А. Мырзахметов атында

1. 
   "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы" 2011 жылдың 28 - ші ақпанындағы №234 - ІІІ Қазақстан Республикасының Заңы.
   
2. 
   Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары 18.09.2012 ж. №438 (№327 21.10.2003 ж. өзгертулермен).
   
3. 
   Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Бухгалтерский учет на предприятий», Алматы «Центраудит - Казахстан», 2012 г.
   
4. 
   Әжібаева З.Н., «Аудит», Алматы 2011. 159 с.
   

Бектемирова Д.К. - студентка 4 курса экономического факультета,

Кожембаев М.У. - магистр экономики

Кокшетауский университет им. А. Мырзахметова

Капитал предприятия является основным фактором производства. В экономической теории выделяют три основных фактора производства - капитал, землю и другие природные ресурсы; трудовые ресурсы.

Капитал характеризует финансовые ресурсы предприятия, приносящие доход. В этом своем качестве капитал может выступать изолированно от производственного фактора - в форме ссудного капитала, обеспечивающего формирование доходов предприятия не в производственной (операционной), а в финансовой (инвестиционной) сфере его деятельности.

Капитал является главным источником формирования благосостояния его собственников. Он обеспечивает необходимый уровень этого благосостояния как в текущем, так и в перспективном периоде. Потребляемая в текущем периоде часть капитала выходит из его состава, будучи направленной на удовлетворение текущих потребностей его владельцев (т.е. переставая выполнять функции капитала). Накапливаемая часть призвана обеспечить удовлетворение потребностей его собственников в перспективном периоде.

Капитал предприятия является главным измерителем его рыночной стоимости. В этом качестве выступает, прежде всего, собственный капитал предприятия, определяющий объем его чистых активов. Вместе с тем, объем используемого предприятием собственного капитала характеризует одновременно и потенциал привлечения им заемных финансовых средств, обеспечивающих получение дополнительной прибыли. В совокупности с другими, менее значимыми факторами, это формирует базу оценки рыночной стоимости предприятия. Динамика капитала предприятия является важнейшим барометром уровня эффективности его хозяйственной деятельности. Способность собственного капитала к самовозрастанию высокими темпами характеризует высокий уровень формирования и эффективное распределение прибыли предприятия, его способность поддерживать финансовое равновесие за счет внутренних источников.

Основной капитал характеризует ту часть используемого предприятием капитала, который инвестирован во все виды его внеоборотных активов. Оборотный капитал характеризует ту его часть, которая инвестирована предприятием в его оборотные активы.

Классификация и особенности функционирования капитала предприятия позволяют более целенаправленно управлять эффективностью его формирования и использования. Уровень эффективности хозяйственной деятельности предприятия во многом определяется целенаправленным формированием его капитала. Основной целью формирования капитала предприятия является удовлетворение потребности в приобретении необходимых активов и оптимизация его структуры с позиций обеспечения условий эффективного его использования.

Цель аудиторской проверки уставного капитала – формирование мнения о достоверности данных показателей бухгалтерской отчетности, отражающих состояние уставного капитала, и соответствии методологии его учета нормативным актам.

Работу целесообразно начинать с проверки юридического статуса и права осуществления уставных видов деятельности, состава учредителей (участников), структуры и управления организации, а также финансовых возможностей для достижения поставленных целей деятельности. Для проверки на соответствие нормативным актам должен быть сформирован пакет нормативных документов, регулирующих установленные правила учета уставного капитала. Такой пакет комплектуется с учетом специфики деятельности клиента.

При ознакомлении с учредительными документами аудитор выясняет:

1) какие виды деятельности предусмотрены учредительными документами;

2) соответствуют ли осуществляемые виды деятельности учредительным документам;

3) виды деятельности, подлежащие лицензированию в соответствии с законом «О лицензировании отдельных видов деятельности» [1].

По видам деятельности, подлежащим лицензированию, проверяется наличие лицензий и сроки их действия, так как право организации осуществлять такие виды деятельности возникает с момента получения лицензии или в указанный в ней срок и прекращается по истечении срока ее действия. Деятельность, осуществляемая без соответствующих лицензий, считается незаконной.

Ознакомление с учредительными документами позволяет аудитору определить, кто собственник, и уточнить, в интересах каких пользователей проводится проверка.

Аудитор устанавливает наличие соответствующих документов и соблюдение процедуры утверждения и государственной регистрации. Поскольку юридическое лицо считается созданным не с момента принятия учредителями решения о его создании, а с момента его государственной регистрации, следует проверить наличие свидетельства о государственной регистрации и перерегистрации, если в учредительные документы вносились изменения.

При ознакомлении с учредительным договором выясняется, какие были определены условия: передачи имущества; участия в деятельности; распределения между участниками прибыли и убытков; управления деятельностью юридического лица; выхода учредителей (участников) из его состава.

Проверка учредительных документов, учетных и отчетных данных о формировании уставного капитала может осуществляться по следующей программе:

- проверка наличия и формы учредительных документов;
- соответствие содержания учредительных документов требованиям законодательных и нормативных актов;

- полнота и соблюдение сроков внесения уставного капитала;

- проверка денежной оценки стоимости имущества, вносимого учредителями в оплату акций при учреждении акционерного общества;

- проверка налогообложения средств, переданных в уставный капитал организации ее учредителями;

- проверка законности видов деятельности;

- соответствие размера уставного капитала данным учредительных документов и законодательству РК;

- полнота и правильность формирования уставного капитала;

- соблюдение законодательно установленных сроков для окончательных расчетов по оплате уставного капитала;

- оценка правильности отражения в учете формирования уставного капитала;

- установление реальности внесения сумм в уставный капитал;

- обоснованность изменений величины уставного капитала [2].

Для разработки эффективного подхода к аудиту основного и оборотного капитала на стадии планирования производится предварительная оценка системы внутреннего контроля, которая подтверждается или корректируется в ходе аудита. Процедуры тестирования заключаются в оценке системы внутреннего контроля, которая состоит из среды контроля (отношение руководства к системе контроля, к созданию условий контроля), средств контроля и системы бухгалтерского учета.

При оценке системы внутреннего контроля аудитор должен:

- проверить наличие и действие распорядительных документов, закрепляющих способы ведения учета операций, связанных с движением основных средств и нематериальных активов;

- осуществить экспертизу порядка документального оформления фактов хозяйственной деятельности, изучить утвержденные графики и схемы документооборота;

- провести анализ соответствия применяемой формы учета;

- проверить наличие регистров налогового учета;

- установить, соблюдается ли установленный порядок подготовки и представления внутренней бухгалтерской отчетности;

- обобщить информацию о составе, масштабах и характере операций в проверяемом периоде.

Таким образом, для оценки надежности системы бухгалтерского учета и внутреннего контроля аудитору рекомендуется применить тестирование. Некоторые тесты целесообразно выделить в отдельные блоки. Тестирование помогает аудитору выявить, какие из аспектов учетной политики отражены не в полной мере.

Кроме того, для оценки полноты и правильности положений учетной политики аудитор должен убедиться, что в распорядительных документах по учетной политике содержится информация, обосновывающая выбор организацией способов бухгалтерского учета: вариантность которых предусмотрена нормативными документами по бухгалтерскому учету и отчетности; описание которых отсутствует в нормативных актах; вариантность которых вытекает из противоречивости и несовершенства законодательства; особенности применения способов учета исходя из специфики условий хозяйствования, отраслевой принадлежности и иных условий.

Аудитор должен оценить используемые способы ведения бухгалтерского учета с точки зрения рациональности и экономичности построенного на их основе учетного процесса, влияния на формирование полной и достоверной картины имущественного и финансового положения организации.

1. 
   Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами. - Алматы: Экономика, 2006. - 311 с.
   
2. 
   Абленов Д.О. Финансовый контроль и углубленный аудит: теория, методология, практика: учебное пособие. - Алматы: Экономика, 2007. - 608 с.
   

А. Мырзахметов атындағы Көкшетау университеті, Кокшетау қ.

Субъективті әдістерге мемлекеттік институттардың басқарушылық қызметеріне қатысты қоғамдық пікірді зерделеудің әр түрлі социологиялық әдістерін, басқарушылық эксперимент әдістерін, басқару образын қалыптастыратын нормативтік басқарушылық модельдерді әзірлеу тәсілдерінің жиынтығын жатқызуға болады.

Ғылыми - тәжірибелік эксперимент басқарушылық процестерді зерделеу мен түсіндірудің объективті және субъективті әдістері бірлігінің көрінісі болып табылады. Бұл кейбір басқарылатын және бақылауға алынатын факторлардьщ ықпалынан туындаған мемлекеттік басқару субъектілері мен объектілерінің қызметтері мен әрекеттеріндегі өзгерістер туралы ақпараттар алу тәсілі. Эксперимент - нақты ғылыми тұжырымдамалар мен теориялық ұсыныстардың негізделуі мен тиімділ ігін тәжірибе жүзінде тексеру әдісі. Мемлекеттік басқару практикасында бұл тиімді шешімдер қабылдау үшін қажетті эмпирикалық деректердің маңызды кезі болып табылады [1].

Мемлекеттік басқару мақсаттары мен функцияларын жүзеге асыруды қамтамасыз ететін әдістерді мазмұны және адамдардың мінез - құлықтары мен мүдделеріне әсер ету аспектісіне қарай моральдық - этикалық, әлеуметтік - саяси, экономикалық және экім - шілік деп бөлеміз.

Мемлекеттік басқару адамдардың әлеуметтік қызметін және соның негізінде қалыптасатын қоғамдық қатынастарды білдіреді. Ол әлеуметтік ортада жүзеге асатындықтан оған қоғамның әлеуметтік құрылымының тигізетін ықпалы зор. Сондықтан мемлекеттік басқаруды ғылыми танып - білуде әлеуметтік әдістер қолданылады. Себебі саяси - әлеуметтік талдау мемлекеттік органдардың атқаратын нақты міндеттерін айқындайтын басқару стратегиясын әзірлеумен және әлеуметтік қажеттіліктерді, мүдделерді, құндылықтарды анықтаумен байланысты болатын көптеген теориялық және тәжірибелік мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Саяси - әлеуметтік әдістер адамдардың еңбек, тұрмыс жағдайларымен, оларға әлеуметтік қызмет көрсету, қоғамдық және саяси белсенділіктерін дамытумен, билік процестеріне қатысуымен байланысты [2].

Бұл әдістер адамдардың саяси - әлеуметтік мүдделеріне, олардың қоғамдағы мәртебесіне, өзін - өзі еркін көрсету мүмкіндігіне әсер етеді. Мемлекеттегі демократизмнің дамуы көрсетілген әдістер рөлінің объективті түрде артуына әкеледі.

Әлеуметтік әдістер басқару жүйесі мен қоғамның өзара іс - әрекетіндегі кері байланысты оқып - үйренудің негізгі құралы бола отырып, көбінесе мемлекеттік институттардың қандай да бір шешімдеріне деген халықтың жеке әлеуметтік топтарының көзқарастарында көрініс табады. Әлеуметтік, оның ішінде эмпирикалық әдістердің көмегімен экономикалық, құқықтық жүйенің, мемлекетгік саясаттың әлеуметтік тиімділігі анықталады. Сонымен қатар бұл әдістер мемлекеттік басқару аясындағы жеке адамдардың тәртібін, іс - әрекеттерін және саяси бағдарын талдауға мүмкіндік береді.

Моральдық - этикалық әдістер адамдардың абыройы мен қадір - қасиетіне, ар - ұятына бағытталған. Оларға тәрбие жұмыстары, басқарудың мақсаттары мен мазмұнын түсіндіру жұмыстары, моральдық ынталандыру құралдары мен жаза қолдану, адам мінезінің психологиялық ерекшеліктерін ескеру тәсілдері жатады.

Олардың мәні басқару және оны жүзеге асыру үшін қажет әрекеттерге қатысты белгілі бір сенімділікті, рухани құндылықтарды, адамгершілік қасиеттерді, психологиялық ұстанымдарды қалыптастыру мен қолдау. Экономикалық әдістер адамдар өміріндегі және соған сәйкес басқарушылық процестердегі экономикалық мүдделердің рөліне негізделген. Жеке меншікті дамыту, еркін кәсіпкерлікті қолдау, материалдық ынталандыруларды, еңбекақы деңгейін арттыруды және басқа да экономикалық тетіктерді қолдану арқылы мемлекеттік билік пен жергілікті басқару органдары мемлекеттік басқарудың мақсаттары мен функцияларын жүзеге асырады. Мемлекеттік - басқарушылық қызметте әкімшілік әдістер ерекше орын алады. Бұл әдістер мемлекеттің басқарушылық құрылымдары адамдардың тәртібін, қызметін тікелей және міндетті түрде анықтайтын амалдарынан, тәсілдерінен, әрекеттерінен тұрады. Олардың белгілері: а) мемлекеттік органның немесе лауазымды тұлғаның орындаушының міндеттерін тәртіп нормаларын белгілеу және оған нақты бүйрық беру арқылы тікелей әсер етуі; ә) алдыға қойылған міндеттердің, іс - әрекеттерді шешудің бір жақты тәсілін тандау, орындалуға міндетті жағдайларды шешудің бір жақты жолын тандау; б) өкімдер мен нұсқаулардың міндетті түрде орыңдалуы, орындалмаған жағдайда әр түрлі зандық жауапкершлікке әкелу мүмкіндігі [2].

Кейде әкімшілік әдістер әкімшілдік түсінігімен байланыстырылады, бірақ олар әр түрлі ұғымды білдіреді. Әкімшілдік саяси режимді сипаттайды, басқарушылық процестерде күшпен бағындыру, ырықсыз көңдіру, бұйрық беру секілді құралдарды қолданудан тұратын мемлекеттік басқару стилін анықтайды. Әкімшілік жүргізуде кез келген әдістерді әсіресе, экономикалық және әкімшілік әдістерді қолдануға болады. Әкімшілік әдістердің қолданылуы табиғат, қоғам, адам мүддесі тұрғысынан көптеген қауіпті технологияларды және қызмет түрлерін реттеу кажеттілігінен туындаған. Бірақ оларды қолдану да апатты жағдайлардың және төтенше оқиғалардың үнемі алдын алуға мүмкіндік бере бермейді.

Басқарушылық қызмет әдістерін жеке түрде емес, кешенді, талғамалы түрде, қоғамда орын алған жағдайға байланысты, болған оқиғаның сипатына және адамдардың тәртібінің деңгейіне қарай қолданған жөн. Сонымен бірге әрбір әдістің өзінің қолдану шеп бар, осыған байланысты мемлекеттік басқару органдары өздерінің басқарушылық қызметтерінде аталған әдістердің қолдану шегінен ауытқымағаны дұрыс.

Матрицалық құрылымдар алуан түрлі болады: жобаны басқару, уақытша мақсатты топ, тұрақты кешенді топ. Құрылымдардың әр түрінің қолдану саласы, артықшылықтары мен кемшіліктері айтылады. Сызықтық ұйымдық құрылым бюрократиялық құрылымдарының ең қарапайым түріне жатады және онда орталықтандыру мен жеке басқару принциптері іске асырылады. Басшы барлық өкілеттілік иесі және басшылықты тек өзі ғана атқарады. Басшы өз қоластындағы объектіге толық жауапты болады. Әр бағынушының бір ғана басшысы болады. Ал әр басшы басшылық нормаларына сәйкес, бірнеше бағынушыларға билік ете алады.

Құрылым қарапайымдылығының артықшылықтары мен кемшіліктері болады.

Артықшылықтары: - басқарушылық шешімдердің қабылдануы мен өткізілуінің орамдылығы. - басқару қызметінің өткізілуінің салыстырмалы қарапайымдылығы.

Кемшіліктері: - өндіріс жүйесіндегі деңгейлес байланыстардың бөлінуі. - бағыныштылармен көптеген байланыстар, ақпаратпен тым көп тиеу. - басқару деңгецінің көптігінде басқару шешімдерін қабылдау мен өткізу процесі ұзарады. - ұйымның өсуі кезінде басқару деңгейінің санының көбеюі. - құрылымның қаталдығы.

Қолдану саласы: - адам саны 300 - 500 – ге дейінгі жоғары деңгейлі технологиялық және заттық маманданған (металл өңдеу, біртекті қызмет көрсету, құрамдылық т.с.с.) кәсіпорын. - сыртқы ортаның тұрақтылығы.

Ұйымдық құрылымдардың сызықтық - функционалдық үлгілері фабрика - зауыттың өндіріс кезінде пайда болады және өндірістің күрделенуі мен сыртқы ортаның “ұйымдық реакциясы” болды. Өндірістің күрделенуі басқару қызметінің мамандануына әкелді. Жалпы басқару қызметіне сәйкес (жоспарлау, бақылау) маманданған және еңбектің деңгейлес мамандануына сәйкес (бас технолог, бас конструктор т.б.) басшылар жауапты сызықтық басшыларға қарағанда, функционалды басшылар тек өндіріс саласында немесе стратегиялық бизнес - бөлімшелерінде бақылайды және тек бір ғана берілген функцияға жауапты болады.

Сызықтық бөлімшелер, әдеттегідей, негізгі өндіріс қызметін атқарады және функционалдық бөлімдері ресурстық негізде (кадрлар, қаржы, шикізат, т.б.) құрылады және осының нәтижесінде негізгі бөлімшелердің қызметтерін қамтамасыз етеді [1].

ХХ - ғасырдың – жартысында сызықтық - функционалдық құрылымдар біріккен ұйымдардың сатылы өсуін қамтамасыз етіп, нәтижесінде олар алып корпорацияларға айналған болатын. Ұйымның өсуімен бірге ұйымдық құрылымның сызықтық үлгілері өз кемшіліктерін таныта бастады.

Жалпы сызықтық - функционалдық құрылымдар қоғамның аграрлық бағытына индустриалды және кейіннен күрделі техникалық өндірістерге көшу кезінде маңызды роль атқарады.

Артықшылықтары: - функционалды басшылардың жоғары құзыреті. - Функционалды салаларда күштердің қосарлануы мен материалды ресурстарды пайдаланудың азаюы. - Функционалдықө салаларда үйлестірудің жақсаруы. - өнімдер мен нарықтардың әр түрлігінің тиімділігі. - өндірістің әртараптануына максималды түрде бейімделу. - процестердің нысандандыруы мен стандарттау. - қуаттарды жоғарғы деңгейде пайдалану.

Жетiспеушiлiктер: - өз бөлiмшелердiң қызметi нәтижесiне қатты қызығушылық. алпы нәтижелер үшiн тек қана жоғарғы деңгейдегi жауапкершiлiк; - функционалдық - аралық үлестiру (координациялау)пролблемалары; - шамадан тыс орталықтандыру; - үйлесiмдiлiктiң қажеттiлiгiнен, шешiм қабылдауға кеткен – уақыттың ұзартылуы; - нарықтың өзгеруiне әсерi төтенше баяулатылған; - инновация және кәсiпкерлер масштабтары шектелген. - қолдану ауданы; - орта және iрi өнеркәсiптiк кәсiпорындар, жобалы - конструкторлы және зерттеушi ұйымдар, 500 - 3000 адамнан тұратын өндiрiстiк және ғылыми бөлiмшелер; - стандартты, көбiнесе қайталанатын процедуралар жүргiзетiн басқару аппараттар және жаппай немесе iрi сериялы өндiрiс жүргiзетiн кәсiпорындар тиiмдi.

ХХ ғасырдың 20 жылдары дивизионалды құрылыстың жарыққа шығуымен ұйымда қалыптасатын сызықтық - функционалдық схема бойынша орналасқан проблема шешiмдерi шығарылды. Дивизионалды ұйым соңғы нәтиже өнiм, тұтынушы, нарық бойынша департаментализациядан (ұқсас жұмыстардың топталуы) пайда болады. Бөлiмшелер - дивизиондар (стратегиялық - бизнес бөлiмшелерi) заңды тұлға мәртебесiнiң жоқ болған кездегi жеке бас түрiнде шаруашылық - өндiрiсiн жүргiзе алады.

Басқару бағдарламаны басқару құрылысымен толықтырылатын сызықтық - функциялық құрылыс, матрицалық құрылыстың негiзiн құрайды.

1. 
   Ихданов Ж. Мемлекеттік басқару теориясы Алматы: 2007. - 319 б.
   
2. 
   Шоманов А.Ж., Бельгибаев С.Т. Реформирование системы государственного управления. Атырау: 2004 - 270 с.
   

Матвеев М.М. - к.э.н., доцент

Кокшетауский университет им. А. Мырзахметова
Аннотация

В данной статье рассматриваются особенности бухгалтерского учета и аудита производственных запасов.
Андатпа

Бұл мақалада өндірістік босалқы қорының сыныптамасы, тану белгілері, бағалау әдістері мен бухгалтерлік есептін ерекшеліктері қарастырылған.
Annotation

In this article consider classification standards of acceptance, methods of estimation and accountings` features of productive funds.
Всестороннее изучение и правильное понимание сущности производственных запасов, их значение и роль в экономике предприятий и объединений, стоит в ряду важнейших проблем по экономии и рациональному использованию материальных ресурсов.

Условием выполнения планов по производству продукции, снижению ее себестоимости, росту прибыли, рентабельности является полное и своевременное обеспечение предприятия сырьем и материалами необходимого ассортимента и качества.

Товарно - материальные запасы представляют собой один из важнейших факторов обеспечения постоянства и непрерывности воспроизводства. Эту важную роль играют все составные части совокупного материального запаса, в том числе и производственные запасы, находящиеся у предприятия.

Непрерывность производства требует, чтобы постоянно находилось достаточное количество сырья и материалов, для полного удовлетворения потребностей производства в любой момент их использования. Поэтому необходимость бесперебойного снабжения производства в условиях непрерывности спроса и дискретности поставок, обуславливает создание на предприятиях материальных запасов.

Несмотря на то, что сейчас идет тенденция ускорения оборачиваемости запасов на предприятии, а следовательно и снижение размеров запасов, вплоть до работы с колес, запасы по - прежнему занимают главную роль в обеспечении предприятия нормальными ритмичными условиями работы.

Прибыль предприятия, его рентабельность зависят от того, как оно распорядилось производственными запасами в ходе своей деятельности. Под этим подразумевается создание благоприятных условий труда, внедрение прогрессивных технологий, уровень механизации и автоматизации производства, организации и управления им.

Учет наличия, сохранности запасов и поиск резервов эффективности использования производственных запасов является важным для предприятия. Бухгалтерский учет и аудит производственных запасов являются жизненно необходимым для предприятий в условиях рынка.

В общем понимании товарно - материальные запасы - это активы в виде:

• 
  запасов сырья, материалов, покупных полуфабрикатов и комплектующих изделий, топлива, тары и тарных материалов, запасных частей, прочих материалов предназначенных для использования в производстве или при выполнении работ и услуг;
  

• 
  незавершенного производства;
  
• 
  готовой продукции;
  
• 
  товаров, предназначенных для продажи.
  

Запасы являются предметами, на которые направлен труд человека с целью получения готовой продукции. В отличие от средств труда, сохраняющих в производственном процессе свою форму и переносящих стоимость на продукт постепенно, предметы труда потребляются целиком и полностью переносят свою стоимость на этот продукт и заменяются после каждого производственного цикла.

Таким образом, перед учетом товарно - материальных запасов стоят следующие задачи:

• 
  правильное и своевременное документальное отражение всех операций по заготовке, поступлению и отпуску материалов;
  
• 
  выявление и отражение затрат, связанных с их заготовлением;
  
• 
  расчет и списание отклонений по направлениям затрат;
  
• 
  контроль над сохранностью товарно - материальных запасов в местах их хранения и на всех стадиях движения;
  
• 
  постоянный контроль соблюдения установочных норм товарно - материальных запасов;
  
• 
  систематический контроль использования материалов в производстве на базе обоснованных норм их расходования;
  
• 
  контроль за технологическими отходами и потерями и их использования;
  
• 
  своевременное получение точной информации о величине экономии или перерасхода материальных ресурсов по сравнению с установленными лимитами;
  
• 
  своевременное осуществление расчетов с поставщиками товарно - материальных запасов, контроль над товарно - материальными запасами, находящимися в пути, неотфактурованными поставками.
  

Многообразие форм собственности в период рыночной экономики, расширение прав предприятий в управлении экономикой, отраслевые особенности производства требуют альтернативных, а подчас и многовариантных подходов при решении конкретных вопросов методики и техники ведения учета товарно - материальных запасов.

У предприятий теперь появилась возможность выбора различных способов:

• 
  организации учета заготовления и приобретения материалов;
  
• 
  отражения стоимости ТМЗ, оставшихся в конце месяца в пути или не вывезенных со складов поставщиков;
  
• 
  выявления отклонений фактической себестоимости материальных запасов от учетных цен и их последующего распределения между израсходованными в производстве материалами и их остатками на складах.
  

Международные стандарты финансовой отчетности не регламентируют и не предписывают определенную структуру для Типового плана счетов. МСФО - это свод принципов, которые и должны найти отражение в учетной политике при описании правил признания, оценки, представления и раскрытия информации об отдельных объектах учета. Следовательно, компания, которая ведёт учет и составляет финансовую отчетность в соответствии с МСФО, может разработать и использовать План счетов, отличный от Плана счетов других компаний.

Международный стандарт финансовой отчетности 2 «Запасы» предписывает предприятиям определять форму учета товарно - материальных запасов в системе калькуляции по прошлым затратам.

Этот стандарт является практическим руководством в определении себестоимости и ее последующего признания как расхода, включая любое частичное списание стоимости до чистой стоимости реализации. Он также является руководством по применению формул стоимости, которые используются для определения затрат на товарно - материальные запасы.

Стандарт жестко устанавливает методику переноса косвенных производственных затрат на стоимость готовой продукции, пересекаясь с областью производственного управленческого учета. Стандарт устанавливает требования к ежегодной процедуре инвентаризации и переоценки запасов.

Основные определения МСБУ 2:

1) Запасы - активы, предназначенные для продажи в ходе обычной деятельности, или для производства товаров (услуг) для такой продажи, а также сырье и материалы, используемые в процессе производства. Запасы также включают недвижимость, предназначенную для перепродажи. Запасы компании, производящей услуги, включают в себя стоимость оказанных услуг, по которым еще не признана выручка.

2) Возможная чистая цена продаж - оценка цены продаж при нормальном ведении деятельности, за вычетом необходимых затрат на сбыт продукции, которые могут оцениваться как сумма прямых затрат или как нормативный процент к стоимости. Не допускается вычет планируемой прибыли от продаж.

3) Оценка запасов ведется по наименьшей из двух величин: фактической (исторической) стоимости и возможной чистой цены продаж.

Фактическая стоимость включает в себя все затраты по приобретению, производству, и все прочие затраты, произведенные при доведении запасов до текущего состояния и местонахождения. Невозмещаемые налоги и пошлины входят в фактическую стоимость, предоставленные торговые скидки и возмещения - уменьшают ее.

Этот стандарт не задает жестко принципов распределения затрат между различными продуктами - главное, чтобы методика применялась последовательно и обоснованно. В отношении побочных продуктов, мало значимых в общем выпуске, допускается их оценка по возможной чистой цене продаж. Эта сумма вычитается из общего объема затрат, далее распределяемых по основным продуктам. Не включаются в стоимость запасов, а списываются на расходы периода:

• 
  сверхнормативные потери сырья, трудовых затрат и т.п.
  
• 
  затраты на хранение. Себестоимость готовой продукции фиксируется при передаче на склад и в дальнейшем, как правило, не увеличивается. Однако затраты на хранение, необходимое по технологии производства (например, выдержка вина) - увеличивает стоимость запасов;
  
• 
  административные расходы, кроме относящихся непосредственно к производству;
  
• 
  сбытовые расходы.
  

Поскольку методы учета и порядок признания элементов финансовой отчетности устанавливаются в соответствии с требованиями законодательства Республики Казахстан о бухгалтерском учете и финансовой отчетности и стандартами бухгалтерского учета, то при переходе на международные стандарты в Казахстане изменили план счетов, чтобы упростить бухгалтерам сбор информации и построение финансовой отчетности в соответствии с МСФО.

МСБУ - 2 не требует, что тот или иной метод оценки должен применяться ко всем запасам предприятия. Следовательно, допускается оценивать разные классы запасов - разными методами, исходя из логики материальных потоков.

Таким образом, согласно МСБУ - 2, предприятие обязано применять один и тот же метод внутри каждого класса запасов в пределах одного хозяйственного сегмента. В соответствии с МСБУ - 2 раскрытию в финансовой отчетности подлежит следующая информация о запасах: учетная политика; общая балансовая стоимость запасов, с постатейным раскрытием в принятой предприятием классификации; балансовую стоимость запасов, учитываемую по чистой стоимости реализации; сумму дооценки ранее уцененных запасов, признанную как доход; балансовую стоимость запасов, заложенных в обеспечение обязательств.

1. 
   Международные стандарты финансовой отчетности 2006. - М.: Аскери - АССА, 2006. - 1060 с.
   
2. 
   Назарова В.Л. Бухгалтерский учет. Учебник. - Алматы: Издательство «Экономика», 2009. - 624 с.
   

Қабдуалиев Ұ.Б. - қаржы магистрі, Айтмагамбет Е.М. - студент

Абая Мырзахметов атындағы Көкшетау университеті
Аңдатпа

Бұл мақалада салықтардың әлеуметтік мәселелерді шешудегі рөлі талқыланған.
Аннотация

В данной статьеобсуждалась роль налогов в решении социальных проблем.
Annotation

In this article the role of taxes came into question in the decision of social problems.
Салықтар – мемлекет белгілейтін, белгілі бір мөлшерде және мерзімде алынатын міндетті төлемдер.

Салықтардың экономикалық мәні өз қызметін жүзеге асыру үшін мемлекетте жинақталатын ұлттық табыстың бөлігін білдіреді.

Салықтар қаржының маңызды категорияларының бірі болып табылады.

Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды, оның өмірсүруінің негізі болып табылады. Адамзат дамуының барлық тарихында салық нысандары мен әдістері мемлекет сұранысына және қажеттіктеріне қарай өзгеріп, жаңартылады. Салықтар өзінің ең үлкен дамуына тауар - ақша қатынастарының жүйесінде жетілді.

Салық салу қағидаларына мыналар жатады: [9].

1) әділдік қағидасы екі тұрғыда қарастырылады:

а) горизонталды әділдік – салық төлеушілердің табысына салық бірдей шарттарда, бір түрде салынуы тиіс;
ә) вертикалды әділдікті сақтау салық табыстың бөлігін қайта бөлу үшін дифференциалды ставкаладры пайдаланып, прогесивтік шкаламен салынуы тиіс;

2) қарапайымдылық қағидасы. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті әрі қарапайым болуы керек.

3) жеңілдіктердің минималды мөлшері. Жеңілдіктер күндіқ пропорцияларды бұрмалап және біле тұра салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға қояды.

4) салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономика мен инвестициясының өсуіне, жұмыс істеуінің жақсаруына келтірмеу керек.

5) салық ставкаларының осы елдің экономикалық ынтымақтастық жөніндегі елдер салықтарымен негізгі түрлері бойынша салыстырмалылығы.

Салық түрлерінің мемлекеььегі ерекшелігі болып әр түрлі қоғамдық қажеттіліктері үшін бейнесіз пайдалануы табылады.

Салықтардың мәні функциясында көрініс табады:

1) мемлекеттік бюджетке түсімді қамтамасыз ететін тарихи қызметі салықтың фисқалдық қызметі болып табылады;

2) салықтардың қайта бөлу қызметі мемлекет пайдасына әр түрлі шаруашылық жүргізуші субъектілер табыстарының бөлігін қайта болып табылады.

3) салықтардың үшінші реттеуші қызметі – мемлекеттің экономиқалық қызметін кеңейтуімен байланысты пайда болды. Ол мақсатты түрде ұлттық шаруашылық бағдарламаларына сәйкес дамуға әсер етеді. Мұнда салық нысандарын таңдау, ставканы өзгерту, женілдік алу әдістерін өзгерту пайдаланылады. Бұл реттегіштер қоғамның қайта өндірісінің құрылымы мен пропорциясына, жинақтау және тұтыну көліміне әсер етеді.

Мемлекет салық саласындағы шаралар жүйесін – экономикалық саясатқа сәйкес әлеуметтік экономикалық және басқа да мақсаттарға, қоғамның әрбір нақты даму кезендеріндегі тапсырмаларға байланысты салық саясатын жүргізеді.

Салық жүйесі [11].

Мемлекетке алынатын барлық салық түрлерінің жиынтығы, олардың құрылуының әдістері мен нысандары, салық қызметі органдары мемлекекеттің салық жүйесін құрайды.

Салық жүйесі – көптеген салық түрлері, салық төлеушілер, салық жинау әдістері, салықтық женілдіктерінің болуына байланысты күрделі модель болып келеді.

Салықтарды әр түрлі принциптер бойынша бөлуге болады:

- мемлекет пен төлеушінің қарым – қатынастары және салық салу объектісіне байланысты; пайдалануы бойынша; салық жинаушы органы, экономикалық сипаты бойынша.

Бірінші сипаты бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.

Тікелей салықтар табыс немесе мүлікке ғана (табысқа, пайдаға, мүлікке және жерге салынатын салық) салынады.

Тікелей салықтар өз кезегінде нақты және болып бөлінеді.

Нақты салық мүліктің пайдалану тиімділігіне емес, сыртқы сипатына байланысты салынады; нақты тікелей салықтарға жер, мүлік, ақша қапиталына салықтар жатады.

Жеке салықтарда табыс қана емес, төлеушінің қаржылық жағдайы да ескеріледі, мысалы отбасы жағдайы. Оған мыналар жатады: табысқа салынатын салық, сый мен мұраға салынатын салық, жан басына және т.б. салықтар.

Жанама салықтар - тауар, қызметтер бағалары арқылы (қосылған құнға салынатын салық, акциздер, кедендік баждар) алынады. Салық сомаларының иесі тауар және қызметтерді өткізгесін мемлекетке тапсырылады.

Пайдалану сипаты бойынша салықтар жалпы және арнайы болып бөлінеді. Жалпы салықтар мемлекетке түсіп, белгілі бір пайдалану барысында тұлғасыздандырады. Арнайы салықтар белгілі бір мақсатқа ие болып келеді (мысалы: әлеуметтік салық, зейнетақы төлемдері үшін пайдаланылады).

Салықты жинайтын және оны билейтін органына байланысты орталық (жалпы мемлекеттік) және жергілікті салықтар болып бөлінеді.

Объектінің экономикалық сипаты бойынша салықтар табысқа және тұтынуға салынатын салықтар болып бөлінеді: біріншісі – салық төлеушінің кез келген объектідін алған табысына салық салу, екінші жағдайда - бұл тауалар мен қызметкерді тұтынғанда төленетін шығындарға салынатын салық.

Салық салу объектісін есепке алу және бағалануы бойынша салық алудың төрт тәсілі бар: кадастрлық, декларация бойынша, көзіне байланысты, патент бойынша.

Кадастрлық әдіске сәйкес салық салу және есепке алу қамтамасыз ету объектілерінің тізімі негізінде, оның табыс әкелу нормасын (әсер мүліктік) көрсете отырып, нақты табысын ескермей жүзеге асады.

Салық төлеуші декларацияда табыс көлемін, керекті жеңілдіктерді, шегерімдерді ескере отырып, салық сомасын есептейді.

Төлем көзіне байланысты салықты табысты алған жердегі бухгалтерия есетпет, төленеді.

Патент негізінде салық әр түрлі қызметтен табыс алуға байланысты бөлінеді. Бұл бойынша салық төлемін анықтау және ескеру өте қиын.

Салықтық есептің екі әдісі пайдаланылады: кассалық және есептеу әдісі. Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шығындар жұмыстарды жүргізу кезінен бастап қызметтерді, мүліктерді қабылдау және ол бойынша төлеу жүргізіледі. Төлеу уақытынан тәуелсіз есептелетін есептеу әдісі бойынша табыстар мен шығыстар жұмыс жүргізу уақытынан есептеледі. Екінші әдіс – салық қызметтері үшін қолайлы және оны Қазақстанның барлық салық төлеушілері қолданады. Оның төлеушілер үшін кемшілігі – салық төлемдерін жеткізу уақытында болмаған жағдайдың өзіндек төленіп, айналым қаржыларының оқшаулануына әкеліп соғады [11].

Қазақстандағы салықтар, төлемдер мен алымдардың тізімі:

1. Салықтар:

1) корпоративтік табысқа салынатын салық;

2) жеке табыс салығы;

3) қосылған құнға салынатын салық;

4) акциздер;

5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салығы (қол қойылған бонус, коммерциялық табу бонусы, роялти, үстем пайда салығы);

6) әлеуметтік салық;

7) жер салығы;

8) көлік құралдарына салынатын салық;

9) мүлікке салынатын салық.

Жекелеген салық төлеушілер топтары үшін арнайы салық режимі қараластырылған. Оларға жататындар: шағын бизнес субъектілері, шаруа қожалықтары, ауылшаруашыдық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар, кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлері. Бұл режимді салық төлеу мынадай негізде жүргізіледі: патент; бір жолғы талон; біртұтас жер салығы; оңайлатылған декларация. Бұл режим табысқа мүлікке, әлеуметтік, жанама салықтардың комбинациясын сипаттайды.

2. Алымдар:

1) заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін;

2) жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін;

3) жылжымайтын мүлік және ол бойынша құқықтарын мемлекеттік тіркегені үшін;

4) радиолектронды құралдар мен жоғары жиілікті құралдарды мемлекеттік тіркеу үшін;

5) көлік құралдарын және тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін;

6) теңіз, өзен және аз өлшемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алымдар;

7) азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін;

8) дәрі – дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркеу үшін алымдар;

9) Қазақстан Республиқасы аумағымен автокөлік құралдарын өткізу үшін;

10) аукциондардан алынатын алым;

11) елтаңбалық алым;

12) белгілі бір қызмет түрлерімен айналасу құүқығы үшін алынатын лицензиялық алым;

13) радио - теледидар ұйымдарына берілетін радиожиілік спектрін пайдалану рұқсаты үшін.

3. Төлемдер:

1) жер учаскелерін пайдалану үшін;

2) су ресурстарын (жер үсті көздерінен) пайдалану үшін;

3) қоршаған ортаны ластағаны үшін;

4) аңдар әлемін пайдаландағы үшін;

5) орманды пайдаландағы үшін;

6) ерекше күзетілетін табиғи территорияларды пайдаланғаны үшін;

7) радиожиілік спекторы пайдаланғаны үшін;

8) кеме жүретін су жолдарын пайдалаланғаны үшін;

9) сыртқы (визуальды) жарнаманы пайдалану үшін.

4. Мемлекеттік баждар.

5. Кедендік баждар:

1) кедендік баждар;

2) кедендік алымдары.

Сонымен, Қазақстанның салық жүйесі салық және басқа да міндетті төлемдер түрлері айтарлықтай дифференцияланған. Салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормалар Қазақстан Республикасының Салық Кодексінде және сәйкес ережелерде көрсетілген [11].

Мемлекеттік салық қызметі органдары Қазақстанда Қаржы министрлігімен және облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қала облыстардағы, қалалардағы және қала аудандарындағы, сонымен қатар қаржы полцициясымен көрсетілген. Салық қызметі салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы республика заңдарының орындалуына бақылау жасайды.
ӘДЕБИЕТ

1. 
   Аташева Д.О. Шағын кәсіпкерлік:тәжірибесі, өзекті мәселелері және дамуын кешенді бағалау. А.: Автореферат, 2004. - 30 б.
   
2. 
   Шағын кәсіпкерлік даму деңгейін рейтингтік бағалау әдістемесі // М.: Поиск, №2 2002. - 119 б.
   
3. 
   Экономикасы дамыған елдердің шағын кәсіпкерлігі // М.: Поиск, №3, 2003. - 132 б.
   
4. 
   Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық, қаржылық - несиелік, банктік, салықтық кедендік, сақтандыру, биржалық және кәсіпкерлік терминологиялардың орысша - қазақша сөздігі. А.: Сөздік–словарь, 1999. 235 - б.
   
5. 
   ҚР - ның «Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры» АҚ есебінің тәртібі. 2008. №20. - 25 б.
   

Кулубеков М.Т. - э.ғ.к., доцент

Қазақстан үшін тиімді несиелеудің ана - мына үлгісін таңдауға жағдайлар мен факторлардың біртұтас кешені әсер етті. Ипотекалық несиелеудің дамуына әсер еткен саяси факторлар: қоғамдық жүйенің жалпы тұрақтылығы; саяси режимдердің орнықты немесе орнықсыз болуы; сыртқы қауіпсіздіктің, әскери немесе, экономикалық экспонцияны бар немесе жоқ болуы. Ипотеканың жемісті дамуына мемлекет саясатына мүмкіндігі мол прокекционистік шаралар жиынтығын ендіру себін тигізеді. Олар: мақсатты несиелік қор беру, екінші қайтара нарық үшін құнды қағаздар эмиссиясы шеңберінде жасалатын ипотекалық несиелеуде мемлекеттік кепіл беру, сонымен қатар ипотекалық несие алушы нақты азаматтардың мекен - жайлық демеудың түрлі формаларының көптігі.

Құқықтық факторлар қоғамның жалпы құқықтық қалпымен анықталады. Сонымен қатар ипотеканың дамуына әсер етуші болып құқықтық ортаның жеке меншік қатынастарын қорғау қабілеттілігі танылады. Сонымен бірге аса үлкен ролді кепіл нысанасы болған мүлікке төлету мен алуды заңды әдістермен қамтамасыз ету атқарады. Бұған жылжымалы емес мүлікті нақты тіркеу жүйесінің бар немесе жоқ болуыда жатады. Ипотеканың жемісті дамуы ипотекалық операцияларды іске асыру тәртібі мен мазмұнын регламенттеуші үкімдер заңдардың арнайы жинағын белгілеу кезінде ғана болады [1].

Фаткорлардың бұл тобындағы аса үлкен маңызға ипотекамен байланысты түрлі экономикалық қауіптерді сақтандыру жүйесінің дамуы ие облып табылады. Сонымен бірге ипотеканың дұрыс дамуы үшін жылжымалы емес мүлікті сақтандыру,қарыз алушылардың өмірін және оларға берілетін несиелерді сақтандыру, құнды қағаздарды сақтандыру қажет. Тарихи жағдайлар мен факторлар да ипотекалық несиелеудің формалары мен дамуына белгілі ықпал етті. Сонымен бірге аса үлкен маңызға ақша жинау дәстүрімен олардың болмауы және де халықтың несиеге деген қатысы ие болды. Ипотеканың нақты формаларының дамуына жер қатарының қалыптасу тарихының ерекшеліктері ықпал етті.

Жоғарыда қарастырылған факторларпдың көпшілігі ипотекалық несиелеуді ұйымдастырудың ондаған вариантын жасауға негіз болды. Сонымен кейбір мемлекеттерде ипотекалық несиелеудің бірқатар түрі бірдей іске асырылып, өзіндік бағытына бағдар алып, бірін - бірі жоққа шығармайды. Қазақстан сондай мемлекеттерге жатады. Бұл кезеңдегі аса маңызды шешім болып 2000 жылғы 21 тамызда қабылданған «Ұзақ мерзімді тұрғын үй құрылысы мен ипотекалық несиелеу жүйесінің дамуын қаржыландыру тұжырымдамасы» болып табылады. Бұл құжатта тұрғын үй құрылысы саласындағы жағдайдың анализі берілген, ипотекалық несиелеудің дамуына кедергі болған негізгі проблемалар анықталып, бұл жүйе Қазақстан Республикасында өз дамуына жету үшін қажетті шаралар қарастырылды. Аталған тұжырымдамада халықаралық тәжірибеде қолданған ипотекалық несиелеу үлгісі талданып, олардың Қазақстан Республикасы үшін тиімділігі қаратстырылды. Мысалы, американдық екі деңгейлі ипотекалық несиелеу үлгісі құнды қағаздар нарығы дамыған мемлекеттерде қолданылады да мемлекет тарапынан көп қаржы жұмсауды қажет етеді. Ал, неміс үлгісі де біздің республикамызға тиімді болып табылмайды [2].

Қазақстандықтардың ділі басқа, неміс ділінен (менталитетінен) айрықшаланады. Біздің мырзадар Қазақстандық банктерге (3 - 6 жыл бойы депозиттерге баспана сатып алуға ақша салу үшін) аса көп сене бермейді. Сонымен қатар неміс жүйесі мемлекет тарапынан банктерге қатаң бақылау жүргізуді талап етеді.

Сонымен, қалыптасқан экономикалық жағдайда, үлкен көлемде ипотекалық несиелеу жүргізуді қамтамасыз ете алатын капиталдары жоғары мемлекеттік емес ұйымдардың мемлекетте болмауы, кері қаржыландыру механизмін қамтамасыз етуші мемлекеттік ұйымдарды құру проблемалы болу жағдайында, Қазақстан үшін ең тиімді болып, Малазийлік «Кагамас» үлгісі тиімді болып отыр. Аталған үлгінің Ұлттық банк, басқа ірі коммерциялық банктердің қатысуымен жабық акционерлік қоғамы түріндегі арнайы ипотекалық компания құру арқылы қызмет етеді. Бұл ипотекалық компания алашақтардан (банктерден) ипотекалық несиелерді сатып алады да, артынша алынған ипотекалық пулдармен қамтамасыз етілген ипотекалық облигация түріндегі құнды қағаздар шығарады. Ипотекалық несиелеу облигацияларды сатып, корпорация өз шығындарын өтейді, алынған ақшаны жаңа ипотекалық несие беруге жұмсап, тұрғын үй құрылысы нарығының дамуын ынталандырады.

Берілген үлгі біршама американдық үлгімен ұқсас келеді, онда Фанни Мэй, Фреди Мак ипотекалық агенттіктері бар. Алайда, олардың бір - бірінен пулға қатысты айырмашылықтары бар. Американдық үлгіде агенттіктер «құнды қағаздар» түрінде оларды ары қарай сату үшін ипотекалардың пулдарын сатып алады. Ал малазийлік үлгідегі агенттік белгілі тсападағы пулдарды сатып алып, оларды өз портфелінде сақтайды да, жекеменшік қарыз міндеттемелерін эмитациядан өткізеді.

Берілген үлгінің ұтымды ерекшелігі болып ипотекалық компания капиталы қатысушы ақша бойынша мемлекет қамтамасыз ететін қарапайымдылық пен сенімділік табылады.

Белгілі критерийлерге жауап беретін ипотекалық несиелерді сатып алу ипотекалық нарық субъектілерінде орталықтандырыла жүреді. Сонымен қатар банк арасындағы келісімдердің түрлеріне сәйкес Кагамас банк те агенттік алдында белгілі көлемде жауапкершілікке ие. Қайтадан атып алу міндеттемесі бар келісім - шарт жасау кезінде банк жедел түрде Кагамас талаптарына жауап бермейтін несиелерді сатып алуы тиіс. Қайта сатып алу міндеттемесі жоқ келісім - шарт жасау кезінде жол - жөнекей болған қауіпті агенттіәк қабылдап, банк өз кезегінде қарыз алушылар төлемдерінен тұратын Кагамас төлемдерін енгізу арқылы жүргізілетін несиеге қызмет көрсетеді. Тұжырымдаманы орындау үшін Ұлттық банк басшылығы 2000 жылдың 20 желтоқсанында жеке қаржы институты болып табылатын «Қазақстандық Ипотекалық компания» жабық акционерлік қоғам құру туралы шашім қабылдады (жарғы капиталы 1 млрд. теңге). Компания алашақ банктерден ипотекалық тұрғын үй несие бойынша талап ету құқығын сатып алып, сол құқықтармен қамтамасыз етілген ипотекалық құнды қағаздарды эмитациялайды. Қазақстандық Ипотекалық компанияның негізгі қызметтері:

• 
  ұзақ мерзімді ипотекалық тұрғын үй несие бойынша талап ету құқықтарын сатып алу жолымен бекітілген стандарттар мен талаптар негізінде алашақтарды кері қаржыландыру;
  
• 
  бекітілген немесе жылжитын сыйақы мөлшерлемелерін қамтитын құнды ипотекалық қағаздарды шығару;
  
• 
  тұрғын үй несиелеу саласына инвесторлардың ақшаларын тарту;
  
• 
  алашақ банктердің қаржы жағдайы туралы мәлімет беру жөнінде Ұлттық Банкпен мәлімеге келу;
  
• 
  банктер үшін ипотекалық несиелеу бойынша әдістемелік ұсыныс хаттар жасап шығару;
  
• 
  ипотекалық тұрғын үй несиелеу мәселелері бойынша консалтингтік қызмет көрсету және алашақтарға ипотекалық несиелеу опреациясын жүргізудің анағұрлым қауіпсіз және тиімді машықтандыруды ендіруге жәрдем ету.
  

• 
  ипотекалық тұрғын үй несиелеу бойынша алашақ банктерге берілген мәліметтерге талдау жасау;
  
• 
  ипотекалық тұрғын үй несие сапасын тексеру;
  
• 
  қарыз алушылар туралы мәлімет беру жөнінде мемлекеттік және де басқа органдармен келісім - шарт жасау;
  
• 
  ипотекалық несиелеу саласында мамандардың біліктілігін көтеру мақсатында оқулар жүргізу;
  
• 
  Малайзиялық үлгінің құрылымы ұқсас келуімен қатар қызмерт ету үрдістерінің ұқсас келуі де мүмкін. Алайда Қазақстандық нарықтың жеке ерекшеліктері Кагамастың толық көшірмесін жасауға мүмкіндік бермейді [3].
  

Ипотекалық облигациялар - ұзақ мерзімді құнды қағаздар, олар жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз етуге шығарылып, тұрақты пайыз әкеледі. Алдында ипотекалық облигациялар ипотекалық банктермен шығарылған, ал қазір имитент болып сауда - өнеркәсіптік корпорациялар болып табылады, біздің Республикамызда Қазақстандық ипотекалық компания болып табылады. Екінші қайтара ипотекалық нарықты ұйымдастырудың екі үлгісі белгілі, олар келесі айырмашылыққа ие.

Жүйені Еуропалық модификациялау. Облигацияны шығару мәселерінде банктердің дербестігін қарастырады да, көп жағдайда секьюритизация жүргізуші әлде бір агенттіктерді қажет етпейді. Несиелеу сызбасы қарапайым. Банктер нарықта делдал қызметін атқарып, төмен баға бойынша жылжымайтын мүлікті несиелеудегі қарыз алушылардың қажеттіліктерін бағдарлап, жоғары сенімді құнды қағаздардағы инвесторлардың қажеттілігін бағдарлайды. Банк алдымен несие беріп, артынша олар біртекті пулдарға топталады. Келесіде құнды қағаздардың ипотекалық облигацияларын қамтамасыз ету болып бірінші деңгейлі ипотекалық несиелердің пулдары мен банктің өз кепілі табылады. Сонымен, ипотекалық облигациялар берілген ипотекалық несиелерді кері қаржыландыруға қызмет етеді. Бұл жағдайда келесі ұстанымдарды ұстанады [4].

Жабу ұстанымы салынған мүлік актісі бойынша салынған активтердің және облигациялардың құндарының сәйкес келуі. Салынған мүліктің құны ең кем дегенде шығарылған облигациялар құнына тең болуы қажет.

Сәйкес келу ұстанымы актив және тартылған ақша бойынша мерзімдердің сәйкес келуін талап етеді. Банк актив және міндеттемелер бойынша өтеу мерзімдерінің сәйкес келуін бақылап отыруы қажет.

Американдық үлгі - екі деңгейлі екінші қайтара ипотекалық нарық үлгісі. Малайзиялық үлгі біршама қарапайымдалған. Оның қызмет ету механизмін Қазақстандық ипотекалық компания негізінде қарастырайық.

Компания қызметінің сызбасы келесі түрде беріледі:

Бірінші кезеңде банктер баспана сатып алуға жеке қарыз алушыларға ипотекалық несие береді.

Келісім - шарт жасалғаннан кейін, несие арқылы сатып алынған жылжымайтын мүлік қарыз алушының иелігіне өтеді, артынан ол мүлікті алашақ банке кепіл ретінде қалдырады. Оны бергеннен кейін несиеге қызмет көрсетуді алашақ банк жүргізеді. Ипотекалық несиелердің мөлшері алдын - ала компания мен банк арасында ұйғарылады. Компания облигациялары талап ету құқықтары мен келесі негізгі талаптарға жауап бере алатын несиелер бойынша ғана қамтамасыз етіледі:

• 
  несие Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі жіктемесіне сәйкес банкерты болуы қажет;
  
• 
  несиелер алынатын баспананың құнының 70% мөлшеріндегі сомамен беріледі;
  
• 
  қарыз алушы алдыңғы жарна ретінде баспана құнының 30% көлеміндегі ақша салуы қажет;
  
• 
  алынған баспана несие бойынша кепіл болады;
  
• 
  кепілді міндетті түрде сақтандыру, сонымен бірге қарыз алушының өмірі мен еңбек қабілеттілігін сақтандыру.
  

Сонымен бірге компания мен банк сеніп басқару келісім - шартын жасайды. Банктер несие қауіптерін өз мойнына алады. Егер де ипотекалық несиелер стандарттарға сәйкес келмесе, банк шыққан кемшіліктерді жоюға немесе сапасыз несиелерді сатып алуы тиіс. Сонымен бірге банк жауапкершілігі қарыз алушы ай сайынғы төлемін төлемеген жағдайда іске асырылады. Қарыз ттөлеуші тай сайынғы төлемді толық емес немесе мүлдем төлемеген жағдайда банк компания несиесі бойынша төлем жүргізеді. Егер де ипотекалық несие сапасыз деп танылса, банк бұл несиені компаниядан сатып алып, қарыз алушымен қарыздың қалған сомасын өтеу туралы жеке мәмілеге келеді. Несиені өтету қаупі банкте қалып, инвесторлар мен Компанияға жүктелмейді. Несиені мерзімнен бұрын өтеу жағдайында қажетті құн талап ету құқықтарын (жаңа несие бойынша) ендіру арқылы немесе арнайы шотта ақша құнды қағаз сияқты Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі кері қаржыландыруға тиімді болып келетін активтерді орналастыру арқылы жүзеге асады. Компания екі түрлі ипотекалық облигацияларды шығарып, орналастыруға құқықты.

Купондық облигациялар – номиналдық құнға қатысты пайыз ретінде тұрақты негізде сыйақыны төлеуге ұсынатын құнды қағаздар. Сыйақы мөлшерлемесі бекітілген және жылжымалы болуы мүмкін. Номиналдық құнды төлеу мерзім аяғында жүргізіледі. Өтініш мерзімі 15 жыл. Жылжымалы мөлшерлеме әр жарты жыл сайын нарық мөлшерлемелерін есепке ала отырып, қайта қарастырылады. Купондық облигацияларды мерзімге дейін сатып алу да қарастырылған.

Дисконттық ипотекалық облигациялар – дисконт түрінде (сатып алу сату арасындағы айырма) түріндегі табысты алуды қарастыратын құнды қағаздар. Диспонттық облигациялар қысқа мерзімге (3 - 12 ай) шығарылуға жоспарланып отыр.

Үшінші кезеңде институционалдық инвесторлар (зейнетақы қорлары, сақтандыру компаниялары) екінші қайтара ипотекалық нарықта талап ету құқықтарымен қамтамасыз етілген ипотекалық облигацияларды сатып алады да, тұрғын үй несиелеуге ақша түсімін қамтамасыз етеді.

Өзінің қызметінің алғашқы кезеңдерінде компания негізінде өтеу мерзімі 5 жылдан 10 жылға дейін жылжымалы мөлшерлемесі бар несиелерді алатын болады. Несиенің ең үлкен сомасы 4,5 млн. теңгеден аспауы керек (бұл АҚШ долларының 30 мыңына барабар келеді), ережеден тыс жағдайда, компания шешімі бойынша ипотекалық тұрғын үй несиесінің сомасы 100 мың долларға жетуі мүмкін.

Барлық жаңалық сияқты ипотекалық несиені де халық сенімсіздікпен қабылдады. Ал ипотекалық несиелеу жүйесінің әрі қарай дамуы үшін келесі мәселелерді шешу керек:

• 
  ипотека механизмін іске асыру мен алғашқы және екінші қайтара нарықтың (тұрғын үй), ипотекалық несиенің тиімді қызмет етуін қамтамасыз етуші нормативтік және заң шығару базасын жетілдіру;баспана, ипотекалық несие нарықтарына ұзақ мерзімді, бюджеттен тыс қаржы ресурстарының түсуін қамтамасыз етуші әмбебап механизмін жасап шығару мен ендіру;
  
• 
  нарықтың барлық қатысушыларының өзара тиімді әрекеттесуін қамтамасыз етуші инфрақұрылымды жасау; ипотеканың бөлшектенген құрылымы қажет (банк, компания);
  
• 
  баспанамен байланысты мәмілелер кезінде табыс салығы бойынша жеңілдіктерді қарастырылатын салық ынталандыруы, қосымша құн салығын алып тастау;
  
• 
  несие алу үшін мемлекетпен мақсатты субсидиялар беру;
  
• 
  ипотекалық несие субъектілері арасындағы еркін бәсекелестік үшін тең жағдайлар жасау;
  
• 
  қарыз алушылар үшін (алашақтардың заңсыз әрекеттерінен) әлеуметтік қорғау механизмін құру.
  

1. 
   Мақыш С.Б. Банк ісі. - Алматы: Экономика, 2013. - 440 б.
   
2. 
   ҚР - ның президентінің жарлығы «Об ипотеке недвижимого имущества» 23.12.1995 г. өзгертілген 03.06.2003 г. // www. akorda.kz
   
3. 
   Қазақстан Ипотекалық компаниясы // www. akorda.kz
   
4. 
   Сейітқасымов Ғ.С. Ақша. Несие. Банктер. - Алматы: Баспа, 2011. - 586 б.
   
5. 
   Дюсембаев Н.М. Казахстанская модель ипотечного кредитования - Көкшетау: Келешек, 2012. - 169 с.
   

Кокшетауский университет им. А. Мырзахметова

Кредитная операция является одной из главных банковских операций. Доля доходов от кредитных операций (полученных процентов за пользование кредитом) в общем объеме доходов банка колеблется в зависимости от типа банка, приоритетов его деятельности. Одной из важных функций банковского кредита является обеспечение непрерывности осуществляемой хозяйствующими субъектами деятельности. Именно благодаря банковскому кредиту у компаний и фирм появляется возможность, не нарушая платежного оборота, продолжать осуществлять свои основные операции.

Отметим, что именно кредитная деятельность – эта та деятельность, ради которой банк и создается как кредитная организация. И хотя с течением времени банки, безусловно, расширяют комплекс оказываемых услуг, именно доходы от кредитных операций остаются для них основным источником получения прибыли.

Актуальность вопросов банковского кредитования в современных условиях связана с несколькими факторами.

Во - первых, успешное осуществление кредитных операций приводит к получению банками прибыли, способствующей повышению надежности и устойчивости кредитной организации.

Во - вторых, банковскому кредиту присуще важное достоинство, заключающееся в гибком удовлетворении меняющихся потребностей заемщиков в средствах. Таким образом, в развитии системы банковского кредитования заинтересованы как сами банки, так и заемщики [1].

Конечно, денежные средства способны перемещаться от кредиторов к заемщикам и без посредничества банков: между хозяйствующими субъектами могут возникать эпизодические отношения по поводу предоставления займов, но при этом резко возрастают риски, потери денежных средств, отдаваемых в ссуду, общие издержки по их перемещению, так как кредиторы и заемщики не располагают полной и достоверной информацией о платежеспособности друг друга, а размер и сроки предложения денежных средств могут не совпадать с размерами и сроками потребности в них. Такая ситуация и объясняет предпочтительность использования банковского кредита, а это в свою очередь требует от коммерческих банков постоянного анализа ситуации на рынке, создания такой системы кредитования, которая бы позволяла оптимизировать соотношение «прибыльность – риск».

Банк как коммерческая организация ставит своей задачей получение прибыли, которая обеспечивает устойчивость и надежность его функционирования и может быть использована для расширения его деятельности. Но ориентация на прибыльность операций всегда связана с различными видами рисков, которые при отсутствии системы их ограничения могут привести к убыткам. Поэтому любой банк при определении стратегии своей деятельности формирует такую систему мероприятий, которая с одной стороны, направлена на получение прибыли, а, с другой стороны, максимально учитывает возможности предотвращения потерь при осуществлении банковской деятельности.

Успешное решение проблемы оптимизации соотношения «прибыльность – риск» при осуществлении кредитных операций банка во многом определяется применением эффективного кредитного механизма.

Однако любое кредитование связано с определенным риском, тем более в условиях развивающейся рыночной экономики. Когда, на любом этапе может возникнуть риск.

Управление рисками является основным в банковском деле. Хотя первоначально банки только принимали депозиты, они быстро созрели, став посредниками при передаче средств, тем самым приняв на себя другие риски, например кредитный. Кредит стал основой банковского дела и базисом, по которому судили о качестве и о работе банка. Особого внимания заслуживает процесс управления кредитным риском, потому что от его качества зависит успех работы банка. Исследования банкротств банков всего мира свидетельствуют о том, что основной причиной явилось низкое качество активов. Ключевыми элементами эффективного управления являются: хорошо развитые кредитная политика и процедуры; хорошее управление портфелем; эффективный контроль за кредитами; и, что наиболее важно, хорошо подготовленный для работы в этой системе персонал [2].

Основной задачей регулирования рисков является поддержание приемлемых соотношений прибыльности с показателями безопасности и ликвидности в процессе управления активами и пассивами банка, то есть минимизация банковских потерь.

Эффективное управление уровнем риска должно решать целый ряд проблем - от отслеживания (мониторинга) риска до его стоимостной оценки.

Уровень риска, связанного с тем или иным событием, постоянно меняется из - за динамичного характера внешнего окружения банков. Это заставляет банк регулярно уточнять свое место на рынке, давать оценку риска тех или иных событий, пересматривать отношения с клиентами и оценивать качество собственных активов и пассивов, следовательно, корректировать свою политику в области управления рисками.

Каждый банк должен думать о минимизации своих рисков. Это нужно для его выживания и для здорового развития банковской системы страны. Минимизация рисков - это борьба за снижение потерь, иначе называемая управлением рисками. Этот процесс управления включает в себя: предвидение рисков, определение их вероятных размеров и последствий, разработку и реализацию мероприятий по предотвращению или минимизации связанных с ними потерь.

Все это предполагает разработку каждым банком собственной стратегии управления рисками, то есть основ политики принятия решений таким образом, чтобы своевременно и последовательно использовать все возможности развития банка и одновременно удерживать риски на приемлемом и управляемом уровне.

Степень кредитного риска зависит от таких факторов, как:

• 
  степень концентрации кредитной деятельности банка в какой - либо сфере, чувствительной к изменениям в экономике;
  
• 
  удельный вес кредитов, приходящихся на клиентов, испытывающих финансовые трудности;
  
• 
  деятельность банка в малоизученных сферах;
  
• 
  внесение частых или существенных изменений в кредитную политику банка;
  
• 
  удельный вес новых и недавно привлеченных клиентов;
  
• 
  формы залога и его качество;
  
• 
  срок ссуды;
  
• 
  компетентность руководства фирмы – заемщика;
  
• 
  цель кредита;
  
• 
  размер кредита;
  
• 
  кредитоспособность заемщика;
  
• 
  ситуация в отрасли, где функционирует заемщик [3].
  

Управление кредитным риском предполагает применение совокупности методов и инструментов минимизации риска.

Управление рисками не представляет собой набора формальных действий, которые осуществляются в некоем вакууме. Работая вместе с линейным руководством, работник, готовящий оценку, пытается определить риск, минимизировать и смягчить потери, где это возможно. Оценка успеха связана с осуществлением именно этих задач.

При правильном осуществлении, оценка процесса представляет собой подтвержденное исследованиями обоснованное указание на состояние и результативность направленного осуществления управления рисками.

До недавнего времени управление рисками не имело особого значения для банков. Процентные ставки фиксировались монетарными властями, структура финансовых инструментов часто устанавливалась заранее, финансовые рынки отличались малой глубиной и степенью активности, банкам не разрешалось вести операции в иностранной валюте, планирование было очень поверхностным и относительным, т.к. банки обладали ограниченной автономностью, а национальные стандарты учета не требовали той степени раскрытия информации, которая позволила бы оценить прибыльность или достаточность капитала.

Сейчас на многих рынках положение меняется, в некоторых случаях довольно резко, что потребовало срочного усиления управления финансами и рисками банков, функционирующих на этих рынках. Необходимо укрепить несколько областей: финансовую информацию нужно сделать более доступной, нужно развивать финансовую политику, финансовые навыки, в особенности в управлении активами и обязательствами, обязательствами и портфелями, необходимо создать процесс управления активами и обязательствами, улучшить организационную структуру, четко распределить обязанности по финансовому управлению и повысить эффективность контроля.

Управление финансами в значительной степени фокусируется на управлении риском. Хотя функция управления финансами не отвечает исключительно за управление всеми банковскими рисками, она играет центральную роль в определении объема, отслеживания и планирования эффективного управления риском.

Активы, связанные с рисками, как они характеризуются в банковском регулировании, обычно не включают денежные средства и ближайшие заменители денег, такие как банковские векселя, высоконадежные ценные бумаги и золото. Активы, связанные с риском обычно составляют большую часть всех активов [4].

Приобретение таких активов и управление ими является основой управленческого процесса в банке, потому что именно эти активы и обеспечивают основную долю доходов банка. Стратегические планы в отношении этих активов должны оценивать существующие и потенциальные рынки, стратегию и качество портфеля.

В отечественной практике существует ряд факторов, осложняющих процесс управления рисками. Например, отсутствие исторического опыта рыночных отношений, необходимого для разработки стратегии. В результате – ограниченность методов, которые можно использовать для расчета и прогнозирования уровня риска. В условиях развитого рынка существует статистика за несколько десятков лет, используя которую можно определить, например, максимально возможные прогнозируемые потери при заданном уровне надежности.

Высокая вероятность изменения на финансовом рынке Казахстана обуславливает необходимость эффективной системы управления рисками. Такая система должна иметь организационную, аналитическую, операционную и компьютерную поддержку.

Организационная структура управления рисками предопределяет уровень ответственности и административную соподчиненность подразделений в выполнении функций по управлению рисками. Как правило, вопросам управления рисками занимается специальный отдел. Организационная структура должна обеспечивать адекватный надзор за стратегией и операциями, эффективное разделение обязанностей среди сотрудников, вовлеченных в торговые операции и их администрирование, соответствующие отчеты о принятых рисках, стратегиях и результатах.

Разработанные и задокументированные политика, процедуры и руководства по управлению рисками служат целям эффективного обмена информацией в банке. Документы должны устанавливать четкие границы ответственности, содержать описание функций подразделений и системы взаимодействия между ними, процедуры контроля рисков.

Использование современной методики измерения рисков лежит в основе их количественной оценки. Методика должна удовлетворять следующим требованиям:

• 
  количественно определять риски финансовых инструментов посредством точной оценки размера и вероятности потерь от возможных изменений на рынке;
  
• 
  измерять риски различных финансовых инструментов с использованием единого критерия;
  
• 
  измерять риски портфеля финансовых инструментов, принимая во внимание портфельный и корреляционный эффекты;
  
• 
  учитывать время открытой позиции, в течение которого рыночный риск возможен [5].
  

Банковское дело находится в процессе перемен. Стремясь повысить экономическую эффективность и улучшить механизм распределения ресурсов, правительство предпринимает шаги в направлении создания в экономике атмосферы открытости, конкуренции и рыночной дисциплины. Для того, чтобы выжить и добиться процветания, банкиры должны отбросить свои бюрократические традиции и превратиться в предпринимателей, реагирующих и приспосабливающихся к рыночной экономике.

Принципы прямого государственного управления банковской системой также должны измениться. В большинстве стран государство должно создать правовую, регулятивную и политическую среду для надежного банковского дела.

Финансовая либерализация, ужесточение конкуренции и диверсификация ставят перед банками новые проблемы и способствуют возникновению новых рисков. Без выработки новых способов управления, банки могут оказаться в кризисе, что и происходит со многими банками в Казахстане [6].

На конкурентном рынке банки нуждаются в автономии для определения совей роли и стратегии и независимости в своей кредитной и управленческой политике.

Управление часто определяют как искусство, не поддающееся определению и воплощенному в практике. Банковские аналитики часто принимают блестящие характеристики руководящего состава за признаки хорошего управления. Это важно, но вовсе не является надежным критерием лидерства и видения перспективы, качества управления, способности контролировать риск, качества персонала или финансовых перспектив.

Управленческие системы, в особенности степень их формализации и децентрализации, определяются множеством факторов, включая размеры и структуру банка, стиль управления, а также конкуренцию и экономическое регулирование. По мере расширения и диверсификации банка, больший упор следует делать на неличностные системы управления.
ЛИТЕРАТУРА

1. 
   Ахметова А.Ж. Как управлять финансовыми рисками // Управление финансовыми рисками. - 2013. - №2. - С. 77 - 92.
   
2. 
   Буг Г.Н. Более широкий взгляд на риск / Г.Н. Буг // Банковские технологии. - 2012. - №3. - С. 43 - 54.
   
3. 
   Демкин И.С., Бархатов В.П. Эволюция риск - менеджмента // Управление финансовыми рисками. - 2011 - №5. - С. 54 - 71.
   
4. 
   Епифанов М.А. Управление кредитными рисками // Финансовый бизнес. - 2013. - №9. - С. 38 - 49.
   
5. 
   Лукасевич И.Я. Финансовый менеджмент. - М.: Эксмо, 2010. - 323 с.
   
6. 
   Тактарова Г.А., Григорьева Е.М. Финансовая среда предпринимательства и предпринимательские риски: Учебное пособие. - М.: Финансы и статистика, 2011. - 546 с.
   

Кокшетауский университет им. Абая Мырзахметова

В статье автором рассматривается современное состояние банковского кредитования в Республике Казахстан. Также автором предложены пути совершенствования банковского кредитования.

В течение последних лет банковская система Республики Казахстан, по оценкам европейских и международных экспертов, признается наиболее развитой среди стран СНГ. Действительно, за последнее десятилетие в банковской системе РК наблюдаются кардинальные изменения: внедрены международные стандарты, созданы важнейшие институты, такие как фонд обязательного гарантирования вкладов и ипотечных кредитов; строительно - сберегательный банк; процессинговый центр; кредитное бюро и т.п. В целях совершенствования государственного регулирования банковской деятельности разделены функции Национального банка Республики Казахстан и Комитета по контролю и надзору финансового рынка и финансовых организаций Национального Банка Республики Казахстан.

В период кризисного развития национальной экономики одной из основных мер по стабилизации банковской системы страны стала государственная финансовая поддержка в виде выделения в 2008 г. из Национального фонда РК 332,1 млрд. тенге на приобретение акций 4 - х системообразующих банков [1].

В 2009 г. между Фондом и акционерами «БТА Банка», «Альянс Банка», «Казкоммерцбанка» и «Народного банка» были заключены опционные соглашения, в соответствии с которыми банкам предоставлено право обратного выкупа акций, приобретенных Фондом в период кризиса. Так, в 2011 - 2012 гг. акционерным обществом «Народный Банк Казахстана» был осуществлен обратный выкуп акций, в результате чего банком возвращены средства в сумме 58,95 млрд. тенге. Остаток суммы в размере 1,25 млрд. тенге планируется возвратить в 2013 г. Возврат средств за счет обратного выкупа акций «Казкоммерцбанком» планируется произвести в 2013 - 2014 гг. [2].

Неэффективной оказалась процедура реструктуризации «БТА Банка». На сегодняшний день у «БТА Банка» отрицательный капитал и он находится в состоянии повторной реструктуризации. В целом за счет проведенной реструктуризации крупных банков внешние долги банков второго уровня снизились более чем на 15 млрд. долл. с 2009 г. Так, по данным Национального банка РК, сумма валового внешнего долга банков второго уровня на конец 2009 г. достигала 30,2 млрд. долл. На конец июня 2012 г. долг составил 14,5 млрд. долл. [3].

Кроме государственной финансовой поддержки для стабилизации банковской системы были эффективно предприняты меры денежно - кредитной политики. Так, Нацбанком для банков второго уровня были снижены минимальные резервные требования, что дополнительно увеличило ликвидность БВУ в объеме около 4 млрд. долл. Также Нацбанком была увеличена сумма гарантийного возмещения по депозитам для физических лиц в 7 раз - до 5 млн. тенге (33,3 тыс. долл.). Эти меры, по данным Нацбанка, позволили укрепить доверие населения к банковской системе, что привело к росту депозитов в два раза по сравнению с 2009 г., и на сегодняшний день депозитная база составляет более 3 трлн. тенге [3].

Вслед за реализацией антикризисной программы существенным этапом модернизации банковской системы явилось создание специализированной на 100% дочерней организации Нацбанка РК - АО «Фонд проблемных кредитов» (ФПК) - для выкупа у банков проблемных займов и восстановления их стоимости и предоставление возможности БВУ открыть собственные организации по управлению сомнительными и безнадежными требованиями и активами (ОУСА).

На сегодняшний день банковский сектор Казахстана демонстрирует довольно стабильные темпы развития и характеризуется умеренным ростом отдельных показателей. Так, в сентябре 2014 г. общий объем банковского кредитования экономики РК вырос на 1,5%, до 9,5 млрд. долл. Объем кредитов в национальной валюте в том же месяце увеличился на 2,8%, до 6,5 млрд. тенге (на 15% с начала года), собственный капитал и активы БВУ составили 1780 млрд. тенге и 12006 млрд тенге соответственно и увеличились в сравнении с 2012 г. на 20,8% и 19,6%, в сравнении с 2013 г. - на 7,7% и 7,2% соответственно [4].

Рост кредитования привел к тому, что за отчетный период был получен рекордный объем прибыли. Так, за девять месяцев 2014 г. отдельные банки заработали в два раза больше, чем за весь 2013 г. Причем сентябрь принес пятую часть прибыли с начала текущего года - 22 млрд. тенге из 107 млрд. тенге.

Кредитование населения распространено в абсолютно всех странах мира, считается залогом социальной и финансовой устойчивости, привнося собственный вклад в реализацию ключевых направлений государственной политики. Государство, в свою очередь, инициируя совершенствование нормативно - правовой базы, исполняя на постоянной основе надзор за работой субъектов и объектов системы кредитования населения, оказывая им государственную поддержку и предоставляя государственные гарантии, тем самым активизирует платежеспособный спрос, оказывает воздействие на устойчивость банковской системы, содействует формированию и совершенствованию ее инфраструктуры, а кроме того оберегает круг интересов покупателей финансовых услуг. До начала кризиса 2014 - 2015 гг. кредитование населения являлось одним из наиболее прибыльных направлений банковской деятельности. В отрасли наблюдалась активная конкуренция, результатом которой был стабильный рост розничного банковского кредитного портфеля.

По мнению аналитиков, основными факторами роста прибыльности банков являются: стабилизация экономической ситуации в стране за счет роста цен на нефть и газ; рост темпов строительной отрасли; снижение темпов провизирования займов; увеличение доли кредитования БВУ средней капитализации; жесткий контроль банками своих административных расходов; восстановление резервов по обесцененным активам; рост выпуска новых облигаций [4].

Одной из существенных проблем развития банковской системы РК является ухудшение качества кредитного портфеля, выразившееся в росте объемов просроченной задолженности, и низкая кредитная активность. По данным отчетности надзорного органа, на 1 октября 2012 г. в общей структуре ссудного портфеля банковского сектора доля неработающих кредитов (сомнительные 5 - й категории и безнадежные) составила 36,7%, а доля займов с просроченной задолженностью свыше 90 дней - 30,9%.

Сложившуюся ситуацию аналитики Нацбанка комментирует следующим образом: «Низкая кредитная активность банков обусловлена низким качеством имеющегося кредитного портфеля в сочетании с консервативной политикой банков в части принятия кредитного риска на фоне неопределенности экономических ожиданий. Ухудшение качества кредитного портфеля, начавшееся в 2009 - 2010 гг., объяснялось двумя факторами. С одной стороны, падала кредитоспособность заемщиков, и невыплаты по кредитам приводили к снижению их качества. С другой стороны, фактически не происходило процесса замещения нефункционирующих займов вновь выдаваемыми стандартными. В 2011 г. в силу улучшения общеэкономической конъюнктуры и, в частности, финансового состояния заемщиков наиболее значимым фактором ухудшения кредитного портфеля становится отсутствие замещения безнадежных кредитов вновь выдаваемыми. При этом наблюдается тенденция сохранения объема «работающего» портфеля в целом по системе на одном уровне - таким образом, банки стремятся поддерживать процентную маржу на приемлемом уровне путем выдачи ограниченных объемов займов наиболее качественным заемщикам».

По мнению экспертов, существуют два способа избавления банков от высокого процента неработающих кредитов. Первый - полностью почистить банковский портфель посредством эффективной работы Фонда проблемных кредитов. Данная тенденция в Казахстане идет очень медленно. Второй - увеличить темпы роста кредитования.

На сегодняшний день актуальна проблема фондирования отечественных банков вследствие недостаточности «длинных денег». От этого впоследствии и появляются жесткие условия кредитования корпоративного сектора и высокие ставки по кредитам.

Несмотря на то что за последние годы наблюдается рост депозитной базы РК привлечения вкладов клиентов, все же их объемы и сроки недостаточны для поддержания устойчивого роста банковского бизнеса. Поэтому для казахстанских банков актуален вопрос расширения выхода на долгосрочные рынки капитала.

Выходы из этой ситуации на государственном уровне предлагались различные - от использования средств Национального фонда до пролонгации действующих государственных программ и расширения их инструментария.

На сегодняшний день акционерным обществом «Фонд национального благосостояния «Самрук - Казына» ведется работа по формированию новой политики размещения свободных денежных средств. Так, треть всех депозитов юридических лиц в банках Казахстана составляют средства предприятий группы ФНБ, порядка 15% из них сосредоточены в банках - нерезидентах. Фонд планирует пересмотреть свою политику в этой области. Теперь средства предприятий группы ФНБ будут размещаться в банках по принципу разумного дифференцирования, приоритет при этом будет отдаваться казахстанским банкам.

5 ноября 2015 года Сенат Парламента РК рассмотрел во втором чтении и принял Закон «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты РК по вопросам неработающих кредитов и активов банков второго уровня, оказания финансовых услуг и деятельности финансовых организаций и Национального банка РК» [5].

На сегодняшний день существуют следующие проблемы в развитии банковской системы РК: незавершенность процесса реструктуризации крупных отечественных коммерческих банков; низкое качество кредитного портфеля банков второго уровня; высокий удельный вес безнадежных активов банков в общей их структуре; низкая ликвидность казахстанских финансовых инструментов; недостаточность и неэффективное использование средств фондирования; ограничения со стороны иностранных инвесторов; недостаточная эффективность системы управления рисками.

Кроме того, увеличение доли неработающих займов, неоптимальная структура активов и недостаточный уровень фондирования отечественных банков могут вызвать резкий спад реального уровня доходности банков. Соответственно, решение данных проблем видится в совершенствовании работы банков: в улучшении качества кредитного портфеля, контроле операционных расходов и увеличении капитала [6].

Основные задачи, которые необходимо решить в настоящее время в области кредитования населения: - повышение финансовой грамотности населения; - обеспечение граждан всей необходимой информацией на этапе заключения договора; - предотвращение невозвратов задолженности и защита кредиторов, в том числе путем сбора информации, формирования кредитных историй, повышения действенности институтов залога и обеспечения; - совершенствование системы работы с плохой задолженностью - коллекторских агентств, действенных судебных и исполнительных процедур.

В целом, в настоящее время коммерческим банкам необходимо активно использовать накопленный зарубежный и отечественный опыт в сфере банковского кредитования физических лиц на потребительские нужды. Итак, несмотря на все рассмотренные проблемы, на сегодняшний день рынок кредитования населения имеет хорошие перспективы. Уже сегодня он вышел на тот этап, когда многие параметры рисков оцениваются по - новому. Темпы роста объемов розничных кредитов в Казахстане позволяют говорить о росте доверия населения к кредитным продуктам. Стабилизация рыночных процессов и активная деятельность игроков банковской отрасли позволили снизить кредитные риски в секторе займов населения и сделать условия по ним более привлекательными. Сейчас на рынке появляется все больше программ кредитования для физических лиц, требования к клиентам становятся более лояльными [7].

В этих условиях Национальный Банк, как главный банк страны, определяет приоритеты и направления на предстоящий период, исходя из макроэкономической ситуации и состояния государственных финансов. Устойчивый экономический рост и дальнейшее сохранение этих тенденций в будущем предполагают постепенный переход экономики Казахстана в новой фазе своего развития.

Итак, подводя итоги проведенного исследования, можно сделать следующие выводы:

• 
  нужно усовершенствовать правовую базу, относящуюся к кредитованию, она должна соответствовать международным стандартам, положениям и нормам;
  
• 
  создать широко распространенный в мировом опыте институт, выдающий справки о кредитной истории получателя кредита, то есть о том, как он возвратил взятые ранее кредиты;
  
• 
  использовать финансовый лизинг в качестве альтернативы долгосрочному кредитованию;
  
• 
  в основе осуществления политики по управлению кредитными операциями должна лежать модель, основанная на благоприятной политике;
  
• 
  в основу политики управления кредитными операциями казахстанских коммерческих банков должна быть взята «стратегия руководства по формированию кредитной политики». А тактика организации кредитных, инвестиционных процессов должна рассматриваться согласно своим внутренним положениям.
  

Перспективы развития системы кредитования в коммерческих банках Республики Казахстан:

• 
  нужно снизить зависимость от внешнего финансирования. Высокая зависимость от внешних займов явилась катализатором кризиса в экономике и банковской системе Казахстана. Для казахстанского банковского сектора закрытие внешних рынков сделало актуальным важность внутренних ресурсов;
  
• 
  уже сегодня наблюдается прирост депозитной базы, что говорит о росте доверия к банковской системе. Увеличение конкуренции за внутренние ресурсы будет в основном в части улучшения качества обслуживания и предоставления востребованных продуктов, тем более на фоне уменьшения рекомендованных максимальных ставок со стороны фонда гарантирования;
  
• 
  если раньше нужно было уметь тратить деньги, то теперь нужно учиться их зарабатывать и считать. Долгосрочное планирование, контроль и эффективное использование ресурсов являются фундаментально важными для любой организации.
  

1. 
   Ефремова И.А. Проблемы банковского кредитования населения на современном этапе // Молодой ученый. - 2014. - №18. - С. 362 - 364.
   
2. 
   Шмыгленко Ю.С. Рынок банковского кредитования населения: анализ, структура и проблемы // Молодой ученый. - 2015. - №20. - С. 314 - 320.
   
3. 
   Абдильдин С. Выбор оптимального вида банковского кредитования предприятия. - // Банки Казахстана. 2006. 4, - 12 - 14 с.
   
4. 
   Колмыкова Т.С. Инвестиционный анализ. - М.: Инфра - М, 2009. - 204 с.
   
5. 
   http://www.inform.kz.
   
6. 
   Ильясов А.А. Кредитование коммерческими банками малого и среднего предпринимательства в Казахстане. - // Вестник КазНУ. Серия экономическая. 2004. 5 (45), 112 с.
   
7. 
   Давлетова М.Т. Современное состояние банковской системы и перспективы развития рынка банковских услуг в Казахстане // Финансы Казахстана, Каржы Каражат. Алматы, 2007. №9 - 10. 15 с.
   

Кокшетауский университет им. А. Мырзахметова