ТОПЫРАҚТЫ АГРОХИМИЯЛЫҚ ТАЛДАУ
|
|
|
|
|
Топырақты талдаудың зертханалық әдістері оның
|
|
|
|
|
құрамындағы өсімдіктің өсіп-жетілуіне пайдалы және зи-
|
|
|
|
|
янды әсер
|
ететін қосылыстардың
|
түрлерінің мөлшерін
|
|
|
|
|
анықтау үшін маңызды рөл атқарады. Топырақты
|
|
|
|
|
агрохимиялық
|
талдаудың мәліметтерін
|
тыңайтқыш
|
|
|
|
|
қолдануға байланысты мәселелерді шешуде пайдалануға бо-
|
|
|
|
|
лады. Өйткені топырақтың агрохимиялық қасиеттерін еске-
|
|
|
|
|
ру және құрамындағы қоректік заттардың өсімдікке сіңімді
|
|
|
|
|
түрлерінің мөлшерін білу тыңайтқышты тиімді қолдануға
|
|
|
|
|
көмектеседі.
|
|
|
|
|
|
|
|
Агрохимиялық талдауда топырақ типіне қарай қоректік
|
|
|
|
|
заттардың әртүрлі формаларының мөлшерін анықтау үшін
|
|
|
|
|
химиялық тәсілдерді қолданады. Топырақты агрохимиялық
|
|
|
|
|
талдаудың басты мақсаты:
|
|
|
|
|
|
|
1. Химиялық жолмен талдау арқылы өсімдік, топырақ
|
|
|
|
|
және тыңайтқыштардың өзара әрекеттесу процестерінде
|
|
|
|
|
өте маңызды рөл атқаратын топырақтың негізгі қасиеттерін
|
|
|
|
|
жан-жақты зерттеуге болады.
|
|
|
|
|
|
|
2. Топырақтың сіңіру кешенінің (топырақ реакциясы,
|
|
|
|
|
сіңірілген негіздер жиынтығы, негізбен қанығу дәрежесі)
|
|
|
|
|
қасиеттерін анықтайды. Оның мәліметтерін топырақты
|
|
|
|
|
химиялық жолмен мелиорациялауда пайдаланады.
|
|
|
|
|
3. Агрохимиялық талдаудың арнаулы әдістерін қолдану
|
|
|
|
|
топырақтың
|
тыңайтқыштармен әрекеттесу
|
процестерін
|
|
|
|
|
және қоректік заттардың өзгеру заңдылықтарын тереңірек
|
|
|
|
|
ұғынуға мүмкіндік береді. Мысалы, әрбір топырақтағы
|
|
|
|
|
фосфор тыңайтқышының өзгеру процестерін жан-жақты
|
|
|
|
|
зерттеу оның формасын, дозасын, беру әдісі мен мерзімін
|
|
|
|
|
белгілеуде
|
тек
|
қана фосфордың
|
жылжымалы түрінің
|
|
мөлшерін анықтау жеткіліксіз екенін көрсетеді. Сондай-
|
бірі. Топырақтағы азоттың 5%-ы гумус құрамында бола-
|
|
ақ топырақ құрамындағы минералды фосфаттардың жеке
|
ды. Азоттың жалпы қоры органикалық заттар мен гумус
|
|
фракцияларында анықтау керек.
|
мөлшеріне тікелей байланысты. Қазақстан топырағының
|
|
4. Топырақтың қоректік заттарының режимі мен ди-
|
жыртылатын қабатында жалпы азот мөлшері 0,05%-дан
|
|
намикасын зерттеуде азот, фосфор, калий және басқа
|
0,5%-ға дейін ауытқып отырады. Азоттың жылжымалы
|
|
элементтердің
|
қосылыстарының әртүрлі топтарын
|
формасына жеңіл ыдырайтың азот қосылыстары жатады.
|
|
анықтаудың маңызы зор. Ол үшін атомдық-абсорбциялық,
|
Жеңіл ыдырайтын азот қосылыстары дегеніміз топырақ
|
|
рентген-флуоресценттік, атомдық-эмиссиялық әдістерді
|
құрамындағы аммоний, нитрат иондарының тұздары мен
|
|
қолданудан дәлдігі жоғары мәліметтер алуға болады.
|
жақын аралық мерзімде минералды күйге ауысуға бейім
|
|
5. Топырақты агрохимиялық талдаумен агротехникалық
|
азотты органикалық заттардың (амидтер мен аминдер)
|
|
тәсілдердің оның құнарлылығына әсерін анықтайды.
|
жиынтығы. Жеңіл ыдырайтын азот өсімдіктің азоттық
|
|
6. Топырақты талдау нәтижелерін егіс алқаптарының
|
қорегінің көзі болып саналады және оның мөлшері көктемнен
|
|
дақылдарының тыңайтқыштың құрамындағы қоректік зат-
|
күзге қарай азаяды. Ал өсімдіктің қоректеуіне қажетті мине-
|
|
тарды пайдалануын анықтауда және тыңайтқыш қолдану
|
ралды азот қосылыстары (аммоний мен нитрат иондарының
|
|
жоспарын дайындауда пайдаланады.
|
тұздары) органикалық заттардың биохимиялық жолмен
|
|
7. Топырақ үлгілерін химиялық жолмен талдау өсімдіктің
|
ыдырауынан түзіледі. Олардың мөлшері топырақ реакция-
|
|
әртүрлі тыңайтқышқа реакциясын анықтауға көмектеседі.
|
сына, температурасына, ылғалдылығына, агротехникалық
|
|
Топырақтағы қоректік заттардың құрамына өсімдік
|
шараларға, қолданылатын тыңайтқыш түріне қарай өзгеріп
|
|
қалдығының күлінде кездесетін биоэлементтер де зор әсер
|
отырады.
|
|
етеді. Сондықтан, өсімдік қалдықтарының күліне талдау
|
Фосфор өсімдік тіршілігіне қажет, әрі маңызды биогендік
|
|
жасаудың маңызы зор. Топырақтағы өсімдік қалдықтарын
|
элемент. Топырақтағы фосфордың жалпы мөлшері оның
|
|
талдау арқылы олардың минералдануы және гуминденуі
|
механикалық құрамы мен органикалық заттардың қорына
|
|
нәтижесінде элементтердің босау ретін біледі.
|
байланысты 0,01 -0,2% аралығында болады. Топырақта
|
|
Химиялық талдау арқылы топырақтың минералдық
|
фосфор түрлі органикалық және минералдық қосылыстар
|
|
және органикалық құрамын, коллоидтар мен алмаспайтын
|
құрамына енеді. Фосфордың минералдық қосылыстарына
|
|
элементтердің иондарын да анықтайды.
|
апатит, фосфорит, темір, алюминий, кальций, магний
|
|
8.1 Топырақ құрамындағы қоректік
|
тұздары, органикалық фосфорға нуклеопротеидтер, нуклеин
|
|
қышқылдары, қант фосфаттары, фитин, фосфатидтер жата-
|
|
элементтер қосылыстарының түрлері
|
ды. Фосфордың бұл екі түрінің мөлшері мен арақатынасы
|
|
|
және олардың мөлшері
|
топырақ түріне қарай өзгеріп тұрады (34-кесте).
|
|
|
|
Минералдық фосфаттар құрамы топырақ типіне бай-
|
|
Топырақтың агрохимиялық талдау нәтижелерін дұрыс
|
ланысты өзгереді. Ғалымдар топырақта фосфордың мине-
|
|
пайдалану үшін оның құрамындағы негізгі қоректік
|
ралды қосылыстарының 200 түрі кездесетінін анықтады.
|
|
элементтердің қосылыстарының түрлері мен мөлшерін
|
Карбонатты топырақта кальций, реакциясы әлсіз қышқыл
|
|
білудің маңызы зор.
|
топырақта кальций, алюминий, темір, ал қышқыл топырақта
|
|
Азот өсімдік
|
үшін негізгі қоректік элементтердің
|
алюминий мен темір фосфаттары басымырақ болады.
|
|
34-кесте. Топырақтың 0-20 см қабатындағы фосфор қоры
Топырақ түрі
|
Фосфор қоры, т/га
|
Пайыздық үлесі,
|
|
|
%
|
|
|
|
|
|
|
|
|
жалпы
|
органи
|
минер
|
органик
|
|
минерал
|
|
|
калық
|
алдық
|
алық
|
|
дық
|
|
|
|
|
|
|
|
39
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Күшті
|
2,6
|
0,7
|
1,9
|
26,9
|
|
73,1
|
|
күлгінденген
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Орташа
|
2,3
|
0,7
|
1,6
|
30,4
|
|
69,9
|
|
күлгінденген
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Орманды
|
2,5
|
1,1
|
1,4
|
44,0
|
|
56,0
|
|
далалы
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Қалын қабатты
|
4,4
|
1,6
|
2,8
|
34,9
|
|
65,1
|
|
қара
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Қара қоңыр
|
3,6
|
0,9
|
2,7
|
25,0
|
|
75,0
|
|
Боз
|
4,2
|
0,6
|
3,6
|
14,2
|
|
85,8
|
|
Топырақта органикалық фосфордың 2% нуклеин қышқылы, 1%-ы фосфолипидтер және 35%-ы – инозитфос-фаттар, қалған бөлігі гумус құрамына кіреді.
Өсімдіктер сілтілі ортада органикалық, ал қышқылды ор-тада минералдық фосфорды жақсы сіңіреді.
Жалпы топырақтың фосформен қамтамасыз етілу деңгейін жылжымалы фосфор мөлшері бойынша бағалайды
(35-кесте).
Топырақта жылжымалы фосфордың шоғырлануы оның физикалық, химиялық қасиеттері, су, ауа, жылу режимдері, биологиялық белсенділігі және тағы басқа факторларға бай-ланысты болады.
Өсімдіктер шамамен топырақтағы жылжымалы фосфордың 40%-ын пайдаланады.
