А. Тайманов атындағы №34 мектеп-гимназиясының технология пәні мұғалімі Гусманова Мөлдір Максимқызының іс-тәжірибиесінен

(гимназия үйірмесінің дарынды балалар орталығы шығармашылық тобының

7сыныбына арналған бағдарлама)


А.Тайманов атындағы №34 мектеп-гимназиясының технология пәні мұғалімі Гусманова Мөлдір Максимқызының іс-тәжірибиесінен

Орал 2015ж

Хамзин Т.Ә - М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан

мемлекеттік университеті доцент

Хамзин Н.А- Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық

колледжінің жоғары санатты технология

пәні оқытушысы

«Сиқырлы өнер әлемі» - авторлық бағдарламасының негізгі міндеті мектеп оқушыларын үйірмелерде өнер сүйгіштікке тәрбиелей отырып, заман талабына сай білім ала отырып, өнер түрлерімен танысып, олардың қазіргі қоғамда алатын орнын көрсету арқылы бүкіл қоғамымыздың ортақ әлеуметтік қозғалысына ықпал ету.


Қай істе де өнер қолдан,

Өнерлі адам жеңер болған.

Ж.Баласағұни

Мазмұны

ІІ. Бағдарлама.......................................................6-9

а. Бағдарламаның базалық мазмұны ......10

ІІІ. Сабақ жоспарларының үлгісі ....................11-28

IV. Қорытынды....................................................29

V. Қосымша.........................................................30-35

VІ.Пайдаланылған әдебиеттер.......................... 36

Түсінік хат

Қазіргі заманғы мектептің алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі–оқушыларда білім мен шеберліктің қалыптасуы болып табылады. Жасөспірімнің дербестігі педагогикалық мақсатқа бағытталса, жақсы нәтижелерге қол жеткізеді, жауапкершілік сезімін арттырады, шығармашылық бастаманы дамытады, оны белсенді етеді. Оқушылардың білімін тереңдете түсуде, білімін шығармашылық деңгейге көтеруде өз бетімен жұмыс істеуді ұйымдастырудың маңызы үлкен.Өз бетіменбілім алу, өз білімін өзі бақылай алу қағидасы негізінен,оқушының өзін-өзі бағалай білу шеберігі мен өз білімін белсенді түрде толықтыру мен жетілдіру қабілетін дамытуға қарай бет алады. Бұл оқушылардың интеллектуалдық жіне эмоционалдық дамуын жетілдіріп, қалыптастыруға ықпалын тигізеді. Ы.Алтырнсарин жас ұрпақты оқытумен қатар, оларды, еңбек арқылы тәрбиелеуге ерекше назар аударды. Адамды тәрбиелейтін құрал – еңбек деп білген. Еңбек ету , іс-әрекет жасау–ішкі(психикалық) және сыртқы (физикалық) сана арқылы ретке келтіретін белсенділік.

Өнер туындыларының ауқымды мұрасын ашып көрсетуге бағытталған «Сиқырлы өнер әлемі» гимназия үйірмесінің дарынды балалар орталығы шығармашылық тобына арналған бұл бағдарлама 7-сынып оқушыларына арналып құрастырылды. Оқушылармен жұмыс барысында қазақ өнерінің жалпы сипаттамасы және оның басқа өнер түрлерінен айырмашылығы, ерекшелігі туралы түсінік қалыптастыру.

Бағдарламаны оқытудағы мақсаты:

• 
  Ұлттық қолөнерді дамытуда оқушылардың шеберлік деңгейін арттыру арқылы әсемдік пен сұлулықтың бағалай білуге үйрету;
  
• 
  Оқушыларға өнер туындыларын оқыта отырып, қоғам өміріндегі ролін түсіндіру,эстетикалық талғамын қалыптастыру,дарынды балалардың қабілетін анықтап, шығармашылық қабілетін дамыту
  
• 
  Балаларға халқымыздың қолөнер мәдениеті мен тіл мәдениеті байлығын, этнографиялық қазыналарымыздың дәстүрлі қорларын жинап, атадан балаға жалғап, тарихта қалдыру;
  
• 
  Балаларға халқымыздың қолөнер мәдениеті мен тіл мәдениеті байлығын, этнографиялық қазыналарымыздың дәстүрлі қорларын жинап, атадан балаға жалғап, тарихта қалдыру;
  
• 
  Халық әндерін өзіне тән нақышпен тамылжыта орындаумен қатар оны зерттеп, насихаттау;
  
• 
  Қазақстанның өнертану саласындағы бейнелеу, театр, музыка өнерінің қалыптасуы мен болмысын тану;
  

- Ұлттық қолөнер негізіне сүйене отырып, оқушылардың теориялық білімдерін шығармашылықпен ұштастыру, іскерлік дағдыларын қалыптастыру.

- Заман талабына сай білім ала отырып, өнер түрлерімен таныстырып, олардың қазіргі қоғамда алатын орнын көрсету.

- Балаларды байқай білуге, ойлана білуге, қиялдауға, заттың пішімін, құрылысын алдын ала жобалай білуге дағдыландыру.

- Оқушының өнерге деген шығармашылық көзқарасын қалыптастыру.

- Халық дүниесін топтастырып, заман талабына сай түрлендіре отырып тұтыну.

Өзге халықтар сияқты, қазақтың да қолөнер шеберлігін үйретуде ерте заманнан бері жиған-терген мол тәжірибелері бар. Өз ұрпағының «сегіз қырлы, бір сырлы» өнегелі, өнерлі болып өсуін мақсат еткен ата-анамыз өз бойындағы бар асыл қасиеттерін әлденеше ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа жалғастырып, насихаттап үйретіп келген. Дарынды балалар шығармашылық тобына арналған «Сиқырлы өнер әлемі» үйірмесі арқылы сол ұлттық өнерді жас ұрпақтың бойына дарытудың маңызы зор.

Бүгінгі жасөспірімдерге білім берумен қатар, ұлттық дәстүрде тәрбиелеу – басты міндет. Оның қайнар бұлағы – халықтық педагогикасы. Үйірме сабақтарында халықтың бай тарихи тәжірибесіне сүйене отырып, жеке тұлғаны еңбекке, елінің ар-намысын қорғауға баулып ізгі адамгершілік қасиеттерді бойына қалыптастыру, ойлану қабілетін дамыту, эстетикалық тәрбие беру іске асырылады. Халық педагогикасы тәсілдерін мектептегі оқу-тәрбие процесінде жүйелі қолдану–келешек ұрпақты Отанды сүюге, адамгершілікке, инабаттылыққа, имандылыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелеудің, ғылым мен мәдениетке, өнерге баулудың қайнар көзі.

Қорыта келіп, осы ұстанымды негізге алып мектеп қабырғасында ұстаздық еңбегіміздің басты бағыт-бағдары болып оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға жұмыстану бағыттары:

• 
  Қасиетті халық тәрбиесінің үлкен ықпалы мен пайдасы және ұлттық тәлімнің сыры мен ерекшелігі туралы мағлұмат беру.
  
• 
  Халық қолөнерін игеру арқылы оқушыны еңбексүйгіштікке, халқының тарихын біліп, мәдени мұрасын қадірлеп, дәстүрін жалғастыра білуге тәрбиелеу.
  
• 
  Оқушыларды ұлттық қолөнер мен салт-дәстүрге және жаңашылдыққа баулу;
  
• 
  Қазақ халқының мәдениетін қастерлеуге, мән-мағынасын терең түсініп, дұрыс бағалай білуге үйрету;
  

Қазақ халқының өнері - ежелден келе жатқан кәсіп. Ол халықтың өмірімен , тұрмысымен бірге дамып, ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырады. Технология пәні оқушыларды халық дәстүрімен, әдет-ғұрыптарының түрлерімен таныстыра отырып ұлттық этика, эстетикалық қабілеттерін және әдептілік, инабаттылық, әдет-дағдыларын қалыптастырады. Ұлттық педагогиканы насихаттауға қай пәннің болса ыңғайы мен мүмкіншіліктері мол. Оның үстіне ұлттық өнер өзінің тарихы терең, мазмұны сан қилы ерекшеліктерімен болашақ жастарға рухани, эстетикалық, эмоционалдық, интеллектуалдық тұрғыда әсер етіп, олардың тұлғалық және салалық қасиеттерін дамыта түсері сөзсіз. Халықтық сәндік өнердің негізгі көркемдік тілі, бейнелеуші құралдары, қолданбалы бұйымды жасаумен әшекейлеудің негізгі көркемдік принципі туралы жүйелі түсінік берілуі тиіс.

Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнері туралы жалпы түсінік беру. Сәндік қолданбалы өнерді үйрету.Ұлттық бұйымдардың өмірде қолданылуы туралы мағлұмат алу, бұйым түрлерімен және олардың қолданылатын орнымен танысу

Қазақтың ұлттық ою-өрнегінің өзіндік ерекшеліктері мен шығу тарихы туралы.Ұлттық ою-өрнек атаулары, топтарының өнер тарихында алатын орны. Ою-өрнек түрлері және олардың бөлінуі. Ою-өрнек үлгілері, күнделікті өмірде қолданылуы. Ұлттық ою-өрнектің өркендеуі.Ою-өрнектерді тігу,мата бетіне жапсыру, бастыру, әшекейлеу .Оюды ойып бастыру, оюлап тоқу әдісі, кілемдер мен текеметтердегі оюлардың алатын орны туралы түсінік беріледі.

Кесте тігу өнері. Кестелеу әдісі, түрлері: біз кесте (тышқан із), бастырма кесте (арнайы өрнектеп алған кергішке керіп, өрнекті тұтас жауып тігу) және айқас тігу. Сумоншақпен кестелеу туралы жүйелі түсінік берілуі тиіс.

Сырмақ. Сырмақ түрлері.Сырмақтың үлгілеріне және істелу жолдарына қарай түрге бөлінуі.Сырмақ қалай жасалады.Киіз басу барысы.Киіз түрлері. Құрақ. Құрақ түрлері, қолданылуы, ерекшелігі.Құрақтың үлгілері, тігу, жасау технологиясы қарастырылған.

Қолөнерде пайдаланылатын бояулардың түрлері негізінен 3 түрі бар:

• 
  Табиғатта даяр күйінде кездесетін бояулар. Бұлар топырақтан, жосадан, әр - түрлі минералдармен өсімдік жемістерінен, малдың қанымен бауырынан алынады.
  
• 
  Осы заманғы химиялық әдістермен өндірілетін алуан түсті ұнтақ пен артық бояулар.
  
• 
  Шеберлер өздері қолдан жасап алатын бояулар. Бұларға әр - түрлі қоспалар қосып пайдаланады.
  

1. Сырғалар пішініне қарай қалай бөлінеді?

2. Шолпы мен шашбау қандай құймалардан қалай жасалады?

3. Білезік дегеніміз не?

4. Тамақша дегеніміз не?

5. Тамақша неден жасалады?

6. Білезіктің қандай түрлері бар?

7. Алқа қандай бұйым?

8. «Алқа сырға» деп қандай бұйымды айтады?

3. Жаңа сабақ.

Өнерді таудың бұлағынан,

Қойдың құлағынан,

Апамның киізінен,

Қошқардың мүйізінен үйрендім.

Ә.Қастеев.

Халық арасында кең қанат жайған қолданбалы өнер саласының біреуі зергерлік болса, екіншісі ағаш өңдеу өнері. Қазақ халқының қолөнерінің сала-саласында кең қолданылып келген, өнердің өте көне, әрі күрделі түрі ою-өрнек өнері.Қазақтың қолтума сәндік өнерінің барлық түріне де оюлар мен өрнектер алғашқы элемент ретінде қолданылады.Қазақтың ою-өрнегінің бірнеше ондаған ғасырлық тарихы бар, атадан балаға, ұрпақтан ұрпаққа мұра болып, үнемі қолданыста болып, дамып келе жатқан өнер түрі. Оған мысал ретінде «Сырмақ шерткен сыр» аңыз әңгімесін айтуға болады.

Ертеде бір әділ хан болыпты. Оның жарлығымен қол астындағы халық үй жиһаздарын, киім-кешек, құрал-саймандарын, қару-жарақтарын ою-өрнектеп әдемілеп ұстайтын болған. Сондықтан оны халық Ою хан атапты. Бір жылдары бөтен елдің ханы жаулап алып, Ою ханды зынданға тастапты. Ою ханның орнына хан болып, бұрынғы салт-дәстүрді, ою-өрнекті жойып, жаңаша құрмақ болады. Жаңа дегендерінің бәрі тез ұмыт бола береді. Оған жөн айтқан адамдардың көзін жоя берген. Сондықтан оны халық Жою хан деп атапты.Бұл кезде Ою хан зынданда жағдайдың бәрін естіп-біліп жатыпты. Бір күні Жою ханның жалғыз ұлы аңға шығады. Жолдағы аңның бәрін түгел қырып, ойына келгенін істеп келе жатырғанда бір үкі мұның бетіне шапшып, екі көзін ойып жібереді. Еш нәрсе көре алмай тентіреп келе жатып, жардан құлап көлге батып өледі. Жою хан баласына іздеу салады.

-Кімде-кім баламның өлімін естіртер болса, соның басын аламын,- деп жарлық берген соң ешкімнің батылы бармайды.

Мұны естіген Ою хан баланы іздеуге баратынын хабарлайды. Жою хан оны зынданнан шығарып, жолға салады. Ол дәрі-дәрмегін алып орманды аралап келе жатса бір тастың астынан:

-Жойылсын, Жою хан! –деп қиналған дауысты естиді. Тасты көтеріп қараса, жамбасына оқ тиіп, күйреген сұр тышқанды көреді. Оның аяғын таңып, дәрі құйып жөніне жібереді. Осылайша кездескен аң-құстың барлығын емдейді. Ең соңында қанаты сынған үкініемдеп, «Жою ханның баласын көрдің бе?» деп сұрайды.

-Қатыгез хан баласы жолында кездескен сұр тышқанды, арқарды, бұғыны, жолбарысты жаралап, балықты құрлыққа тастап, қайтып айналып келіп, сойып алмақ болғанда, мен оның екі көзін шығардым. Өйткені бұл аңдардың барлығы Ою хан еккен орманның ең соңғы аңдары еді. Хан баласы қазір көл түбінде өліпжатыр.