А. С. Иргалиев (қолы) (аты-жөні)
жүктеу/скачать 2,29 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Д.Дидро
- «Біз ойлау, түйсіну қабілетімен жаратылған - құрылғымыз».
- «Письмо о слепых в назидание зрячим»
- К.Гельвециймен
- «Адам туралы»
| Э.Кондильяк (1715 - 1780) Эмпиризм мен сенсуализмінің де аяғына дейін жұмыс істеді. Оған қатысы бар «қолымен жазылған адамилық белгісі» атты (1746), Д.Локктың жарық көрген шағын кітабы «адамилықты ақылмен ойлау және еңбектенген Э.Кондильяктың трактаты» (1754). Д.Локк мен Э.Кондильяктың білімдері жоғары дейде болды. Бірде Локк өзінің тарихи айырмашылығын көрді. Ол үшін оның еңбегі Э.Кондильяка мен сәйкес келіп, әртүрлі айырмашылықтарға толы болды. Олардың жаңа өмірлері психика тұрғысынан дұрыстала бастады. Ең бастысы барлығының сезімдері жақсарды. Мұғалімдермен басқалар арасында үлкен рөлге ие болды. Ең бастысы басқаларға сезімдерін үйретіп ғана қоймай жылы ықылыстарымен жылы тартады. Ешкімге жағымсыз қасиеттерін, иісін, құлақ естімейтін, көз көрмейтінін ешкімге айтқылары келмейді. Э.Кондильяктың статиясы басталады, сот істерінен, фигурадан басқа да әртүрлі жағдайлардан. Ең бастысы Э.Кондильяктың уайымсыздығы мен жылы шыраймен қарауы. Оның алғысы «барлық жандарға жан рахатын сыйлайтын қасиеті».
Барлық адамдардың мақсатын алға қоя отырып, Э.Кондильяктың ойынша өзінің ықыласын жариялайды. Ойлау, қарсылық, талқылау бұның бәрі бір – біріне қарама – қарсы құбылыстар. Э.Кондильяктың ойлары әртүрлі материалдармен ХҮІІІ ғ Ламетри, Дидро, Гольбах, Гельвеций, Кабанисаларға сәйкес келуі. Олар үшін өз мінездерінің Декарттың, Локктың, Э.Кондильяканың түсініктері әлем жанын тебірентеді. Бүкіл әлем өлі және тірі тірі табиғат француздардың материалдары бұл үшін өте құнды. Барлық тірі табиғат психикалық тұрғыдан әртүрлі материалдар. Психиканың өзінің жоғары органикалық материалы бар. Қазіргі заманда адам табиғаттан өзіне қажеттінің бәрін алады. Бұл заңды құбылыс. Объективті қабілетін шындай келе бүкіл әлем заңға бағынады. Табиғат заңдылықтарын түсіндіретін ешқандай ішкі жағдайлар жоқ. Табиғи детерминизм талқылаулармен қатар француз материалисттері адамның ішкі өмірін, оның санасы мен мінез – құлқын әлеуметтік детерминизм тұрғысынан түсіндіруге тырысты. Мұнда К.Гельвецийдің идеяларының мәні зор болды. Соның ішінде ол адамды табиғат өнімі емес, әлеуметтік сана мен тәрбиенің өнім, - деді. Француз ойшылдарының ішінде ең көрнектісі Д.Дидро болды. Оның психологиядағы негізгі идеялары оның шығармашылығында: «Письмо о слепых в назидание зрячим» (1749), «Мысли, к объяснению природы» (1754) және «Разговор д Аламбера и Дидро» (1769) мазмұндалған. Бұл еңбектерінде Д.Дидро материя әлемнің яғни жануарлар мен адамда негізгі жалғыз субстанция, - деп дәлелдейді. Материяны тірі мен өліге бөле отырып, ол материяның органикалық формасы органикалық емес түрде шыңдалады деген. Органикалық өмір деңгейінде бұл қабілеттілік белсенді сезімталдық формасында көрінеді. Өлі материя деңгейінде бейнелену құрылымы потенциалдық (пассивті) сезімталдық түрінде көрінеді. Адам және оның психикалық қабілеттіліктері туралы Д.Дидро былай деді: «Біз ойлау, түйсіну қабілетімен жаратылған - құрылғымыз». Біздің сезімімізге – қоршаған орта ұрынысады немесе - өзі ұрынысады. Яғни Д.Дидро оны фортепианоға ұқсатады. Барлық психикалық құбылыстардың құндылығы түйсік, ерік, сана – сезімнен бастап, сезім, нерв, ми іс - әрекетінде жатыр. Егер адамның нерв жұлынын алып тастайтын болсақ, деді Дидро, ол барлық айтылған психикалық сапалардан айырылады. Түйсік мәселесі Д.Дидроның психологиялық көзқарасындағы негізгі бөлім болып табылады. «Письмо о слепых в назидание зрячим» еңбегінде түйсік табиғатты және олардың әсерлесуінен материалистік тұрғыдан түсіндірген. Францияда әлеуметтік тұрғыдан философиялық материалистік дәстүр К.Гельвециймен дамыды. Оның материализмі атақты әлем ғалымдары Б.Спиноза, Д.Толанд, Р.Декарт, әсіресе Д.Локк әсерлерімен қалыптасты. К.Гельвецийдің екі кітабында «об уме» және «Адам туралы» «Адам тәрбие өнімі» деген ұстаныммен жазған. Психикалық іс - әрекеттің негізгі формасы К.Гельвеций бойынша түйсік болып табылады. К.Гельвеций, Д.Дилро, П.Гольбах, Ж.Ламетри секілді Локковтық рефлексияны таратады. Түйсіну қабілеті біздің ойымыз, ерік құштарлықтың негізгі – шыңы дейді. Гельвеций барлығын түйсікке байланысты еске сақтау, талқылау, ақыл, қабылдау, құмарлық, ес – бұның барлығы түйсіктің модификациясы және комбинациясы. Адам К.Гельвеций бойынша, ол пассивті зат емес, керісінше іс - әрекетті. Оның белсенділігінің негізі құмарлық болып табылады. Құмарлық басқа психикалық құбылыстар секілді тек денелік құрылыспен ғана анықталмайды. Ол өмір жағдайымен де анықталады. Олар денелік және сыртқы әсерлерімен танылады. Ақыл, Гельвеций бойынша, өмір жағдайында қалыптасады және оны өмір барысында жоғалтуға болады. Жалпы француз материалистері Д.Локк, Р.Декарт идеяларымен материалистік идеялардың іргетасын қалады және ХІХ және ХХ ғасырда Францияда ғылыми психологияның қалыптасуына негіз жасады. К.Гельвеций, Д.Дилро, П.Гольбах, Ж.Ламетридің көрнекті идеяларымен Францияда эксперименталды психология қалыптасты. № 11 дәріс жүктеу/скачать 2,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|