Ғылымдағы әдіс мәселесі. Ғылым және техника

Кез келген ғылыми әдіс белгілі бір теория негізінде құрастырылады әрі, қажетті алғышарты болып табылады. Қандай да бір әдістің тиімділігі, күші методологияға «сыйымды» теорияның мазмұндылығымен, тереңдігімен, фундаменталдылығымен байланысты. Өз кезегінде әдіс ғылымды одан әрі дамыту, теориялық білімді жүйе ретінде тереңдету және өрістету, оны материалдандыру, тәжірибеде объективтендіру үшін қолданылады.

Осылайша, теория мен әдіс ұқсас және әртүрлі болады. Олардың ұқсастығы, олар өзара байланысты. Оның өзара іс-қимылында бірыңғай бола отырып, теория мен әдіс бір-бірінен қатаң бөлінген емес, сонымен бірге тікелей бірлікте емес. Олар өзара байланысады, өзара айналады: теория шындықты көрсете отырып, әдіске одан туындайтын қағидаттарды, ережелерді, тәсілдерді әзірлеу, тұжырымдау арқылы өзгереді, олар теорияға қайтарылады, өйткені оларды қажетті заңдар бойынша қоршаған ортаны тану және өзгерту барысында ұйғарым ретінде қолданады.

Ғылыми әдістің сипатты белгілері: объективтілік, дамыту, эвристикалық, қажеттілік, нақтылық.

Адам қызметінің алуан түрлілігі әртүрлі негіздер бойынша жіктелуі мүмкін әдістердің алуан түрлілігін тудырады. Ғылымның әдістеріне келер болсақ, оларды топтарға бөлу үшін бірнеше негіз болуы мүмкін. Осылайша, ғылыми таным процесінде рөлі мен орнына байланысты формальды және мазмұнды, эмпирикалық және теориялық, іргелі және қолданбалы әдістерді, зерттеу және баяндау әдістерін және т.б. бөліп көрсетуге болады. Ғылым зерттейтін объектілердің мазмұны әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар әдістерінің жаратылыстану әдістерінің айырмашылықтарына арналған өлшем болып табылады. Өз кезегінде жаратылыстану ғылымдарының әдістері жансыз табиғатты зерттеу әдістеріне және тірі табиғатты зерттеу әдістеріне және т.б. бөлінеді. Сонымен қатар, сапалық және сандық әдістерді, бір мәнді детерминистік және ықтималдық әдістерді, тікелей және жанама тану әдістерін, өзіндік және туынды әдістерді және т. б. бөліп көрсетеді.

Қазіргі заманғы ғылымда әдіснамалық білімнің көп деңгейлі тұжырымдамасы қолданылады. Бұл тұрғыда ғылыми танымның барлық әдістері келесі негізгі топтарға бөлінуі мүмкін:):

1. 
   философиялық әдістер, олардың ішінде ең көне диалектикалық және метафизикалық әдістер болып табылады. Әрбір философиялық концепцияның әдіснамалық функциясы, ойлау қызметінің өзіндік тәсілі болып табылады.
   
2. 
   қазіргі ғылымда кең даму мен қолдануға ие болған жалпы ғылыми тәсілдер мен зерттеу әдістері бар. Олар философия мен арнайы ғылымның іргелі теориялық-әдіснамалық ережелері арасындағы аралық методология ретінде әрекет етеді. Жалпы ғылыми ұғымдарға «ақпарат», «модель», «құрылым», «функция», «жүйе», «элемент» және т.б. ұғымдар жатады.
   

«Әдіснама» ұғымы екі негізгі мәнге ие:

-қандай да бір қызмет саласында қолданылатын белгілі бір тәсілдер мен тәсілдер жүйесі (ғылым, саясат, өнер);

- жүйе туралы ілім, әдістің жалпы теориясы, әрекеттегі теория.

Әдістің негізгі функциясы- белгілі бір объектіні тану немесе практикалық түрлендіру процесін ішкі ұйымдастыру және реттеу болып табылады.

Сондықтан, әдіс белгілі бір ережелердің, тәсілдердің, таным және іс-әрекет нормаларының жиынтығына негізделеді. Әдіс-бұл нақты міндетті шешуде, белгілі бір қызмет саласында белгілі бір нәтижеге қол жеткізуде бағдарлануы тиіс қағидаттар, талаптар жүйесі. Ол шындықты іздейді, күш пен уақытты үнемдеуге, егер дұрыс болса, қысқа жолмен мақсатқа жетуге мүмкіндік береді.

Әрбір әдіс маңызды және қажетті болып табылады. Алайда,бұл тұрғыда шектен шығуға болмайды:

-әдіс пен әдіснамалық мәселелерді жете бағаламау, мұның бәрін болмашы іс деп есептей отырып, нағыз жұмыстан, шынайы ғылымнан алшақтататын (әдіснамалық негативизм);

-әдісті қолдану керек нәрсеге қарағанда оны аса маңызды деп санап, барлық мәселеге қатысты қолдану, әдісті белгілі бір «әмбебап тәсілге» айналдырады әрі, ғылыми ашудың қарапайым және қол жетімді құралы секілді қолдануға мүмкіндік береді (әдіснамалық эйфория).

Методология әдістің жалпы теориясы ретінде философияда, ғылымда және адамдар қызметінің басқа да нысандарында ашылған әдістерді, құралдар мен тәсілдерді жинақтау және әзірлеу қажеттілігіне байланысты қалыптасты. Методологиялар арасындағы өзара әрекеттесу, бір жағынан философиямен, екінші жағынан логикамен байланысады.

Ежелгі технологиялардың бастапқылары алғашқы адамның қалыптасу кезеңіне жатады. Адам алдымен қарапайым еңбек құралдарын жасауды үйренді,алғашқы тұрғын үй салуды бастады, кейіннен өнермен айналыса бастады.

Техника-бұл табиғатты басқаруға бағытталған білімді адамның іс-әрекетінің жиынтығы; олардың мақсаты-адам өміріне мұқтаждық ауыртпалығынан арылуға және қоршаған ортаны өзіне ыңғайлы етіп өзгертуге қажетті түрін табуға мүмкіндік беретін бейнені құрастыру болып табылады. «Технология» ұғымы қандай да бір іс-әрекеттің тәсілдері, дағдылары ретінде анықталады. Бұл технология өндіріс деңгейін анықтайды. Техника ғылымнан жоғары болып табылады. өйткені ол алғашқы адамдармен бірге екі миллион жыл бұрын пайда болды және ұзақ уақыт өз бетінше дамыды.

Техника философиясы жалпы заңдылықтарды, техниканың тарихи даму үрдістерін, тұтас мәдени-тарихи құбылыс ретінде қызмет етуін, өзінің техникалық қызмет түрлерінің нақты көріністеріндегі алуан түрлілігін зерттейді. Оның құралдары ретінде субъект және қоршаған ортаның белгілі бір бірлігі іске асырылады.

Осылайша, техника философиясы біріншіден, жалпы техника феноменін зерттейді, екіншіден, оның имманентті дамуын ғана емес, сонымен қатар жалпы қоғамдық дамудағы орнын, үшіншіден, кең тарихи болашақты назарға алады – техника философиясының пәні техника және техникалық сананың дамуы болып табылады. Техника философиясының басты міндеті-адамның әлемге техникалық қарым-қатынасын, яғни техникалық әлем түсінігін зерттеу.

Техника тарихтың көп бөлігінде ғылыммен аз байланысты болды. Адамдар құрылғыларды жасап, бірақ, оның себебін түсінбеді.. Сонымен қатар, XIX ғасырға дейін жаратылыстану ғылымы өз мәселелерін техника арқылы шешті. Көптеген ғасырлардан кейін ғылым мен техника ғылыми революцияның басында XVII ғасырда біріктірілді. Тек XIX ғасырға ғана бұл бірлік өзінің алғашқы жемісін әкеледі, тек ХХ ғасырда ғана ғылым техника мен технологияның жаңа түрлерінің басты көзі болып қалыптасты.