Қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағы География 7-сынып Құрметті мұғалім!
жүктеу/скачать 4,53 Mb.
|
fo geografiya 7-kl kaz
- Бұл бет үшін навигация:
- Бағалау критерийі
- Ойлау дағдыларының
- Мәтінді оқып, кестені толтырыңыз
- Бөлім 3. Физикалық география Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері Тақырып
- Тапсырма Мәтінді оқып шығып, топырақтың құрамы және құрылымы жайында түсіндіріңіз.
| Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Қазақстанның топырақ жамылғысы күрделі және әр түрлі. Топырақ жамылғысының зоналар бойынша таралғаны айқын байқалады. Қазақстанның аумағының 86%-ын жазықтар алып жатыр. Негізінен үш топырақ зоналарына бөлінеді: қара топырақты зона (52° с.е. солтүстігінде); қара қоңыр топырақты зона (52°-48° с.е. аралығында); қоңыр, сұр қоңыр топырақты зона (48° с.е. оңтүстігінде). Қара топырақты зона республиканың солтүстігінде тараған . Бұл зона Солтүстік Қазақстан облысын түгелімен, Қостанай облысының көп жерін, Ақмола, Павлодар, Ақтөбе, Батыс Қазақстан облыстарының солтүстік бөліктерін камтиды. Республика аумағының 25,5 млн гектар жерін (9,5%-ын) алып жатыр. Қара топырақты зона үш зона аралығына бөлінеді: сілтісізденген қара топырақ - орманды дала табиғат зонасының оңтүстігінде аз ғана бөлігін алып жатыр; кәдімгі қара топырақ және оңтүстіктегі қуаң даланың қара топырағы - дала зонасына тән . Құнарлылығы жағынан алдыңғы екі өңірдің топырақ құрамында гумусы (қарашірік) мол (6-8%) қара топырақ орын алса, оңтүстігінде қара топырақтың қара шіріндісі аздау (4-6%) келеді. Қара топырақты зона ылғалмен қамтамасыз етілген жазық далада тараған, республиканың негізгі астық өндіретін алқабы саналады. Қара қоңыр (каштан) топырақ зонасы қара топырақтың оңтүстігінде орналасқан. Бұл Орталық Қазақстанның көп жерін, Каспий маңы ойпатының солтүстігін, Шығыс Қазақстан облысының жазықтарын алып жатыр. Бұл – республиканың оңтүстік дала (тым 64
құрғақ далалы) және шөлейтті алқаптарын 90,6 млн гектар немесе республика жерінің 34%-ын алып жатқан зона. Қара қоңыр топырақ зонасы да үш зона аралығына бөлінеді: қуаң даланың күңгірт қара қоңыр топырақты өңірі; қуаң даланың жай қара қоңыр топырақты өңірі; шөлейт жердің ашық қара қоңыр топырақты өңірі. Топырақтың құнарлылығы оңтүстікке барған сайын кеми түседі. Күңгірт қара қоңыр топырақ пен кәдімгі қызыл қоңыр топырақтың гумусы (қарашірік) 4,5-3,0%, ал шөлейт ашық қызыл топырағының гумусы (қарашірігі) азырақ, 3,0- 2,0%. Бұл топырақ зонасының солтүстігінде астық өндіру мен мал шаруашылығымен айналысады. Өйткені мұнда ылғал аз түседі. Сұр қоңыр топырақты зона қара қоңыр топырақты зонаның оңтүстігінде шөлді аймақ топырақтары алып жатыр. Мұнда негізінен қоңыр және сұр қоңыр топырақ жамылғысы басым келеді. Топырақтың Бұл типі 120 млн гектар жерді, республика жерінің 44%-ын алып жатыр. Қазақстанның оңтүстік бөлігін түгел камтыған. Бұл топырақтың гумусы аз (2,0-1,0%), сондықтан онда негізінен мал шаруашылығымен айналысады. Бұл өңірде суармалы егіншілік қана тиімді. Солтүстік Қазақстандағы Батыс Сібір ойпатынан оңтүстіктегі Алатау өңірлеріне дейінгі аралық 1500-1600 км, Батыстағы Атырау алқабынан Алтай тауларына дейінгі 3000 км-ге жуық өңірлерді әр түрлі топырақ жамылғысы басқан. Бұл топырақ жамылғысының әр аймақтарда түзіліп, орналасуы географиялық зоналық заңына байланысты. Мысалы, Қазақстанның 86% жерін алып жатқан жазық алқаптарында климаттың, топырақтың солтүстіктен оңтүстікке қарай өзгеруі көлденең зоналық заңына сәйкес өзгерсе, Қазақстанның 14% жерін алып жатқан оңтүстік, оңтүстік-шығыс таулы алқаптарында - биіктік белдеулік заңына сәйкес болады. Дескриптор Білім алушы берілген мәтінді пайдаланып, кестені толтырады. 65
Бөлім 3. Физикалық география Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер Оқу мақсаты 7.1.1.5 Географиялық далалық зерттеу әдістерін қолданады, көрсеткіштерді тіркейді, жинақтайды, өңдейді, талдайды Бағалау критерийі Білім алушы • Далалық зерттеу әдістері арқылы көрсеткіштерге қорытынды жасайды Ойлау дағдыларының деңгейі Жоғары деңгей дағдылары Тапсырма Мәтінді оқып шығып, топырақтың құрамы және құрылымы жайында түсіндіріңіз. Топырақ құрамына қарай - механикалық (балшық пен құмның ара қатынасына қарай) және құрылымдық (гумустық түршіктердің мөлшері мен көлемдері) сипатын ажыратады, маңызды көрсеткіштің бірі топырақтың қышқылдығы. Ұсақ түйіршікті, немесе түйіршікті құрамы бар топырақ неғұрлым құнарлы және өңдеуге жеңіл болып табылады. Бұлар, мысалы орта және жеңіл құмбалшықтар. Балшықты сияқты тығыз және тұтас құрылымды топырақтар ауыр болып саналады. Шаңды құрылымы бар топырақтар ылғалды нашар өткізеді және онда ауа аз. Құм мен балшықтың ара қатынасына қарай топырақ құмды, құмайтты, құмбалшықты, балшықты және шымтезекті (батпақ) болады. Құнарлы топырақта міндетті түрде ұсақ кесектер (агрегаттар) болу керек. Агрегаттардың үлесі - 80%, ал көлемі - 7-10 мм болғанда топырақта ең жақсы құрылым болады. Ұсақ кесекті және түйіршікті топырақтар ылғалды жақсы өткізеді және жеткілікті мөлшерде ауаны да жинақтайды. жүктеу/скачать 4,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||