А. Канагатова 20

4. 
   Демократизация
   

Білім беру мекемелерінде демократия қағидаттары қалай жүзеге асырылуда? Бұл басқарудың бөлшектенуі және басқарудың мемлекеттік-қоғамдық жүйесін жасау, білім беру жүйесінің ашықтығы, білім алушылардың өздік жұмыстарының үлесін және білім беру мекемесінің өзімен дайындалатын оқу жоспарының үлесін ұлғайту.

5. 
   Білімді ақпараттандыру және компьютерлендіру
   

Білімді ақпараттандырудың кең түрдегі мағынасы – бұл білім беру жүйесіндегі білім мен ақпараттар айналымының қарқынын жеделдету. Болашақта, ақпараттандыру мен жаһандандыру барысында, «білім» ұғымының мазмұнының өзі өзгереді және үздіксіз өзгеріп тұратын орта ретінде білімнің ашық мазмұны пайымына өту, осы өзгерістерді барынша жедел көрсететін ақпараттық және телекоммуникациялық ортаны қосқанда жүзеге асырылатын болады.

Қашықтықтан білім беру ерекше тез қарқынмен дамуда. Вебинарлар, электронды курс материалдары, видеоконференциялар пайдаланылады. Үйіңізден шықпай-ақ, тек Ғаламтор ресурстары арқылы алуыңызға болады. Мысалы, Массачусетс технологиялық институты өздерінің интернет-трафик жүйесі арқылы Оқытудың ашық курстары дамытушы жобасының (Open Course Ware project) барлық оқу материалдарын ашық пайдаланымға қойды.

Дүниежүзі бойынша қашықтықтан оқытуға қатысушы студенттер санын санап шығу қиын, алайда, 24 мега университеттерінің болуы, миллион студентімен мақтана алу – бұл көрініс масштабтылығын көрсетеді.

Виртуальды білім беру процесінің технологиялық жағынан қарқынды өзгеруі күндізгі бөлім өзгешеліктерінің қарқынды өзгерісінен кем болмауы тиіс. ЖОО-ларға аудиторияда білімді бірлесіп жасай білетін харизматтық оқытушылар қажет. Оқытушылар рөлінің өзі фасилитириялық және коммуникациялық болып өзгерді. Оған барлық жағынан көшбасшы болу керек – оқыту барысында негізгі рөлді сол атқаратын болады. Осы әдістеме синергетикалық әсер алуға және білім берудің жеке формасын растауға мүмкіндік береді.

Студенттермен жұмыс істеудің жаңа түрі тез және икемді енгізілуі тиіс. Бұл жерде жоғары білім дамуын «қуып жететін» емес, алдын алатын қарқын талап етіледі. Таяу арада ерте білім алу жүйесімен өскен, ақпараттық технологияларды 4-5 жас кезінен меңгерген барынша білімді ұрпақпен жұмыс істеуге тура келеді. 

6. 
   Білім фундаментализациясы
   

Жоғары білім беру фундаментализациясы төмендегілер арқылы көрінеді:

• 
  жалпы гуманитарлық пәндер циклын жаратылыстану мен техникалық білімге енгізу және жалпы жаратылыс-ғылыми пәндерді гуманитарлық білімге адамдардың дүниетанымдық мәдениеті бастарының бірікпеуін жеңе білу мақсатында жүргізу;
  
• 
  барынша әмбебап және жалпылауыш білімі бар, қолданбалы зерттеулер мен әзірлемелердің негізі болып табылатын, адамдардың жалпы және кәсіби мәдениетін қалыптастыруға арналған базаны, жаңа мамандықтарға тез бейімделуге интегралды пәнаралық курстар құру;
  
• 
  Фундаментальді білім мен кәсіби оқу арасындағы сәйкессіздікті фундаментальді білімнің сөзсіз басымдығымен меңгеру.
  
• 
  білім беру интеллектуализациясы, білім мазмұнына ғылыми білім енгізу, білім беру жөнінде ғылымдар кешенін қалыптастыру, сондай-ақ интеллекті дамытуға бағытталған білім беру технологиялары арқылы көрінеді.
  

7. 
   Білім беру технологиясы
   

Тек білімді адам ғана, өзінің қызметін технологиялармен немесе нарық талаптарымен байланыстыруға қабілетті болса ғана өзін әлеуметтік қорғалған санауына болады.

8. 
   Озық және үздіксіз білім беруге бағдарлау
   

9. 
   Оқу мекемелерінің автономизациясы (тәуелсіздік, орталықтандыру, қаржыландыру көздерін диверсификациялау)
   

• 
  өздік экономикалық қызметтің дамуымен және шаруашылық нәтижелеріне жауапкершілікті арттырумен байланысты, жоғары университеттік менеджменттің рөлі мен функциясын өзгерту;
  
• 
  ЖОО-ның қаржылық-экономикалық қызметін, стратегиялық және қаржылық жоспарлауға жауаптылардың фунциясын ұлғайту, жоо бюджетін құру және оның орындалуын бақылау;
  
• 
  қаржылық жоспарлауды орталықтандыру мен демократияландыруы аясында, факультеттер мен басқа да дәстүрлі университеттік бөлімшелер қызметін бюджеттеуге көшу, факультеттер басшылары мен университет мектептері, сосын кафедралар құқығы мен жауапкершілігін ұлғайту;
  
• 
  «университеттің шеті» аталатын, жоо-ның құрылымдық бөлімшелерін дамыту, шаруашылық есептеу, маркетинг және бюджеттеу негізінде кәсіпкерлік қызметке тұспалданған түрлі салаларда дамыту.
  

5.5 Еуразиялық экономикалық одақтағы білімді дамыту тенденциялары

1. 
   ЖОО санын оңтайландыру
   
2. 
   Мемлекет тарапынан білімге шығатын шығындар үлесінің болмауы
   
3. 
   Қызметтің басым салаларына мамандарды дайындауға мемлекеттік тапсырысты қалыптастыру
   
4. 
   Болон процесінің қағидаларын енгізу (магистратура, PhD)
   
5. 
   Интернационализация
   
6. 
   Нострификацияны болдырмау (өзара мойындау)
   

2013/2014 оқу жылында студенттер саны бойынша Белоруссия халқына 10 000 адамнан, ТМД елдерінің арасынан ең жоғары көрсеткішке ие болды — 417 адам (Ресей — 394, Қырғызстан — 391, Украина — 380). Бұрынғы жылдардағы бұл көрсеткіш бұдан да жоғары: 2008 жылы — 425, 2012 жылы — 453.

Белоруссияда студенттер санын халық санына шаққанда 91,5%. Бұл рейтингте Белоруссиядан Корей Республикасы озуда — 98,4%, АҚШ — 94,3% және Финляндия — 93,7%.⁸

Білім интернационализациясы: Белоруссияда ЖОО студенттері мамандықтың (бакалавр) және магистр академиялық дәрежесін ала алады, алайда, республика Болон декларациясына қол қоймаса да. Белоруссия жоғары оқу орындарындағы мамандықтардың көпшілігі бес жылдық оқу мерзіміне есептелген. Алайда, 2012-2013 оқу жылынан бастап студенттерді төрт жылдық оқу бағдарламасымен оқытатын 230- дан астамжоо мамандықтарына ауыстыру жоспарланған.

Белоруссияда (2011жыл деректері бойынша) жоғары білімді мемлекеттік үлгідегі 45 жоғары оқу орнында және жекеменшік түрдегі 10 жоғары оқу орнында оқуға болады. Білім берудің ұлттық жүйесінде алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындары болып Белоруссия мемлекеттік университеті (БМУ) және Белоруссия ұлттық техникалық университеті (БҰТУ) болып табылады.

Британдық танымал QS агенттігінің рейтингі бойынша 2011 жылы Белоруссия мемлекеттік университеті әлемнің үздік университеттері ТОП-700 қатарына енді, 501–550 ұстаныммен айналысатын ЖОО-лар тобына кірді.ТМД елдерінің жоғары оқу орындары ішінде Белмемуниверситет QS рейтингі бойынша 9-шы орында, Орталық және Шығыс Еуропа ЖОО арасында да осы деңгейде. Әлемдік вебометрикалықWebometrics Ranking of World Universities университеттерінің рейтингтік мәліметтері бойынша, әлемдегі 20372 университеттерінің арасынан БМУ 843-ші орынды иеленді. Белоруссия мемлекеттік университеті сонымен қатар планетаның үздік университеттерінің үш пайызына кіреді.⁹

Республиканың статистикалық басқармасының мәліметі бойынша 2013 жылмен салыстырғанда оқу бағасы 17,9 %-ға өсті.¹⁰ Яғни, Белоруссия ЖОО-да бюджеттік орындарды қысқарту арқылы ақылы оқу пайдасы көзделген тенденция қадағаланып отыр.

Белоруссия білім министрлігінің міндетті бөлу мәселесі ойластырылған деп есептегеніне қарамастан, жастар арасында қызметкердің ең аз қажеттілігін қанағаттандырмайтын орында жұмыс істеуді мәжбүрлеуге қарсылық күн санап өсуде. Бұдан басқа, әуелі мектеп бітірушілерінің арасында (тегін негізде) Чернобыль АЭС апатынан кейінгі лас алыс ауылдарға бөліну қорқынышынан өздерінің білімдерін одан әрі жалғастыруға құлқының жоқтығы байқалады.

Бітірушіге игерген мамандығы бойынша жұмыс тәжірибесі болмаған кезде бірінші жұмыс орнының берілуі оң жағдай екенін атап өтпеуге болмайды. Алайда, белорустар жағдайындағы мұндай жұмысқа орналастырулар еріксіз сипатқа ие және еңбектің өркениетті нарығын қалыптастыруды қиындатады. Осыған Белоруссияның Болон процесіне қосылуға ұмтылуын қосатын болсақ, онда міндетті, немесе директивтік жүйе, бөлу дамыған еуропалық мемлекеттің жолындағы басты кедергі болып табылады.