Абулкасова Д. Б

1. Қазақ ағартушылығы және оның көрнекті өкілдері.

2. ХІХ ғ. соңы мен ХХ ғ. басындағы қазақ қауымының зиялылары мен олардың жанқиярлық еңбектері.

Қазақтың мәдениетіне үлкен үлес қосқан қазақтың алғашқы ғалымдарының бірі Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов едң. Шоқан Уәлиханов сыртқы әлемге «дала адамын» түсіндіргісі келді. Осы мақсатпен ол қазақ және қырғыз халықтарының миф-аңыздарын, салт-дәстүрін, дін мен тілін зерттейді. Шоқан жазған «Үлкен қырғыз-қайсақ ордасының ескі аңыз әңгімелері», «Қазақтардағы шамандық іздер», «Қашғария туралы жазбалар», «Сахарадағы мұсылмандық туралы» және т.б., ғылыми еңбектерде қазақ және басқа түрік халықтарының мәдениетіне энциклопедиялық талдау берілген.

Қазақ мәдениетінің кемелдеуіне үлкен үлес қосқан тұлға – Ыбырай Алтынсарин. Ыбрай халық ағарту ісінің практикалық және дидактикалық мәселелерін шешуге тікелей ат салысты, алғашқы педагогикалық оқулық «Қазақ хрестоматиясы» және қазақ балаларына орыс тілін үйретуге арналған оқу құралдарын жазды.

Қазіргі қазақтың рухани мәдениетінің негізін салушы – ұлы философ-ақын Абай Құнанбаев. Қазақ мәдениетінің ғасырлар бойы қалыптасуында осы процеске саншыл көзбен қауып, осы ақыл және жүрек таразысынан өткізетін тұлға тым қажет еді. Абай, міне осындай тұлға болды. Абай өз шығармашылығында қазақ елінің белгілі тарихи тұйыққа тіреліп (бодандыққа түсіп), одан қалай шығуды білмей, болашағы туралы күдіктенген жағдайын суреттеді. Осындай шым-шытыранда ғұлама ақын таза уайым мен зарлау дәстүрлерін арылып, халық өмірінің кем-кетігіне ашық көзбен қарап, оны емдеудің жолдарын көрсете білді.

1. Қазақ тілі мен әдебиеттану ғылымының бастауында тұрған көрнекті ғалым, лингвист, ағартушы, «Қазақ» газетінің редакторы кім? 2. Қазақтардың наным-сенімдерін, әдет ғұрыпын, аңыздарын, эпостарын тұңғыш зерттеген ғалым кім?3. «Зар заман» мәдениеті қай ғасырда көрініс тапты? 4. Қазақ алфавитінің реформаторы кім болды? 5. «Қара сөздердің» авторы кім? 6. «Жоңғар очерктерін» кім жазды? 7. Революцияға дейінгі қазақ халқының музыка мәдениетін терең зерттеген ғалым. 8. Қазақ мәдениетінің қай өкілі Крыловтың, Лермонтовтың, Пушкиннің шығармаларын алғашқы болып қазақ тіліне аударды? 9. «Манасты» бірінші көшірген кім? 10. Атақты күйші, композитор «Сарыарқа», «Адай» күйлерінің авторы. 11. Қазақтың ұлттық опера өнеріне еңбек сіңірген алғашқы композитор. 12. Қазақ ұлттық ғалым академиясының бірінші академигі.13. Қазақстанның халық суретшісі, қазақ пейзажының жыршысы. 14. «Біржан-Сра» операсын кім жазды? 15. «Менталитет» ұғымы қандай мағына береді?16. Көрнекті ғалым Ш. Уәлихановтың еңберін атаңыз?17. Ағартушы-педагог Ы. Алтынсариннің алғашқы педагогикалық оқулығын атаңыз?18. Абай Құнанбаевтың қазақ халқының мәдениетіне қосқан үлесі қандай?

1. Ғабитов Т., М. Мүтәліпов, А. Құлсариева. Мәдениеттану. А., 2004.

2. Самосознание европейской культуры ХХ в. М., 1991.

3. Габитов Т.Т. Типология казахской культуры. А., 1998.

4. Назарбаев Н.А. Казахстан на пороге ХХІ в. А., 1996.

1.1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Республикасы өзінің тәуелсіздігін алды. 1991 ж. 21 желтоқсанда Алматыда бұрынғы Кеңес одағының құрамына кірген тәуелсіз мемлекет басшыларының кеңесіне ТМД-ны құру туралы келісімнің хаттамасына қол қойылды. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін егемен мемлекет ретінде халықаралық аренаға шықты. 1991 ж. 3 наурызда Қазақстан Біріккен Ұлттар кірді, Халықаралық валюта қорының, Дүниежүзілік бакнтің, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мүшесі болды және басқа бірсыныра ұйымдарға кірді. Тәуелсіз Қазақстан Республикасын жүзден аса ел таныды, олардың көбімен дипломатиялық қатынас орнатылды.

2.Тәуелсіздік алған соң Қазақстан халықтарының мәдениеті мен дәстүрлері қайта түледі, ұлттық сана бұрынғысынан да бетер өсті. Қазақ ұлты топта бастады. Қазақ тілі мемлекеттік тіл болды, қазақ халқының таңдаулы өкілдерінің есімдері ана дүниеде орала бастады, тарихи топонимика қалпына келтірілді, ұлттық мәдениеттің гүлденуі үшін жағдай жасалды. 1992 ж. күзде Дүниежүзі қазақтарының құрылтайы өткізіліп, оған 10 миллион қазақ халқының өкілдері жиналды.

3.Абайдан басталған қазақ мәдениетіндегі тың сарын ХХ ғасырдың бас кезінде ары қарай жалғасты. Қазақстанның тәуелсіздік алғанына 14 жылдай ғана болды. Бұл аз уақыттың ішінде, әрине, жаңа мәдениет қалыптасты деу асығыстық болар. ХХІ ғасырдың қарсанына қарай мәдениеттердің ұлы тоғысуы, тұтастануы басты тенденцияға айналды. Бұл шынында да бір тектес адамдық мәдениеттің аймағына ене бастадық. Нәсілдік, отаршылдық, саяси-деологияның жікшілдігінен «бүкіл адамдық үйге» көшу басталды. Бұл мәселе қазақ мәдениеті үшін де ол өте актуалды болып табылады. Тәуесіз Қазақстанда бұл мәдениет шешуші қызмет атқарады әрі басқа этникалық топтардың және субмәдениеттердің дамуына және бір-бірімен келісімді болуына жауапты.

Қазақ жеріндегі диаспоралардың тарихын таразыға салып, ғылыми тұжырымдар жасасақ «диаспора дегеніміз – халықтың белгілі бір бөлігінің өзі қалыптасқан елден тыс жерде отанымен бір іздену сезімін сақтауда болатындар». Қазақстанда ұлттық-мәдени орталықтар құрылып, диаспоралардың жан-жақты дамуына мемлекет тарапынан қамқорлық жасалуда. Қазақстан халқының 56 пайызын қазақ этносы құрайды, 28 пайызы орыс диаспорасының еншісінде. Басқа ұлт өкілдерінің еншісіне 16 пайыз ғана тиеді. Бүгінгі тәуелсіз Қазақстан мемлекетінде қазақстандық ұйғырлар бізбен бірге өмір сүруде.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. «Менталитет» ұғымы қандай мағына береді?2. Алғашқы қазақ драма театры қай жылы және қайда ұйымдастырылды? 3. Қазақ фольклорын жан-жақты зерттеген әйгілі ғалым. 4. «Аз и Я» кітабының авторы. 5.Ш.Аймановтың еңбегіндегі мәдени тамырларынан айырылған адамдар тобы қалай аталады? 6. «Көшпенділер» трилогиясының авторы, жазушы. 7. Кеңестік Қазақстандағы «мәдени революция» болған жылдар. 8. Қазіргі заманғы қазақ ақыны, қоғамдық саяси қайраткер, «Цивилизацияның адасуы» шығармасының авторы. 9. Ленфильм киностудиясы түсірген алғашқы қазақтың көркем фильмі. 10. Республикада тұңғыш ұлттық қазақ театры қай жылы, қай жерде ашылды? 11. Ұлттық қазақ театрының басқарушысы және тұңғыш қойылған пьесса. 12. Тұңғыш қазақ педагогикалық жоғары оқу орны ашылған жыл. 13. Абай атындағы Қазақ мемлекеттік опера және балет театры қашан ашылды? 14. «қазақ халқының 500 әні мен күйі» деген жинақтың авторы кім? 15. Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін қай жылы слды?16. Тәуелсіз Қазақстан Республикасының дипломатиялық қатынас жасаған елдерді атаңыз.17. Дүниежүзі қазақтарының құрйлтайында қанша миллион қазақ өкілдері жиналды? 18. Көрнекті ғалым Ш. Уәлихановтың еңберін атаңыз?19. Ағартушы-педагог Ы. Алтынсариннің алғашқы педагогикалық оқулығын атаңыз?20.. Абай Құнанбаевтың қазақ халқының мәдениетіне қосқан үлесі қандай?

1.Ғабитов Т.Х., Құлсариева А, Мүтәліпов Ж.Мәдениеттану.А,2004

2.Құлсариева А.Ғарифолла Есім, Ғабитов Т.Х. .Мәдениеттану.А,2006

3.Төкенов Ө. С. Жаңақұлов А. Мәдениеттану негіздері А,1999

4. Ш. Нағымұлы .Мәдениеттану.Астана,2007

5.Қайрат Затов Мәдениеттану оқу құралы. А.2005

1. Мәдениет түсінігі

2. Мәдениет құрылымы, міндеттері(функциялары)

3. Өркениет түсінігі, оның белгілері

4. Әлемдік мәдениет және өркениет ерекшелігі, арақатынасы

Әдістемелік нұсқау: Семинар түрі ашық әңгіме – тақырыптың мазмұнын ашу, жекелеген мәселені зерттеу, әртүрлі көзқарас пен концепциялардың бар екеніне назар аудару, семинарда шығармашылық талқылау жағдайын туғызу.

Мұғалім семинар барысында студенттердің жауаптарын олардың осы тақырып бойынша қаншалықты материал игергеніне байланысты бағалайды. Семинар соңында оқытушы сабақты қорытындылап, бағаларды жариялайды.

1. Мәдениеттің ағартушылық түсінігі және И.Канттың сынауы.

2. Мәдениет туралы Ф.Ницше ілімі.

3. Мәдениет және психоанализ: З.Фрейд,К.Юнг

4. Мәдениеттің әлеуметтанулық концепциялары: Э.Дюркгейм, М.Вебер, П.Сорокин.

Әдістемелік нұсқау:Дөнгелек үстел түрінде. Кеңейтілген әңгіме түрінде ұйымдастырып, ол дәріс материалына негізделуі керек. Нақты фактіге сүйеніп, сурет, баяндама пайдалану. Өзекті мәселеге кеңінен тоқталу.

Тәжірибелік сабақ №3

Тақырыбы: Мәдени-тарихи типология.

Мақсаты: Мәдениеттің тип, типологиясын, оның критерийлерін талдау

Сұрақтары:

1. Мәдениеттің «типология», «типі» түсініктері.

2.Мәдени-тарихи типологияның принциптерімен критерийлері

3. Мәдениеттің тарихи түрлері.

1Адам мәдениет объектісі ретінде, оның даму әдістерімен жолдары.

2.Адам мәдениетті жасаушы.Қызмет, шығармашылық және мәдениет.

3. Тіл ұғымы және оның қызметі.Тілдер классификациясы.

1. Өнердің бейнелеу түрлері: кескіндеме, мүсін, архитектура.

2. Өнердің орындау түрлері: әуен, би, актерлік өнер.

3. Театр.

4. Әдебиет.

5.Дін

1.Моральдың мәні, құрылымы және қызметі.

2.Адамгершіліктің негізгі түсінігі.

3.Мораль түрлері: тәжірибелік, кәсіби, рухани. Өнеркәсіп этикасы.

1. Миф және оның мәдениетті қалыптастырудағы ролі.

2. Алғашқы қауымдық діннің феномені. Культ және салт, олардың алғашқы қауымдық адамдар өміріндегі ролі.

3. Өнердің шығуы және алғашқы қауымдық өнердегі ерекшеліктер.