ПӘН БОЙЫНША ДӘРІСТЕРДІҢ КОНСПЕКТІСІ

«Әлеуметтік құрылым социологиясы» социологиялық білімнің саласы ретінде. Пән құрылымы және социогуманитарлық пәндермен байланысы. Пәннің міндеті мен мақсаты. Әлеуметтік құрылымның даму динамикасын зерттеу әдістері.

Әлеуметтік құрылым және әлеуметтік стратификация: олардың ұқсастықтары мен ерекшеліктері. Қоғамды жүйе ретінде философиялық-социологиялық тұрғыдан түсіндіру.

Әлеуметтік құрылым қоғамның элементі ретінде «жүйе», «элемент», «құрылым» ұғымдарының арақатынасы. Әлеуметтік таптық құрылымдардың тарихи типтері. Әлеуметтік таптық құрылымның өзгеруінің негізгі себептері.

Қоғамның әлеуметтік құрылымын зерттеудің әдістемелік мәселелері. Қоғам құрылымы, оның табиғи және әлеуметтік жіктелуі.

Әлеуметтік топтар және олардың қалыптасу үрдістері. Таптар, әлеуметтік страталар, қабаттар және топтар.

Қоғамның страталарға бөлінуінің белгілері. Әлеуметтік қабат және оны зерттеу ерекшеліктері. Қазақстан қоғамының өзгеруі жағдайындағы әлеуметтік топтардың типологиясы.

К.Маркс буржуазиялық қоғамның таптық-әлеуметтік құрылымы туралы. К.Маркстің әлеуметтік стратификация, таптық күрес жайлы көзқарастары.

Буржуазиялық қоғамның негізгі, басты таптары. Пролетариаттық тап күресінің түпкі мақсаты.

А.Смитт, Д. Рикардо жаңа буржуазиялық қоғамның таптары және таптық күрес жайлы. Антогогистік қоғамдағы негізгі емес топтар. Марксизм таптарды және әлеуметтік теңсіздікті жою туралы. Қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымына кеңестік марксистердің көзқарасы.

М.Вебердің таптар мен таптық күресті мойындауы. М. Веберше таптар оның –томасының белгілері.

М.Веберше страталар әлеуметтік құрылымның элементі ретінде.

Мәртебе, даңқ, партиялылық страталарға бөлудің белгілері ретінде. М.Веберше үш тап: меншігі барлар табы, кедей және орта тап. Орта тап баюды көздеуші, өз өмір сүруін меншіктің, кәсіптік білімнің арқасында қамтамасыз етуші әлеуметтік қабат ретінде.

П.Сорокиннің қоғамның жіктелуі туралы. Қоғамның жіктелуінің түрлерін көрсету: экономикалық, кәсіптік, саяси. П.Сорокиннің әлеуметтік стратификация ұғымына анықтама беруі.

Әлеуметтік стратификацияның негізгі белгілері. П.Сорокиннің әлеуметтік топтардың маңыздылығының өлшемдеріне баға беруі.

Топтардың қарапайым, кумулятивтік, күрделі конглемераттық, ашық және жабық түрлері. П.Сорокиннің тапқа кәсібі жағынан, меншіктік жағдайы, құқықтарының көлемі бойынша ұқсас тұлғалар жиынтығы ретіндегі анықтамасы. П. Сорокиннің тұлғаның, даралықтың, топтың мәртебесіне анықтама беруі. Жоғары, орта, төмен мәртебелер.

Батыс социологиясындағы әлеуметтік стратификацияның негізгі теорияларын топтастыру.

Батыс социологтарының көрсетуі бойынша дамыған елдердің әлеуметтік құрылымы.

Қазіргі заманғы Батыс социологтарының еңбектеріндегі стратификацияның негізгі белгілері /Т. Парсонс, Э. Гидденс, С. Липсет, Р. Ротмен және т.б./. Әлеуметтік –экономикалық индекс қоғамның топтарға қысым көрсетуінің өлшемі ретінде.

Әлеуметтік мобилділіктің кең және тар мағынасы. Әлеуметтік мобилділіктің мәні, оның механизмдері және түрлері мен нысаны.

Әлеуметтік мобилділіктің түрлерін топтастыру. Мобилділікті орын ауыстыру ретінде қарастыру.

Көш-қон мобилділіктің түрі ретінде. Нақты және потенциалдық мобилділікті үйлестіру мәселесі. Әлеуметтік мобилділікке сипаттама беру: жылдамдығы, қарқындылығы. Қадамдары, аралықтары, мобилділіктің жиынтық индексі.

Әлеуметтік мобилділік туралы Б. Барбердің, Д. Миллердің, С. Липсептің теориялары. Ресейде әлеуметтік мобилділік теориясының дамуы. Қазақстандағы әлеуметтік мобилділік теориясының дамуы. М.С. Аженов, М.С. Садырова және т.б.

П. Сорокиннің әлеуметтік мобилділіктің түрлерін топтастыруы. Әлеуметтік мобилділік нанымдары.

Әлеуметтік мобилділіктің функционалдық, құрылымдық, мәдени тұжырымдары. Әлеуметтік мобилділіктің даралықтардың функционалдың орын ауыстыруы ретінде, үрдіс ретінде, мамандықтарды жіктеудің нәтижесі ретінде зерттелуі. Мобилділікті қозғалыс ретінде қарастыру. Н.А. Аитов, О.И. Шкаратан, Т.И. Заславская теориялары.

Тұрғындарды жынысына, жасына байланысты бөлу. Әлемнің түрлі елдеріндегі демографиялық жағдайға мемлекеттің араласуы.

Демографиялық үрдістерді басқару мүмкіндіктері. Демографиялық мрбилділік - әлеуметтік мобилділіктің түрі.

Экономикалық дамудың жоғары деңгейіне қол жеткізген Еуропа елдеріндегі демографиялық жағдай. Орталық Азия мен Қазақстандағы демографиялық жағдай. Демографиялық дағдарыс, құлдырау, демографиялық жарылыс адамзат дамуының қалыпты жағдайынан ауытқу ретінде. Жастар мен әйелдер әлеуметтік-демографиялық портреті.

«Этнос», «халық», «ұлт» және өзге әлеуметтік-этникалық категориялар және олардың мағынасы. Этникалық құрылым әлеуметтік құрылымның бір бөлігі ретінде.

Этникалық құрылымның өзге әлеуметтік элементтермен, соның ішінде таптыұ, әлеуметтік-топтың құрылымдармен өзара әрекеті. Қазақстанның көпұлттық құрылымы.

Этностар арасындағы қарым-қатынастарды басқару мәселелері. Тіл мәселелері. Ұлтаралық жанжал, оның себептері мен алдын-алу жолдары. Түрлі этностарды бір мемлекеттің аясына біріктіруші құндылықтар. Унитарлы мемлекеттегі экономикалық жағдай және оның ұлтаралық қарым-қатынастарға ықпалы.

Адамдардың кәсібі бойынша бөлінуі кәсіптік стратификацияның бір түрі ретінде. Қазақстанның кәсіптік құрылымындағы ерекшеліктер.

Қоғамның әлеуметтік құрылымы мен кәсіптік құрылымы арасындағы өзара әрекет.

Әлеуметтік топтардың кәсіптік мүдделерінің екінші бір әлеуметтік топтардың көзқарастарымен сәйкес келуі не сәкес келмеуі. Беделді, беделі төмен, беделі жоқ мамандықтар және олардың елдің әлеуметтік, техникалық, экономикалық дамуына тәуелділігі. Кәсіптік мобилділік - әлеуметтік мобилділіктің бір түрі.

Халықтың моралдық тұрғыдан төмендеп, азғындап кеткен топтары –жезөкшелер, маскүнемдер, нашақорлар, бомждар, ұрылар мен тонаушылар.

Халықтың өте кедей бөлігі: мүгедектер, көпбалалы аналар, жалғыз басты аналар, баспанасыздар.

Қылмыстық топтар. Қылмыстық апатының және қылымыстық топтардың әлеуметтік табиғатының өзгеруі. Ұйымдасқан қылмыс және оның түрлері. Сыбайлас жемқорлық пен парақорлық. Қылмыстық қатыгез түрлерінің көбеюі. Қылмыспен мақсаттытүрде күресу механизмдері.

Жоғары таптың құрылымы және саяси-әлеуметтік, экономикалық компоненттері.

Мемлекеттік және мемлекеттік емес бюрократияның билеуші тобы.

Бай бизнесмендер, банкирлер, кәсіпкерлер, кәсіпорын басшылары, фирма иелері, акционерлер, жоғары табыс табуға мүмкіндігі барлар. Байлардың табыс жинау көздері. Экономикалық және қаржылық дағдарыс жағдайындағы баю мүмкіндігі.

Орта таптық экономикалық және әлеуметтік портреті. Орта таптың қалыптасу шарттары: экономикалық/нарықтық/, саяси /саяси реформалар/, әлеуметтік /өмір сүру деңгейі/.

Орта таптың қалыптасуында экономикалық дағдарыс басты кедергі ретінде. Орта таптың психологиясы мен идеологиясы.

Дамыған елдердегі орта таптың сипаттамасы. Дамушы елдердегі орта тап. Посткеңестік қоғамда орта тапты қалыптасиыру алғышарттары. Орта тап және әлеуметтік-саяси тұрақтылық. Қазақстанда орта таптың қалыптасуы мен құрылуының ерекшеліктері. Бүгінгі Қазақстанда орта тапты дамыту алғышарттары.

Кедей тап құрылымының мәні. Қазақстандағы кедейлік деңгейі.

Кедейлік әлеуметтік құбылыс ретінде. Кедейлік пен күресудің мемлекеттік бағдарламасының керектігі.

Кедей таптағы страталар. Жұмыссыздық экономикалық және әлеуметтік құбылыс ретінде. Қазақстанда жұмыссыздық деңгейінің өсуінің себептері. Жұмыссыздықты төмендетудің мүкін шарттары. Көп балалы отбасылар кедей топ ретінде. Ауылдағы кедейліктің ерекшеліктері.

Үй жұмысының орындалуы міндетті және оқытушы белгіленген уақытта тапсырылуы тиіс. Уақытында тапсырылмаған үй жұмысы қабылданбайды. Сіздің өте жақсы орындаған бес үй жұмысыңыздан Сіздің жалпы бағаңызға әсер ететін баға шығарылады.

Жеке семестрлік тапсырмалар міндетті орындалуы тиіс. Семестрлік жұмыстар дұрыс орындалғанда, студент ол жұмысты қорғауы тиіс. Жұмыста қателер табылған жағдайда, ол студентке қайта қарауға қайтарылады. Тапсырмалардың әрқайсысы бөлек бағаланып, қорытынды бағаға әсерін тигізеді.

Сабақта орындалып, сабақ соңында тапсырылады. Сабақтан соң қабылданбайды және бағаланбайды.

Коллоквиум топқа жеке қойылған кесте бойынша тапсырылады. Қайта тапсыруға рұқсат етілмейді.

СӨЖ – дидактикалық тапсырмаларды өз бетімен орындауға, танымдық қабілетті арттыруға және белгілі бір ғылым саласысына байланысты білімін толықтыруға негізделген оқу процесінің ерекше бір түрі.

СӨЖ шығармашылық белсендікті, логикалық ойлауды дамытуды қамтамасыз ететін практикалық тапсырмаларды жүзеге асырумен байланысты болып табылады.

СӨЖ оқытушының қатысуымен (ОқСӨЖ) аудиториядан тыс сабақтардан тұрады.

«Әлеуметтік құрылым социологиясы» социологиялық білімнің саласы ретінде. Пән құрылымы және социогуманитарлық пәндермен байланысы. Пәннің міндеті мен мақсаты. Әлеуметтік құрылымның даму динамикасын зерттеу әдістері.

Әлеуметтік құрылым және әлеуметтік стратификация: олардың ұқсастықтары мен ерекшеліктері. Қоғамды жүйе ретінде философиялық-социологиялық тұрғыдан түсіндіру.

Әлеуметтік құрылым қоғамның элементі ретінде «жүйе», «элемент», «құрылым» ұғымдарының арақатынасы. Әлеуметтік таптық құрылымдардың тарихи типтері. Әлеуметтік таптық құрылымның өзгеруінің негізгі себептері.

Қоғамның әлеуметтік құрылымын зерттеудің әдістемелік мәселелері. Қоғам құрылымы, оның табиғи және әлеуметтік жіктелуі.

Әлеуметтік топтар және олардың қалыптасу үрдістері. Таптар, әлеуметтік страталар, қабаттар және топтар.

Қоғамның страталарға бөлінуінің белгілері. Әлеуметтік қабат және оны зерттеу ерекшеліктері. Қазақстан қоғамының өзгеруі жағдайындағы әлеуметтік топтардың типологиясы.

К.Маркс буржуазиялық қоғамның таптық-әлеуметтік құрылымы туралы. К.Маркстің әлеуметтік стратификация, таптық күрес жайлы көзқарастары.

Буржуазиялық қоғамның негізгі, басты таптары. Пролетариаттық тап күресінің түпкі мақсаты.

А.Смитт, Д. Рикардо жаңа буржуазиялық қоғамның таптары және таптық күрес жайлы. Антогогистік қоғамдағы негізгі емес топтар. Марксизм таптарды және әлеуметтік теңсіздікті жою туралы. Қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымына кеңестік марксистердің көзқарасы.

М.Вебердің таптар мен таптық күресті мойындауы. М. Веберше таптар оның –томасының белгілері.

М.Веберше страталар әлеуметтік құрылымның элементі ретінде.

Мәртебе, даңқ, партиялылық страталарға бөлудің белгілері ретінде. М.Веберше үш тап: меншігі барлар табы, кедей және орта тап. Орта тап баюды көздеуші, өз өмір сүруін меншіктің, кәсіптік білімнің арқасында қамтамасыз етуші әлеуметтік қабат ретінде.

П.Сорокиннің қоғамның жіктелуі туралы. Қоғамның жіктелуінің түрлерін көрсету: экономикалық, кәсіптік, саяси. П.Сорокиннің әлеуметтік стратификация ұғымына анықтама беруі.

Әлеуметтік стратификацияның негізгі белгілері. П.Сорокиннің әлеуметтік топтардың маңыздылығының өлшемдеріне баға беруі.

Топтардың қарапайым, кумулятивтік, күрделі конглемераттық, ашық және жабық түрлері. П.Сорокиннің тапқа кәсібі жағынан, меншіктік жағдайы, құқықтарының көлемі бойынша ұқсас тұлғалар жиынтығы ретіндегі анықтамасы. П. Сорокиннің тұлғаның, даралықтың, топтың мәртебесіне анықтама беруі. Жоғары, орта, төмен мәртебелер.

Батыс социологиясындағы әлеуметтік стратификацияның негізгі теорияларын топтастыру.

Батыс социологтарының көрсетуі бойынша дамыған елдердің әлеуметтік құрылымы.

Қазіргі заманғы Батыс социологтарының еңбектеріндегі стратификацияның негізгі белгілері /Т. Парсонс, Э. Гидденс, С. Липсет, Р. Ротмен және т.б./. Әлеуметтік –экономикалық индекс қоғамның топтарға қысым көрсетуінің өлшемі ретінде.

Әлеуметтік мобилділіктің кең және тар мағынасы. Әлеуметтік мобилділіктің мәні, оның механизмдері және түрлері мен нысаны.

Әлеуметтік мобилділіктің түрлерін топтастыру. Мобилділікті орын ауыстыру ретінде қарастыру.

Көш-қон мобилділіктің түрі ретінде. Нақты және потенциалдық мобилділікті үйлестіру мәселесі. Әлеуметтік мобилділікке сипаттама беру: жылдамдығы, қарқындылығы. Қадамдары, аралықтары, мобилділіктің жиынтық индексі.

Әлеуметтік мобилділік туралы Б. Барбердің, Д. Миллердің, С. Липсептің теориялары. Ресейде әлеуметтік мобилділік теориясының дамуы. Қазақстандағы әлеуметтік мобилділік теориясының дамуы. М.С. Аженов, М.С. Садырова және т.б.

П. Сорокиннің әлеуметтік мобилділіктің түрлерін топтастыруы. Әлеуметтік мобилділік нанымдары.

Әлеуметтік мобилділіктің функционалдық, құрылымдық, мәдени тұжырымдары. Әлеуметтік мобилділіктің даралықтардың функционалдың орын ауыстыруы ретінде, үрдіс ретінде, мамандықтарды жіктеудің нәтижесі ретінде зерттелуі. Мобилділікті қозғалыс ретінде қарастыру. Н.А. Аитов, О.И. Шкаратан, Т.И. Заславская теориялары.

Тұрғындарды жынысына, жасына байланысты бөлу. Әлемнің түрлі елдеріндегі демографиялық жағдайға мемлекеттің араласуы.

Демографиялық үрдістерді басқару мүмкіндіктері. Демографиялық мрбилділік - әлеуметтік мобилділіктің түрі.

Экономикалық дамудың жоғары деңгейіне қол жеткізген Еуропа елдеріндегі демографиялық жағдай. Орталық Азия мен Қазақстандағы демографиялық жағдай. Демографиялық дағдарыс, құлдырау, демографиялық жарылыс адамзат дамуының қалыпты жағдайынан ауытқу ретінде. Жастар мен әйелдер әлеуметтік-демографиялық портреті.

«Этнос», «халық», «ұлт» және өзге әлеуметтік-этникалық категориялар және олардың мағынасы. Этникалық құрылым әлеуметтік құрылымның бір бөлігі ретінде.

Этникалық құрылымның өзге әлеуметтік элементтермен, соның ішінде таптыұ, әлеуметтік-топтың құрылымдармен өзара әрекеті. Қазақстанның көпұлттық құрылымы.

Этностар арасындағы қарым-қатынастарды басқару мәселелері. Тіл мәселелері. Ұлтаралық жанжал, оның себептері мен алдын-алу жолдары. Түрлі этностарды бір мемлекеттің аясына біріктіруші құндылықтар. Унитарлы мемлекеттегі экономикалық жағдай және оның ұлтаралық қарым-қатынастарға ықпалы.

Адамдардың кәсібі бойынша бөлінуі кәсіптік стратификацияның бір түрі ретінде. Қазақстанның кәсіптік құрылымындағы ерекшеліктер.

Қоғамның әлеуметтік құрылымы мен кәсіптік құрылымы арасындағы өзара әрекет.

Әлеуметтік топтардың кәсіптік мүдделерінің екінші бір әлеуметтік топтардың көзқарастарымен сәйкес келуі не сәкес келмеуі. Беделді, беделі төмен, беделі жоқ мамандықтар және олардың елдің әлеуметтік, техникалық, экономикалық дамуына тәуелділігі. Кәсіптік мобилділік - әлеуметтік мобилділіктің бір түрі.

Халықтың моралдық тұрғыдан төмендеп, азғындап кеткен топтары –жезөкшелер, маскүнемдер, нашақорлар, бомждар, ұрылар мен тонаушылар.

Халықтың өте кедей бөлігі: мүгедектер, көпбалалы аналар, жалғыз басты аналар, баспанасыздар.

Қылмыстық топтар. Қылмыстық апатының және қылымыстық топтардың әлеуметтік табиғатының өзгеруі. Ұйымдасқан қылмыс және оның түрлері. Сыбайлас жемқорлық пен парақорлық. Қылмыстық қатыгез түрлерінің көбеюі. Қылмыспен мақсаттытүрде күресу механизмдері.

Жоғары таптың құрылымы және саяси-әлеуметтік, экономикалық компоненттері.

Мемлекеттік және мемлекеттік емес бюрократияның билеуші тобы.

Бай бизнесмендер, банкирлер, кәсіпкерлер, кәсіпорын басшылары, фирма иелері, акционерлер, жоғары табыс табуға мүмкіндігі барлар. Байлардың табыс жинау көздері. Экономикалық және қаржылық дағдарыс жағдайындағы баю мүмкіндігі.

Орта таптық экономикалық және әлеуметтік портреті. Орта таптың қалыптасу шарттары: экономикалық/нарықтық/, саяси /саяси реформалар/, әлеуметтік /өмір сүру деңгейі/.

Орта таптың қалыптасуында экономикалық дағдарыс басты кедергі ретінде. Орта таптың психологиясы мен идеологиясы.

Дамыған елдердегі орта таптың сипаттамасы. Дамушы елдердегі орта тап. Посткеңестік қоғамда орта тапты қалыптасиыру алғышарттары. Орта тап және әлеуметтік-саяси тұрақтылық. Қазақстанда орта таптың қалыптасуы мен құрылуының ерекшеліктері. Бүгінгі Қазақстанда орта тапты дамыту алғышарттары.

Кедей тап құрылымының мәні. Қазақстандағы кедейлік деңгейі.

Кедейлік әлеуметтік құбылыс ретінде. Кедейлік пен күресудің мемлекеттік бағдарламасының керектігі.

Кедей таптағы страталар. Жұмыссыздық экономикалық және әлеуметтік құбылыс ретінде. Қазақстанда жұмыссыздық деңгейінің өсуінің себептері. Жұмыссыздықты төмендетудің мүкін шарттары. Көп балалы отбасылар кедей топ ретінде. Ауылдағы кедейліктің ерекшеліктері.

Алдыңғы бөлімде берілген білім бағалау мәліметінде білім бағалау шкаласы, критериясы, жұмыс түрлерінің тізімі және осы жұмыстарды орындау талаптары берілді.

• 
  барлық жұмыс түрлерін бағалау ережесі (максималды балл, айыптық және көтермелеу балдары);
  
• 
  қорытынды (емтихан) бағасын қою критериялары және аппеляция ережесі;
  
• 
  сабаққа кешігу, сабақты қалдыру, дәрісханадағы тәртіп, жұмысты кеш тапсыру, емтиханға қатыспау т.б. мәселелер.
  

Бағалау саясаты келесі ұстанымдарға негізделіп берілген: шынайлық, әділдік, айқындылық, икемділік, жоғары дифференциация.

Қорытынды бағалауға рейтингтік бақылау және емтихан кіреді.

Ќорытынды бағалау мен рейтингті бақылау

• 
  Семестрдің 7(8) аптасында (1-7 апта нәтижесі бойынша) және 15 аптада (8-15 апта нәтижесі бойынша) оқытушы 100 балдық шкала бойынша рейтингті бақылау нәтижелерін шығарады және оқытушы өткізген рейтингке қойылатын баға, ағымды, рубеждік бақылау балдарының сомасын көрсетеді.
  
• 
  Қорытынды баға мына формула бойынша есептеледі
  

P1 - бірінші рейтингті бағалаудың цифрлік эквиваленті

P2 - екінші рейтингті бағалаудың цифрлік эквиваленті

Е – емтихандағы бағалаудың цифрлік эквиваленті

Яғни 30% (1 рейтинг) + 30% (2 рейтинг) + 40% (емтихан).

Студенттердің білімін бағалау және тексеру жүйесі төмендегі қызметтерді қосады:

• 
  диагностикалық қызмет,
  
• 
  басқару қызметі,
  
• 
  оқу- тәрбиелік қызмет,
  
• 
  даму қызметі.