6 сынып Ежелгі Қазақстан тарихы Дарынды оқушымен жұмыс жоспары

§12. Сақтардың мекендеген жері. Сақ қоғамы

жүктеу/скачать 3,85 Mb.

бет	3/6
Дата	17.11.2023
өлшемі	3,85 Mb.
	#191651

1 2 3 4 5 6

Байланысты:
Дарынды оқушыға арналған күнтізбелік жоспары 6 сынып

§12. Сақтардың мекендеген жері. Сақ қоғамы

1.Сақ қоныстарының картасы.

Тапсырма: Сақ-тиграхаудалар тұрған Қазақстан аймағын белгілеңдер.

2. Оқулықтағы Геродот пен Страбонның еңбектеріне сүйеніп, сақтардың шаруашылығы мен тұрмысын сипаттаңдар. Ежелгі сақтар өмірінен қандай жаңа мәлімет білдіңдер? Осы материалдардың авторлары жөнінде не білесіңдер?

3. Сақ топтарының атын жазыңдар.

1
2
3
4

4. Сақ қоғамында емір сүрген адамдардың үш тобын атаңдар.

1
2
3

5.Әскери демократия дегенді қалай түсінесің?

1. Сақ қауымы мүшелерінің өмірі туралы шағын эссе жазыңдар (малшылар, қалалықтар, Шірік-Рабат тұрғындары, көсем сайлау тақырыптарынан өз таңдауың бойынша).

2. Ерте темір дәуірінде мүлік теңсіздігінің болғанын археологиялык қазбалар мен жазба деректерден айқын көруге болады.

Тапсырма: мүлік теңсіздігінің пайда болуының себебін жазыңдар.

1

2

3. Тізімдегі малшылар тамағының астын сызыңдар:

қара бидай, жүзім, ет, сүт, анар, өрік, құрт, ірімшік, нан, қымыз.

4. Мәтінді оқып, ондағы бос жерлерге қажетті сөздерді жазыңдар (киіз үй, тері, жүн, жер).

Көшпелілер ______________ және ________________________________

үйлерде түрды. Үй іші заттары сынбайтын, алып жүруге ыңғайлы___________________________, _________________ материалдарынан жасалды. Қыш ыдыс та көшпелі өмірге ыңғайланып жасалды.

5. Мәтіндегі қатені табыңдар.

Жазба деректер материалдары сақтар киімін елестетуге мүмкіндік береді. Әйелдер теріден немесе қарапайым жүн матадан тігілген кең шалбар, жағасыз ұзын шекпен киіп, оған алтынмен немесе қоламен безендірілген ауыр қола тоғалы жалпақ белдік тақты. Басына шошақ немесе киізден жасалған дөңгелек бас киім, аяғына - өкшесі жұмсақ етік киді.

6.Оқулықтан археологиялық ескерткіштер туралы оқып, олардың қоғамдық құрылысы тақырыбына әңгіме құрастырыңдар.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________________________
№18. Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі

1. Шығарманы аяқтаңдар.

«Азияны бағындырып парсы патшасы Кир сақтарға қарсы соғысқа аттанды. Ол кезде сақтарды басқарған Томирис ханым еді. Томирис ханым Окс өзенінен жаудың өтуіне кедергі жасаған жоқ, өйткені өз жерінде соғысу жеңіл, ал жаудың кері қашып құтылуына жолындағы өзен кедергі болатынын білді. Кир әскерін өзеннен өткізіп, сақ жеріне кірді.
Ары қарай не болды? Шығарманы аяқта.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Шырақтың ерлігін ежелгі грек тарихшыларының қайсысы жазды?

1. Геродот3. Полиен
2. Страбон4. Помпей Трог

3 . Суретте грек-македон әскері бейнеленген. А. Македонский мен көшпелілердің соғыс тактикасын сипаттаңдар.

4. «Шырақтың ерлігі» атты шығарма жаз.

5. Тарихи жыл санау есептері.

Кир өлгеннен кейін он бір жылдан соң парсылар Қазақстан аумағына қайтадан басып кірді. I Дарийдің Бехистун жазуынан «Мен ... әскермен сақтар еліне аттандым; үшкір бас киім киетін сақтарға қарсы...» дегенді оқимыз. Дарий жорыққа қай жылы шықты?____________________________________________________
Қазіргі заманғы ғалымдар Кирдің б.з.б. 530 жылы 70 жасында қайтыс болғанын анықтады. Кирдің қай жылы туғанын анықтаңдар. ____________________________________________________
Б.з.б. 530 жылы Сақ патшасы Томирис Кирдің әскерін тас-талқан етті. Бұл оқиға өткеніне қанша жыл болды?____________

Осы жылды уақыт сызығына белгіле.

Біздің заманымыздан бұрын Біздің заманымыз

№19. Сақтардың мәдениеті

С ақтар заманының әшекейлеріне мұқият зер салып, сақтар мәдениеті туралы ауызша әңгімелеңдер.

Сақ заманының әшекейлерін:
1-қола әшекейлі белдік; 2,5 - алтын тоғалар;
3 - алтын әшекей; 4 - ағаш тоғаның алтын қаптамасы;
5 - 10, 12, 14 - қола тоғалар;
11 - сүйек ине; 13 - алқа;
15 - сүйек ине;
16 - қола ине.
2. 1969-1970 жылдары Алматы облысының Есік қаласына таяу жерде ерекше жаңалық ашылды. Б.з.б. ғасырға жататын тоналмаған өте бай мүрде табылды.
Осында табылған олжа қанша жыл жер астында жатқанын есептеңдер.
200 мың З0мың 3 мың 2 мың 1..2..3... .............. .... ................1970ж.

біздің заманымыздан бұрін Біздің заманымыз

3. Б.з.б. 7ғасырдан бастап Қазақстанның, Сібірдің, Орал мен Еділдің аумағында «аң стилі» қалыптасты.
Қазіргі Қазақстан аумағының қай аудандарында сақ ескерткіштері бар?
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Сақ қорғаны.

Тапсырма. Саркофаг, менгир, дромос сөздерін пайдаланып, қорған құрылысын сипаттаңдар.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

№20. Үйсіндер тарихы, орналасқан жері

1. Картаға қараңдарда, келесі сұрақтарға жауап беріңдер:

1) Үйсіндер Қазақстанның қай аймағында өмір сүрді?

2) Үйсіндермен шекаралас халықтар мен елдерді атаңдар.

3) Үйсіндер аумағында қазіргі қай облыстар орналасқан?

4) Үйсіндер аумағынан ағатын өзендерді атаңдар.

2. Үйсіндердіңшығуы туралы аңызды оқыңдарда, келесі сұрақтарға жауап беріңдер.

Сюнну деген кімдер? Қай халыктың билеушісі «шаньюй» аталады? Төменде келтірілген аңыз шыңдыкка негізделген бе? Солай болса, оның негізінде не жатыр?
«Үйсіндердің басшысын Гуньмо деп атайды. Оның әкесі сюн-нудың батыс шекараларындағы шағын патшалықты билеген. Сюн-ну оның әкесіне шабуыл жасаған кезде Гуньмо туған, оны далаға тастап кеткен. Тұмсығымен ет тістеген карғалар оның үстінде айналып ұшып жүрді, ал қасқырлар оны емізген. Шанью бұған таңғалып, мұны таңғажайып нәрсе деп санап, оны тәрбиелеп өсірді».
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________

№21. Үйсіндер тарихы, орналасқан жері

1. «Үйсіндердің мемлекеттік билігі» схемасына түсініктеме беріңдер.

Г уньмо

Бектер, көсемдер, әскербасылар

Жасақтар

Қатардағы қауым мүшелері (малшылар, жер өңдеушілер)

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2. Үйсіндерді сақтардың мұрагерлері деп атайды.

Үйсіндердің мәдениетін сипаттап, оны сақтардың мәдениетімен салыстырыңдар. Сақтар мен үйсіндер арасындағы ұқсастықтарды неден байқайсыңдар?

Сақтар мәдениеті	Үйсіндер мәдениеті

5. Қытай деректерінде кездесетін «Усунго» сөзі Үйсін мемлекеті дегенді білдіреді. Үйсіндер Орталық Азиядағы ең қуатты мемлекет болып есептелді. Қытай деректерінде: «Үйсіндердің үлкен гуньмосы Чигу қаласында тұрады, онда 120 000 үй, 630000 адам, 188800 өәскер бар» деп жазылған.

6. Ежелгі үйсіндердің негізгі кәсіптерін атаңдар.

1
2
3
4

№22. Үйсіндердің шаруашылығы мен тұрмысы

1. Қыстау. Суретті пайдаланып, үйсіндердің қысқы тұрақтары туралы әңгіме құрастырыңдар.

2.Қытай тарихшысы Сым Цянның «Тарихи жазбалар» еңбегінен үзіндіні оқыңдар. Мәтіндегі қалып қойған сөздерді (тайпалармен, жауынгерлер, жайылым, салқын, ғұндар) орындарына қойыңдар.

«Үйсіндер___________жайылымға көшіп жүреді. Бұл жағынан олар_______________________ұқсайды. Олардың шыныққан ондаған мың

_____________________ бар. Әуелде олар ғұндарға бағынды. Кейін басқа
көшпелілермен бірігіп, оларға бағынбайтын болды. Халық 630 мың, киіз үй саны 120 мың, жауынгерлері 188 мың. Жері үлкен, тегіс, ___________ мол, жаңбыр көп жауады. Ауа райы __________________________.»

3. Үйсін дәуірінің ескерткіштері туралы әңгіме жаз.

4. Үйсін әшекейлері:

1-5 - қола әшекейлер;
6 - күміс түймелер;
7 - күміс сырға;
8,11-әйнек секілді нәрседен жасалған моншақ;
9, 12, 17 -қола сырға;
10, 13, 14, 21 -қола түйреуіштер;
15, 16 -темір түйреуіштер;
18 - тау хрусталінен жасалған моншақ;
19 - алқа; 20 - алтын сырға;
22, 30, 32, 33, 34 -қола салпыншақтар;
23 -алқа; 24 - тас түйме; 25 -алтын сырға;
26 - алтын сақина; 27 - қола айна;
28 -алқа; 29 - күміс сақина;
31 - сүйек қапсырма.

Тапсырма. Суреттегі бұйымдарды қалай пайланғанын анықтаңдар.

№23. Қаңлылар туралы деректер. Қаңлы қоғамы

1. Карта бойынша Қазақстанның қазіргі қай облыстарында қаңлылар өмір сүргенін анықтаңдар.

Қаңлылар ежелгі заманнан Қазақстан аумағында тұратын ең үлкен түркі тайпаларының бірі. Қазіргі кезде қазақтың Ұлы жүзі құрамында қаңлы деген ру бар.

2.Мына қалып қойған сөздерді (малшылық, егін, қалалар, сиыр) орындарына қойыңдар.

Қаңлылардың негізгі кәсібі жартылай көшпелі___________________

болды. Олар Сырдария аңғарында__________, жер өңдеумен айналысты. Қаңлылар жылқы мен қой және ______________________________ ұстады.
Қаңлыларда___________________да болды.
Қаңлы тайпаларының одағы 12 мың үйден немесе 600 мың адамнан тұрды және 150 мыңға дейін жауынгер жинай алатын.

3. Қаңлылардың көршілерімен қарым-қатынасын сипаттап жазыңдар.

4. Қаңлылар қай кезде өмір сүрді? Қанша уақыт бұрын? Ғалымдар қаңлылардікі санайтын археологияның ескерткіштерді атаңдар.

5. Ғалымдар анықтаған ірі елді мекендер мен қалалар аты: Ақтөбе, Көкмардан, Қарауылтөбе, Шаян, Қостөбе, Күлтөбе. Қалалар мен елді мекендер айналасында орлар мен қорған қабырғалар болды.

Оқулықтан және басқа да кітаптардан қалалар туралы мәліметтерді жинап, Көкмардан қаласы туралы әңгіме жазыңдар.

№24. Қаңлылардың шаруашылығы мен тұрмысы

1. Зах каналы.

Суретті пайдаланып, қаңлылардың суармалы егіншілігі жөнінде ауызша шағын әңгіме құрастырыңдар.
________________________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Қаңлы мемлекеті қолайлы географиялық аймақта орналасты. Оның аумағынан Ұлы Жібек жолы өтті.

3.Мәтін мен оқулық иллюстрациясын пайдаланып, әңгімені аяқтаңдар.

Тақырыбы:

Көшпелілер үздік аңшы еді. Дала кеңістігі алуан түрлі жануарлар әлемінен жеке және ұжымдық аңшылыққа етуге мүмкіндік жасады. Аңшылық малшылыкқа қосымша кәсіп болды.
________________________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________

4. Сауданың дамығанын археологтар тапқан теңгелер дәлелдейді. Теңгелердің қай кезде жасалғанын ғалымдар анықтады. Олар III—IV ғасырларда жасалған.

Уақыт сызығына осы уақыттың орнын белгіле.

2 млн жыл 100 мың 30 мың 1..............................2006 ж.

Біздің заманымыздан бұрын Біздің заманымыз

№25. Ғұндар тарихы. Ғұн мемлекетінің қалыптасуы

1. Қазақстан даласына ғұн тайпалары б. з. б. 1 ғасырда қоныстана бастады. Ғұндардың қоныстануы туралы мына жоспар бойынша әңгіме жазыңдар:

Ғұндар қайда өмір сүрді? Оның көршілері кімдер? Ғұн тайпаларының бір бөлігінің Қазақстан аумағына қоныстануының себебі неде?

________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Ғұндардың қоныстанған аумағын картадан анықтаңдар.

3. Тапсырма: қалып қойған әріпті орнына қойып, сөздің мағынасын түсіндіріңдер.

Шан...юй
Ди...астия

4. Суретке қарап ғұндар кеңесіне сипаттама беріңдер. Суретте қандай сәт көрсетілген? Кеңеске кім қатысты? Суретшінің салған ғұндар кеңесі көрінісі сендердің түсініктеріңмен үйлеседі ме?

5. Ұлы Қытай қорғаны.Ұлы Қытай қорғаны қашан және не үшін тұрғызылғанын жазыңдар.

№26.Халықтардың ұлы қоныс аударуы

1.Ғұндар жорығы бағытының картасы. Картаны пайдаланып, ғұндар жорығы туралы әңгіме құрастырыңдар.

2.«Халықтардың ұлы қоныс аударуының себебі не?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Тарихтағы жыл санау.

Мөдэ б.з.б. 209 жылы билікке келді. Мөдеэ бастаған Хунну империясының пайда болу тарихы егжей-тегжейлі жазылған Л.Н. Гумилевтің «Хунну» кітабы 1993 жылы жары0 көрді. Осы аралықта қанша уақыт өтті?__________________________________________________________.
Қаталаун ұрысы мен сақтардан б.з.б. 530 жылы жеңілген Кирдің жорығы аралығында қанша жыл өтті?______________________________
Ғұндар туралы жазба деректерде б.з.б. 822 жылы алғаш рет айтылады, сол кезде олар Қытайға жорық жасады. Ғүндар туралы жазба деректерде қанша жыл бұрын жазылған?_____________________________________
1856 жылы Парижде «Аттила және оның мұрагерлерінің тарихы» кітабы жарық көрді. Авторы - француз тарихшысы Тьер Амедиди. Аттила 453 жылы өлген соң, ұлы ғұн туралы кітап қанша жылдан кейін жарық көрді?_________________________________________________________
Б.з.б. 209 жылы Орталық Азия ғұндарын Мөдэ басқарды. 44 жылы ғұндардың билеушісі Аттила болды. Осы елі оқиға арасында қанша жыл өтті?__________________________________________________________

4. Ғұндар жорығының мәні неде? Ғұндардың әскери табыстарының себебі неде?

5. Аттила (Еділ) туралы эссе құрастырыңдар.

1. Аттила лагерінде болып, ғүндардың өмір салтын сипаттап, темендегіні жазған кім?

«Соғысттан кейін тыныш әрі қамсыз өмір сүреді, әрқайсысы өзінде барын пайдаланады. Әсіресе өзара шынайы да мейірімді қарым-қатынасы және жақынын жақсы көруі көңіл аударады».
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ғүндардың өмір салты туралы эссе жаз.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Атталада болған Византия елшісінің жазғаны: «Бірнеше өзеннен өтіп, біз бір үлкен ауылға келдік, онда Аттиланың сарайы орналасқан. Бізге басқа жерлердегіге қарағанда, оның тамаша сарай екенін айтты. Сарай шеберлікпен өңделген бөренелер мен тақтайшалардан салынып әсем безендірілген. Биік мұнаралар патша сарайының сәнін келтіріп тұр». Осы мәліметтен кем дегенде екі қорытынды жасаңдар:

1._____________________________________________________________
2. _____________________________________________________________

4. Мөде басқарған Хунну (ғұн) державасы құрылған жылды уақыт сызығына белгілеңдер.

Біздің заманымыздан бұрын Біздің заманымыз

5. Ғұндар тарихындағы негізгі оқиғаларды атаңдар.

№28. Сармат тайпаларының орнасуы
1. Сарматтар қазіргі Батыс, Солтүстік және Шығыс Қазақстан аумағында өмір сүрді. Оларды тарихи деректерде алғашқы кезеңде, б.з.б. 8 ғасырда савроматтар деп атаған.

2. Сарматтардың оңтүстігінде, шығысы және батысында көрші тұрған тайпалар мен халықтардың атын картаға түсіріңдер.

__________________________________________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Батыс Қазақстанды зерттеген ғалымдар екі тарихи кезеңді бөліп көрсетеді.

1. Б.з.б. 8-6 ғасырлар - савромат мәдениеті дәуірі;

2. Б.з.б. 5-2 ғасырлар - сармат мәдениеті дәуірі.

Даталарды уақыт сызығына белгіле.

Біздің заманымыздан бұрын Біздің заманымыз

4. «Сармат ескерткіштері» атты эсе жаз.

№29. Сарматтардың қоғамдық құрылысы, шаруашылығы мен тұрмысы

1. Сарматтардың қоғамдық құрылысының ерекшелігін сипаттаңдар.

2. Әскери демократия дегеніміз не?

__________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Көрсетілген сөздерді пайдаланып әңгіме жазыңдар:
тұрғын үй, көші-қон, киіз үй, көшпелілер, ыдыс, құрал-жабдықтар.
__________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________

3.Сақтар мен сарматтардың өмір салтын салыстырыңдар.

Сақтар	Сарматтар

5. Сарматтар арасындағы теңсіздік туралы қандай деректен білуге болады?

жүктеу/скачать 3,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6