және оның мінез-құлққа және жеке басқа әсерін зерттеуге негізделген. Ол адамдарға үш түрлі қажеттілік тән деп есептейді: билік, жетістік және қатыстылық.

Билік қажеттілігі басқа адамдарға ықпал ету ниетінен көрінеді. Билікке құштар адамдар өз пікірін батыл, ашық айтады, пікір таласынан, өзара сыннан тайсалмайды, өз пікірін өткізуге тырысады. Олар әдетте шебер сөйлейді, әрі басқалардың өзіне ерекше көңіл бөлуін талап етеді. Басшылар көп жағдайда осындай адамдарды басшылық жұмысқа тартады. Билікке құштар адамдардың бәрі бірдей мансапқорлар емес.

Басшылар мұндай адамдардың қажетін қанағаттандыруға, оларға көбірек көңіл бөліп, оларды бөлек жинап, жиі-жиі әңгіме өткізіп тұруы тиіс.

Жоғары деңгейдегі қажеттілікті қанағаттандыру тәсілдері

Әлеуметтік қажеттілік

Қызметкерлерге өз мүмкіндіктеріне қарай жұмыс тапсыр. Жұмыс орнында тату-бірлік орнат Қол астындағылармен ауық-ауық мәжіліс өткізіп тұр Егер пайда болған бейресми топтар ұйымға ешқандай зиян келтірмейтін болса, онда оны ыдыратуға тырыспа Ұйым мүшелерінің әлеуметтік белсенділігін арттыруға жағдай жаса

Құрметтеу қажеттілігі

Қол астындағыларға неұрлым мазмұнды жұмыс тапсыр Оларға қол жеткен нәтижесі бойынша қолайлы кері байланыс орнатуды қамтамасыз ет Қол астындағылардың қол жеткен нәтижесін жоғары бағала, көтермеле Қол астындағыларды мақсатты тұжырымдауға және шешім қабылдауға қатыстыр Қол астындағыларға қосымша праволар мен өкілдіктер бар Қызметін жоғарылатуға тырыс 7. Қызметкерлердің біліктілігін арттыруды, оқыту мен қайта даярлауды қамтамасыз ет

Өзін-өзі көрсету

Қол астындағылар өз мүмкіндіктерін толық пайдалану үшін олардың оқуына және ой-өрісін жетілдіруіне жағдай жаса Қол астындағыларға күрделі, әрі маңызды жұмыстар тапсырып, соның толық орындалуын талап ет Қол астындағылардың творчестволық қабілетін көтермеле

Герцбергтің екі факторлы теориясы. Экономика саласындағы американдық психолог, әрі маман Герцберг өз әріптестерімен бірге қажеттіліктерге негізделген мотивация моделін жасады.

Алынған деректерді ол екі категорияға бөліп, мұны «гигиеналық факторлар», және «мотивациялар» деп атады

Герцберг бұл факторларды «гигиеналыққа» жатқызады. Сонымен, гигиеналық факторлар жұмыс жүзеге асырылатын қоршаған ортаға байланысты.

Гигиеналық факторлар	Мотивациялар
Фирма мен әкімшіліктің саясаты Жұмыс жағдайы Еңбек ақы Басшылармен, әріптестермен қарым-қатынас орнату Жұмысты тікелей бақылау дәрежесі	Жетістік Қызметте жоғарылату Жұмыс нәтижесін мойындау, әрі мақұлдау Ерекше жоғары жауапкершілік Творчестволық, іскерлік өсу мүмкіндігі

Осы аталғандардың өзгеше, еңбек әрекетін нағыз жандандыратын, жұмыстың сипаты мен мәніне байланысты мотивтер де болады.

Төменгі эксперименттік зерттеулер нәтижесі келтірілген, сол арқылы жұмыскерлер өз жұмысының қаншалықты тартымды екендігіне, қаншалықты тартымды екендігіне, қаншалықты үлес қоса алатындығына сипаттама бере алады.

Еңбек өнімділігін арттыру факторлары	Қарқынды жұмыс істеуге мәжбүр ету	Жұмысты неғұрлым тартымды ету	Екі жағдайдың болуы
Қызметінің жоғарылауына жақсы мүмкіндіктің болуы	48	22	19
Еңбек ақысының жақсы болуы	45	27	22
Еңбек нәтижесіне қарай ақы төлеу	43	31	16
Жақсы орындалған жұмысты мойындау және мақұлдау	41	34	17
Өз қабілетін дамытуға мәжбүр ететін жұмыс	40	27	20
Күрделі, әрі қиын жұмыс	38	30	15
Өз бетінше ойлауға мүмкіндік беретін жұмыс	37	33	17
Жоғары дәрежелі жауапкершілік	36	28	14
Тартымды жұмыс	36	35	18
Творчестволық тұрғыда қарауды қажет ететін жұмыс	35	31	20

Жұмысты едәуір тартымды етуге ықпал етуге ықпал ететін факторлар	Жұмысты едәуір тартымды етеді	Қарқынды жұмыс істеуге мәжбүр етеді	Екі жағдайдың болуы
Онша қиналмай және ренішсіз жұмыс істеу	61	15	13
Ыңғайлы орналасу	56	12	12
Жұмыс орнында ешқандай шу және лас қоқыстар жоқ	56	12	12
Өзі ұнататын адамдармен жұмыс істеу	54	17	13
Тікелей басшысымен жақсы қарым-қатынаста болу	52	19	12
Фирмада болып жатқан жайттар туралы хабардар болу	49	21	16
Жұмыстың икемді типі	49	20	12
Икемді жұмыс уақыты	49	18	15
Едәуір қосымша жеңілдік	45	27	18
Жұмыс көлемінің әділ бөлінуі	45	24	18

Герцберг теориясы бірқатар ұйымдарда тиімді пайдаланыла тұрса да, оған сын ескертпелер айтылды. Мұны жүзеге асырудың өзі мотивацияның іс жүргізу (процессуалдық) теориясын жасауға ықпал етті.

Мотивацияның іс жүргізу теориясы. Іс жүргізу теориясы адамдар әр түрлі мақсатқа жетуі үшін өзінің күш-жігерін қалай бөлетіндігін және мінез-құлықтың нақты түрін қалай бөлетіндігін және мінез құлықтың нақты түрін қалай таңдайтындығын талдайды..

Мотивацияның іс жүргізу теориясы былайша бөлінеді: үміттену теориясы, әділдік теориясы және Портер-Лоулер моделі.

жүктеу/скачать 0,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: