Қ65 д м г ш м л а у ш й л р р іж т щ І > — ііч іг п Ж. Қоңыратбаева тіл білімі

бөлген амеркикандық ғалымдар болды. 1960 жылы Гарвард 
университетінде американдық профессор Дж. Бруннер Дж. Мил- 
лермен бірлесіп когнитивтік зерттеу орталығын ашады. Аталған 
оргалык когнитивтік лингвистика ғылымынын негізін қалауға зор 
үлес қосады. Осыдан сон 1970-жылдардың II жартысында АҚШ-та
лингвистикалық зертгеулерде когнитивтік бағыттар нақгы ғылыми 
түрде қалыптасты. «Когнитивтік грамматика» термині бірінші бо- 
лып Дж. Лакофф пен Г. Томсонның «Когнитивтік грамматиканы 
үсынамыз» атты мақаласында сөз етілді. 1988 жылы 
КСРО-да 
«Новое в зарубежной лингвистике» жинағының 23-ші томы тілдің 
югнитивтік аспектісіне арналды. Ал 1990 жылдан бастап «Когни-
тивная лингвистика» журналы шығады.
1990-жылдардың басына дейін когнитивтік тіл білімі тек же-
келеген зерттеу багдарламаларында гана сөз етілді. Бұлар АҚШ 
зерггеушілері Дж. Лакоффтың. Р. Лэнакердің (Ланкагер), У. Чейфтің,
Джэкендоффтың, Ч. Филлмордың зерггеу
ды.
Дж
(АҚШ)
лингвистиканың негізгі орталығы Бекрли мен Сан-Диегодағы Ка-
ифорния
зерттеул ері мен
лысуда.
Орыстіл білімінде когнитивтік тіл білімінің негізгі мәселелері
А. Н. Баранов, Е. С. Кубрякова, 3. Д. Попова, И. А. Стернин, Ю. Н.
Караулов, В. А. Маслова,т.б. енбектерінде қарастырылады. Аталган 
ғалымдардың зерттеулерінде когнитология ғылымынын нысаны, 
багыт-бағдары, зерттелуі, негізгі үғымдары сөз етіледі. Олардан 
танымдық ғылымдар ішінде тілдің атқаратын қызметінің жоғары
екендігін аңғаруға болады.
Қазақ тіл білімінде когнитивтік тіл білімінің дербес сала
ретінде калыптасқанына көп уақыт болған жоқ. Ол дербес сала бо-
лып тек соңғы 10-15 жылдың көлемінде ғана қалыптасты. Дегенмен
тіл — ойлау — таным — мәдениет арасындагы байланыс мәселесіне
түжырымдар
капанган кезінен-ак жасалды. Бүл
Жүбанов
127

нақты атай аламыз. Ғалымдардыңтұжырымдары, ғылыми ойлары I. 
Кеңесбаев, Ә. Қайдар, Р. Сыздық, Е. Жанпейісов, Н. Уәлиұлы, Қ. Жа- 
манбаева, Ж. Манкеева, А. Ислам, Э. Оразалиева, т.б. гапымдардың 
зерттеулеріне әдіснамалық негіз болып, жалғасын тапты.
Когнитивтік лингвистика саласындағы негізгі бағыт тіл 
мен адам санасын біртұтас жүйе түрғысынан қарастыру болып 
табылады. Ол сан ғасырлық білімді адам миының жемісі ретінде 
бағалап, күрделі қүрылым, жүйе ретінде кешенді сипаттауға 
бағытталған. «Когнитивтік ғылым» термині алгашқыда белгілі 
бір ақпаратты қабылдап, оны белгілі бір^ өңдеуден өткізіп, мида 
сақтай отырып, қажетті кезінде оны қолдану нәтижесінде адамның 
миында білім қабаттарының қалыптасу жэне толыгу үдерістерін 
зерттейтін ғылыми пәндер жиынтығын айқындау үшін енгізілген. 
Демек, когнитивтік лингвистика (танымдық гылым) - адамдардың 
қоршаған дүниені қабыддау жэне танымдық қызметтерінің пай- 
ымдау нэтижесінде белгілі бір жүйеге келтіріліп, біздің санамыз- 
да белгілі бір жүйеге түсіріліп жазылып, ділдік, яғни танымдық 
үдерістердің негізін құрайтын білім мен таным туралы ғылым.
Когнитивтік тіл білімі ғылымының аясының кеңдігі, оның 
зерттеу нысаны білім мен танымның табиғатын, білім көздерін, 
оларды жүйелеу білімнің дамуын психология, антропология, фи- 
лософия, нейрология, т.б. гылымдардың өзара қарым-қатынасы 
негізінде жан-жақгы зерттеуді талап етеді.
Когнитивтік лингвистиканың негізгі ұғым-түсініктеріне 

жүктеу/скачать 17,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: