Абдигалиева

• 
  тік немесе эмпирикалық – объектінің жекелеген бөліктерін бөлу, оның қасиеттерін, қарапайым өлшемдерін және т.б. анықтау үшін пайдаланылады;
  
• 
  қайтарымды немесе қарапайым-теориялық – түрлі құбылыстардың себеп- салдарлық байланысының кейбір теориялық пайымдауларына немесе қандай да бір заңды құбылыстардың әрекетіне негізделеді. Бұл ретте елеулі болып табылатын құбылыстар ерекшеленеді және біріктіріледі, ал екінші дәрежелісі елелмей қалады;
  
• 
  құрылымдық-генетикалық – объектінің барлық қалған жағына шешуші әсер ететін элементтерді күрделі құбылыста ажыратуды талап етеді.
  

4. 
   Индукция және дедукция, модельдеу
   

Дедуктивті деп – мүмкін болатын барлық білім негізіндегі элемент туралы ой қорытындысын айтады. Таным әдісі ретінде дедукцияның мазмұны нақты құбылыстарды зерттеу кезінде жалпы ғылыми ережелерді қолдану болып

1. 
   Жалғыз ұқсастық әдісі. Егер зерттелетін құбылыстың екі немесе одан да көп жағдайлары ортақ бір ғана жағдай болса, ал қалған барлық жағдайлар әртүрлі болса, онда бұл жалғыз ұқсас жағдай және қарастырылатын құбылыстың себебі болып табылады.
   
2. 
   Жалғыз айырмашылық әдісі. Егер зерттелетін құбылыс басталса және ол туындамайтын жағдай барлығына ұқсас және тек бір жағдайда әртүрлі болса, онда бұл бір жағдайда болған және екіншісінде болмаған жағдай зерттелетін құбылыстың себебі болып табылады.
   
3. 
   Біріктірілген ұқсастықтар мен айырмашылықтар әдісі – алдыңғы екі әдістің комбинациясы
   
4. 
   Ілеспе өзгерістер әдісі. Егер бір құбылыстың пайда болуы немесе өзгеруі екіншісінің белгілі бір өзгерісін туындатса, онда бұл құбылыстардың екеуі де бір-бірімен себепті байланыста болады.
   
5. 
   Қалдық әдісі. Егер күрделі құбылыс белгілі бір жағдайлардың жиынтығынан тұратын күрделі себептен туындаса және осы жағдайлардың кейбірі құбылыстардың бір бөлігінің себебі болып табылатыны белгілі болса, онда бұл құбылыстың қалдығы қалған себеп-салдарлардан туындайды.
   

• 
  міндет қою;
  
• 
  модель жасау немесе таңдау;
  
• 
  модельді зерттеу;
  
• 
  білімді үлгіден түпнұсқаға ауыстыру.
  

5. 
   Идеализация, формализация, аксиоматикалық әдіс, гипотеза және болжам, теория
   

Идеализация, формализация, аксиоматикалық әдіс, гипотеза және болжам, теория – бұл теориялық зерттеулердің әдістері.

1. 
   көп сатылы абстрагирлеу (мысалы, қалыңдықты абстрагирлеу «жазықтық» ұғымын білдіреді);
   
2. 
   қандай да бір қасиеттің ойша өзгеруі (мүлдем қатты дене);
   
3. 
   қарапайым абстрагирлеу (сұйықтықтың қысылмауы).
   

• 
  ол проблемаларды (мәселелерді) шешу тәсілінің жинақталуын қамтамасыз етеді;
  
• 
  символикалық мәндердің қысқалығы мен айқындығын береді;
  
• 
  символиканың бір мағыналы болуы;
  
• 
  объектілердің таңбалы моделін қалыптастыруға және осы объектілерді зерттеудің нақты заттары мен процестерін зерделеуді алмастыруға мүмкіндік береді.
  

1. 
   Нақты материалды жинақтау және оның негізінде болжамдар айту;
   
2. 
   Гипотезаны қалыптастыру, яғни жасалған болжамнан нәтижелерді шығару, оның негізінде болжамды теорияны өрістету;
   
3. 
   Алынған қорытындыларды практикада тексеру және осындай тексеру нәтижелері негізінде гипотезаны нақтылау. Егер тексеру салдары шындыққа сәйкес келсе, гипотеза ғылыми теорияға айналады.
   

• 
  ғылыми теория сипатталатын объектіге барабар болуы тиіс, бұл белгілі бір шектерде экспериментті зерттеулерді теориялық зерттеулерге алмастыруға әсер етеді;
  
• 
  теория шындықтың кейбір саласын толық сипаттаудағы талаптарын қанағаттандыруы тиіс;
  
• 
  теорияның өз шеңберіндегі әртүрлі компоненттер арасындағы өзара байланыс түсіндірілуі тиіс. Бір тұжырымдардан басқасына ауысуды қамтамасыз ететін теорияның әр түрлі ережелері арасында байланыс болуы тиіс;
  
• 
  теорияның ішкі қарама – қайшылық талаптары және оның тәжірибелік деректеріне сәйкестігі орындалуы тиіс;
  
• 
  теория эвристикалы, конструктивті және қарапайым болуы керек.
  

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Ғылыми зерттеу әдісі дегеніміз не?
   
2. 
   Таным деңгейіне байланысты әдістер қандай топтарға бөлінеді?
   
3. 
   «Абстрагирлеу, талдау, синтез» ұғымдарына түсінік беріңіз.
   
4. 
   «Индукция және дедукция, модельдеу» ұғымдарына түсінік беріңіз.
   
5. 
   Ғылыми индукция әдістерінің өзара әрекетінің себептерін анықтаудың неше әдістері бар?