Абдигалиева

Тәжірибе (Эксперимент) – бұл ғылыми зерттеулердің маңызды құрамдас бөлігі. Оның негізін нақты есепке алынатын және басқарылатын шарттары бар ғылыми тәжірибе құрайды. Эксперименттің негізгі мақсаты зерттелетін объектілердің қасиеттерін анықтау, гипотезаның әділдігін тексеру және осы негізде ғылыми зерттеу тақырыбын кең және терең зерттеу болып табылады. Олар төмендегі көрсеткіштер бойынша ерекшеленеді:

• 
  жағдайларды қалыптастыру тәсілі бойынша (табиғи және жасанды);
  
• 
  зерттеу мақсаттары бойынша (қайта құрушы, айқындаушы, бақылаушы, іздеуші, шешуші);
  
• 
  өткізуді ұйымдастыру бойынша (зертханалық, заттай және т.б.);
  
• 
  зерттелетін объектілер мен құбылыстардың құрылымы бойынша (жай, күрделі) және т.б.
  

• 
  бастапқы деректерді (гипотезалар, өзгермелі факторларды таңдау) анықтау мақсатында зерттелетін объектіге немесе құбылысқа алдын ала мақсатты бақылау жүргізу;
  
• 
  эксперименттік әсер ету үшін объектілерді таңдау, кездейсоқ факторлардың әсерін жою);
  
• 
  өлшеу шектерін анықтау;
  
• 
  байқалатын құбылыстың даму барысын жүйелі бақылау және фактілердің нақты сипаттамасы;
  
• 
  өлшемдерді жүйелі тіркеуді және фактілерді әр түрлі құралдармен және тәсілдермен бағалауды жүргізу;
  
• 
  қайталанатын жағдайларды, айқас әсерлерді жасау, олардың сипаты мен жағдайларын өзгерту;
  
• 
  бұрын алынған деректерді растау немесе теріске шығару мақсатында қиын жағдай жасау;
  
• 
  эмпирикалық зерттеуден логикалық жинақтауға, алынған нақты материалды талдауға және теориялық өңдеуге көшу.
  

• 
  эксперименттің мақсаты мен міндеттерін;
  
• 
  өзгермелі факторларды таңдау;
  
• 
  эксперимент көлемін, тәжірибе санын негіздеу;
  
• 
  факторлардың өзгеру реттілігін анықтау;
  
• 
  факторларды өзгерту қадамын таңдау, болашақ эксперименталды нүктелер арасындағы интервалдарды;
  
• 
  өлшеу құралдарының негіздемесін;
  
• 
  эксперимент жүргізудің сипаттамасын;
  
• 
  эксперимент нәтижелерін өңдеу және талдау тәсілдерін негіздеу.
  

• 
  Аспаптарда қайта есептеу, әдетте, бұрын алынған деректерді растау немесе теріске шығару мақсатында жұмыс жасау;
  
• 
  Эмпирикалық зерттеуден логикалық жинақтауға, алынған нақты материалды талдауға және теориялық өңдеуге көшу.
  

• 
  эксперименттің мақсаты мен міндеттерін айқындау;
  
• 
  өзгермелі факторларды таңдау;
  
• 
  эксперимент көлемін, тәжірибе санын негіздеу;
  
• 
  факторлардың өзгеру реттілігін анықтау;
  
• 
  факторларды өзгерту қадамын таңдау, болашақ эксперименталды нүктелер арасындағы интервалдарды ескеру;
  
• 
  өлшеу құралдарының негіздемесін ескеру;
  
• 
  эксперимент жүргізудің сипаттамасын жасау;
  
• 
  эксперимент нәтижелерін өңдеу және талдау тәсілдерін негіздеу.
  

• 
  өлшеудің жалпы теориясы;
  
• 
  физикалық шамалар бірліктері және олардың жүйелері;
  
• 
  өлшеу әдістері мен құралдары;
  
• 
  өлшеу дәлдігін анықтау әдістері;
  
• 
  өлшем бірлігін қамтамасыз ету негіздері.
  

• 
  шартты-стационарлы (жылжымалы зертханалар, уақытша полигондар);
  
• 
  мобильді (жүру зертханаларын).
  

• 
  жұмыстың негізгі бөлігін аяқталды деп тану;
  
• 
  гипотезаны растау мақсатында қосымша ақпарат жинау және материалдарды іріктеу;
  
• 
  жұмысты сәтсіз деп тану және т.б.
  

• 
  Шарттарды құрастыру әдісі бойынша (табиғи және жасанды);
  
• 
  Зерттеу мақсаты бойынша (өзгеретін, бақылайтын, іздейтін, есептейтін);
  
• 
  Орындауды ұйымдастыру бойынша (зертханалық, табиғи, өндірістік және т.б.);
  
• 
  Зерттелетін объектілерінің құрылысы бойынша (қарапайым, күрделі);
  
• 
  Зерттелетін объектіге сыртқы әсердің сипаты бойынша (энегетикалық, ақпараттық);
  
• 
  Тәжірибелік зерттеу затының зерттелетін объектімен өзара байланысу сипаты бойынша (қарапайым және модельді);
  
• 
  Тәжірибелерде зерттелетін модельдер түрі бойынша (материалдық және ойдағы);
  
• 
  Бақыланатын шама бойынша (пассивті және активті);
  
• 
  Түрленетін факторлардың саны бойынша (бір факторлы және көп факторлы);
  
• 
  Зерттелетін объектінің немесе құбылыстың сипаты бойынша (технологиялық және әлеуметтік) және т.б ерекшеліктері бар.