| Өзін- өзі бақылау сұрақтары:
1. Орман тұқым шикізатын қабылдау және есептеу.
2. Қылқан жапырақтылардың бүрілерінен дәндерді алу, өңдеу.
3. Құрғақ және шырынды жемістерден дәндерді алу, өңдеу.
4. Орман дәндерін сақтау және тасымалдау.
5. Бүрі кептіргіштер типтері, құрамы, жұмыс істеуі.
6. Тұқым қоймалары, типтері.
7. Басты ағаш тұқымдарының тұқымдарын дайындау ерекшеліктері.
Тақырып бойынша ұсынылған әдебиеттер:
Негізгі әдебиет:
“Жоғары сатыдағы өсімдіктер систематикасы” Силыбаева Б.М, Байганова Ж.Қ, Карипбаева Н.Ш,Полевик В.В Семей-2010 ж
Кентбаева Б.А. Лесосеменное дело. – Алматы, 2006. – 117 с.
Сүлейменов А.А. Орман дақылдары селекциясы. – Астана, 2007. – 23 б.
Набатов Н.М. Лесоводство. – М.: 1997. – 325 с.
Атрохин В.Г., Гурский А.А., Аманбаев А.К., Токтасынов Ж.Н. Леса и лесное хозяйство Казахстана.Алматы.1996.-244 с.
Қосымша әдебиет:
Бегенов А.Б., Мухитдинов Н.М., Айдосова С.С. Ботаника терминдерінің қысқаша орысша-қазақша сөздігі. Алматы, 1996– 109 с.
Сүлейменов А.А. Орман шаруашылығы: әдістемелік нұсқаулар.- Павлодар: Кереку,2008.- 20 б.
Эйтинген Г.Р. Лесоводство. – М.: 1986. – 426 с.
Дәріс №15
Тұқымдардың физиологиялық жағдайы
Дәндер тыныштығының теориялық негіздері.
Тұқымды егуге дайындау әдістері
Ағаш және бұта түрлерінің дәндері даму және пісу кезінде өте жоғары физиологиялық белсенділікпен көзге түседі. Олардың құрамында көптеген көмірсулар және азоттық құрамдар бар, дәндер пісе келе олар крахмал, ақуыз, майлар түрінде жиналады. Дәндер піскенде физиологиялық белсенділік төмендеп, ұрық өсуін тоқтатады, қоректік заттар қозғалуын тоқтатады, судың көлемі азаяды.
Барлық дәндер тыныштықта болады, бірақ та ол әр түрлі болады. Кейбір түрлердің дәндерінде жағдайлық тыныштық болады, яғни керек жағдайлар болмаса өнбейді. Егер дәндерге жағдайлар жасалса, тыныштықтан шығып өнеді.
Кейбір түрлердің дәндерінде терең тыныштық болады, олар арнайы дайындықсыз өнбейді.
Терең тыныштық тудыратын жағдайлар:
- дән қабығының қаттылығы;
- ұрықтың айрықша физиологиялық жағдайы;
- ұрықты қоршайтын ұлпаларда ерекше заттардың болуы.
Қараған, қармала, жөке ағашының дәндерінің қабығы су жібермейді, ал шаған мен веймутов қарағайы - оттегін.
Кей түрлерде дәндердің ұрығы піспейді, оларды пісіруге біраз кезең керек. Ұрық морфологиялық піседі, ал физиологиялық өнуге дайын емес.
Терең тыныштықты тудыратын заттар - ингибиторлар 100ге жуық түрлерде бар.
Тұқымды егуге дайындау
Қазіргі ауқытта тұқымды егуге дайындау тәсілдері тек терең тұқымдық тыныштықтан шығу үшін істелмейді, сонымен қатар тұқымның өну энергиясын , өну және өскіндеу жағдайларын жақсартуға, аурулар және зиянкестермен күресуге, аурулар мен зақымдануларды болдырмауға арналады.
Тұқымдарды себуге стратификациялау арнайы үйлерде, тоңазытқыштарда, жертөлелерде, ұраларда немесе траншеяларда жүргізіледі (жылы стратификация тұқымның түріне байланысты +10-нан + 35оС-қа дейін, салқын стратификация 0-ден +7оС-қа (+10оС сирек) дейін температурада жүргізіледі). Стратификацияның ұзақтығы орман тұқымдарының физиологиялық тыныштығының сипатына, тұқымның өсіп-өнуін тежейтін басқа да факторлардың орын алуына байланысты.
Орман тұқымдарын стратификациялауды себуге бір-екі күн қалғанда тоқтатады. Бұл ретте өнген тұқымдарды құрғап қалғанша кептіріп, содан кейін егеді.
Тұқымдарды өңдеудің келесі түрлері болады: тұқымның өніп шығуын жеңілдету, тұқымды зақымдау, қарға орау, тұқымды сумен өне бастауына жеткізу, тұқымды микроэлементтер және өсу үдеткіштерімен өңдеу, қатты қабықтарға гидротермиялық, механикалық және химиялық әсер ету, улау және уытсыздандыру.
Тұқымның өніп шығуын жеңілдету
Еккен жылы өскін бермейтін түрлерде қолданылады (долана, итмұрын, кәдімгі шаған, жаңғақтар ж.т.б.). Қазіргі уақытта тұқымды төсемікпен араластыру тәсілі қолданылады.
Бұл тәсілді көктемгі егіске қолданылатын тұқымдарға пайдаланды. Жүргізу ұзақтығы және температуралық тәртіп түрдің биологиялық ерекшеліктерімен байланысты.
Төсемік - жуылған ірі өзендік құм, еленген құрғақ шымтезек. Суланған тұқымды үш есе көп төсемікпен араластырып ылғалдылықты 50 - 60% жеткізеді. Яғни дайындау жұмысы сақтаумен бірге атқарылады.
Жәшікке салынған қосындыларды жер қоймасына салады. Жәшіктер ағаштан жасалады, қабырғалары мен түбіне 0,5-1 см тесіктер істеледі, олар 5 см ара қашықтықта, ал қатарлар 10 см ара қашықтықта орналастырлады. Әр 10-15 күннен кейін қоспаларды араластырып керек болса суландырып отырады. Егер дәндер ерте өне бастаса, онда жәшіктерді қардың астына салады.
Тұқымның орларда өніп шығуын жеңілдетудің 2 түрі бар: жылы орларда (дәндердің тыныштық кезеңі 3-4 айлардан көп); суық орларда (дәндердің тыныштық кезеңі 3-4 айларға дейін).
Жазғы орларды жаңа жиналған, жазда пісетін дәндерге (шие, итмұрын), және өткен жылы жиналған күзде егілетін немесе қысқы мерзімде өңдеуді жалғастыру үшін қолданады. Жазғы орлардың тереңдігі 0,3-0,35 м, жалпақтығы 0,5 м. Дәндерді құм немесе шымтезекпен араластырып, орларды толтырады, бетін тақтайлармен жабады, үстіне 10-15 см қалыңдықпен сабан салады. Әр 10 күннен кейін араластырып керек болса сулап отырады.
Тұқымды зақымдау
Дәндердің қабығын механикалық әсермен немесе зақымдаумен тырнау, ол арнайы машиналармен немесе құммен жасалады. Зақымдағаннан кейін дәндерді суда 12 сағат ұстайды, сосын егеді.
Химиялық әсер ету
Химиялық әсерді қышқылдармен жасайды, сондықтан су және ауа сіңетін болады.
Қарға орауды төмен температурада өнетін дәндерге қолданады. Бұл тәсілмен қылқан жапырақтылар және кейбір жапырақтылар түрлерінің (қарағай, шырша, май қарағай, қараған) дәндері өңделеді.
Тұқымды суда ұстау - тыныштығы бар дәндерді егуге дайындаудың бір тәсілі. Үй температурасындағы суда ұстаған соң дәндерді кептіріп егеді.
Қарағайдың, бал қарағайдың, шыршаның дәндерін күннің көзінде 1-2 сағат ұстаған жақсы көрсеткіштер береді. Қолданылатын су әр түрлі болуы мүмкін: кәдімгі, қардың суы, газсыз, магнитталған, жаңбыр суы.
Қабығы қатты дәндерге гидротермиялық әсер етуді қолданады (зақымдаудың орнына қолдануға болады). Дәндерді қапшыққа салып 1 минутке ыстық суға, сосын 3 минутке суық суға салады, оны 3 рет қайталайды. Негізінде ағаштың түріне байланысты, сондықтан ыстық суда 5 секунд және жоғары ұстауға болады.
Микроэлементтермен тұқымдарды өңдеу. Дәндерді микроэлементтер (B, Cu, Mg, Zn, Mo, Co, I, Ni т.б.) бар ерітінділерде 12-24 сағат ұстайды. Микроэлементтердің өз әсерлері бар: бор өсімдіктердің өсіп - дамуына, әсіресе тамыр жүйесінің; марганец дәндердің өнуін тездетеді; дем алуды және өсімдіктердің ассимиляциясын жақсартады.
Тұқымдардың өнуін үдеттіргіштермен өңдеу. Үдеттіргіштер дәндерге айрықша әсер етеді, өсімдіктердің бастапқы кезде дамуына, өнгіштігі мен өну энергиясын жақсартуға, олар әр түрлі болады. Концентрациясы мен өңдеу уақыты да әр түрлі: гибберилин, аминоспирт, янтарлық және басқа да қышқылдар. Өңдегеннен кейін дәндерді сумен шаяды.
Дәндерді физикалық тәсілмен өңдеу. Бұл тәсілде дәндерді лазер сәулесімен, рентген сәулелермен, ультра-дыбыспен, электромагниттік күштермен және т.б. өңдейді. Ол әсерлермен дәндердің өнгіштігі және өну энергиясы жоғарылайды.
Тегіне байланысты тұқымдарды себу алдында өңдеуді өткізу ерекшеліктері
р/с
№
|
Тегі
|
Тұқымды себуге дайындау тәсілдері
|
Тұқымдардың өсу қуатын және олардың жердегі өнгіштігін ынталандыруға әзірлеу әдістері
|
күзгі
|
көктемгі
|
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1
|
Кәдімгі өрік
|
Тұрақты аяздарға екі ай қалғанда себілсе стратификацияланбайды. Күз аяғында себілсе жиналған сәттен бастап жазғы траншеяларда немесе үй-жайларда құм салынған жәшіктерде стратификациялайды
|
3-5оС температурада дымқыл құм салынған жәшіктерде 90-100 күн бойы немесе қыста тоңазымайтын траншеяларда стратификациялайды
|
Тұқымды температурасы 35оС суға жібітеді, үшінші тәулікте температурасы 16-18оС су құяды. Содан кейін температурасы 30-35оС үй-жайларда құм салынған жәшіктерде стратификациялайды. Қоспаны күніне 2-3 рет аударыстырып тұрады. 12-15-ші күні өсіп-өне бастайды.
|
2
|
Биік айлант
|
Дайындамайды
|
2-3 күн бойы суға жібітеді
|
|
3
|
Бұталы аморфа
|
Дайындамайды
|
24 сағат бойы суға жібітеді
|
|
4
|
Қара жемісті арония
|
Дайындамайды
|
Марганец қышқылы калий ерітіндісінде (0,5 %) 2 сағат бойы жібітеді, содан кейін 60 күн стратификациялайды
|
|
5
|
Қотыр қайың
|
Ерте жазда себілсе алдын ала тұқымды жабысқақ күйге дейін жібітіп алады, күз аяғында және қыста себілсе дайындалмайды
|
Алдын ала ішінара жабысқақ күйге дейін жібітіп алады (2-3 тәулік) немесе құрғақ күйінде себеді
|
Алдын ала жібітілген тұқымды 2 тәулік бойы қарға аунатып, тоңазытып алады. Қарға аунату ұзақтығы - 30 күн. Температурасы төмен (0оС-қа жуық) үй ішінде құм салынған жәшіктерде 30 күн стратификациялайды және ТМТД-мен немесе фентиураммен дәрілейді.
Тұқымды 6 сағат бойы 0,005 % күкірт қышқылы кобальт ерітіндісімен (COSO4 немесе 0.001 % молибден ерітіндісімен (NH4)2 MoO4 өңдейді. Марганец қышқылы калийдің 0,5 % ерітіндісімен 2 сағат дәрілейді
|
6
|
Түкті қайың
|
Қажет емес
|
Алдын ала 2 тәулік бойы жібітіп алады немесе құрғақ күйінде себеді
|
Қарға аунатып алады немесе төмен температурада (0о -қа жуық) алдын ала жібітілген тұқымды құм салынған жәшіктерде 30 күн бойы стратификациялайды. Алдын-ала жібітілген тұқымды брезентке үйіп, жабысқақ күйге дейін жеткізеді. ТМТД-мен немесе фентиураммен дәрілейді.
|
7
|
Шығыс биотасы
|
Тәулік бойы жібітіп алады
|
Тәулік бойы жібітіп алады
|
|
8
|
Кәдімгі қынаағаш
|
Қыркүйектен кешіктірмей себілсе дайындамайды;
неғұрлым кеш себілсе 30 күн стратификациялайды
|
80-90 күн бойы 0-5оС температурада құм салынған жәшіктерде стратификациялайды
|
Тұқымды 50оС температурадағы суда 2 тәулік бойы жібітеді
|
9
|
Тікенді (кәдімгі) долана
|
Сеппейді
|
12-24 сағат бойы 45 % күкірт қышқылы ерітіндісінде жібітеді, жуып-шаяды және температурасы 20-25оС үй -жайларда 180-240 күн стратификациялайды
|
|
10
|
Алқызыл долана
|
Сеппейді
|
Жинап алғаннан кейін бірден 5-10оС температурада 160-260 күн бойы үнемі ылғалдандыра және араластыра отырып стратификациялайды
|
|
11
|
Бір аналық долана
|
Жинаған соң 1 жыл ішінде стратификациялап, келесі күзде себеді. Стратификация алдында 3-4 күн жібітеді
|
Сеппейді
|
|
12
|
Кәдімгі шие және дала шиесі
|
Жиналған сәттен бастап себуге дейін жаңа жиналған, кептірілмеген тұқымдарды жазғы траншеяларда немесе салқын үй ішінде стратификациялайды
|
Жинаған сәттен бастап 180 күн ішінде (дала шиесі үшін - 120-180 күн) үй-жайда немесе тоңазымайтын траншеяларда стратификациялайды
|
|
13
|
Жылтыр шегіршін
|
Жинағаннан кейін бірден құрғақ күйінде себеді немесе 2 сағат суға жібітіп, кептіріп алады
|
|
|
14
|
Үш тікенекті (кәдімгі) қарамала
|
Тұқымды жинаған сәттен бастап себуге дейін жазғы траншеяларда немесе құм салынған жәшіктерде стратификациялайды. Құрғақ тұқымды ерте көктемде себуге болады
|
Тұқымға тым ыстық су (90оС) құяды, содан соң салқындаған суда 10 сағат қалдырады. Су мен тұқымның арақатынасы 3:1. Ісінбеген тұқымды қайта өңдейді.
|
Ыстық су құюды күкірт қышқылының концентратымен 2 сағат өңдеумен алмастыруға болады
|
15
|
Кәдімгі алмұрт
|
Аязға 1,5 ай қалғанда себер болса дайындамайды, кешірек себетін болса жинаған сәттен бастап жазға траншеяларда стратификациялайды
|
Алдын ала 2 тәулік жібітілген тұқымды қыста тоңазымайтын траншеяларда немесе үй-жайда 0-5оС температурада стратификациялайды. Стратификация мерзімі - құмда 90 күн, шымтезек ұнтағында 75 күн
|
Стратификацияланбаған тұқымды гиббереллиннің 0,002 % ерітіндісінде 3 тәулік бойы жібітеді, содан кейін дымқыл құммен араластырады. Тұқым 6-7 күннен кейін өсіп-өнеді. ТМТД-мен немесе фентеураммен дәрілейді
|
16
|
Ақ дерен және алқызыл дерен (свидина)
|
Жинаудан себуге дейін бірден жазғы траншеяларда стратификациялайды. Жинаған соң дайындықсыз бірден себуге болады.
|
Үй-жайларда құм салынған жәшіктерде 180 күн бойы немесе жинаған соң бірден жазғы, содан кейін қысқы тоңазымайтын траншеяларда 240-270 күн бойы стратификациялайды
|
Тұқымды 15 күн бойы қарға аунатып алады, содан кейін оны үй-жайларда 90 күн бойы 5-6оС температурада стратификациялайды
|
17
|
Өте әдемі емен
|
Дайындамайды
|
Қыста траншеяларда немесе құм салынған жәшіктерде сақталған соң дайындықты қажет етпейді
|
|
18
|
Кәдімгі шырша және сібір шыршасы
|
Дайындамайды
|
9-12 сағат суға жібітеді
|
Жібітілген тұқымды себу алдында 60-90 күн бойы қарға аунатып алады. Марганец қышқылы калийдің 0,5 % ерітіндісінде 2 сағат жібітеді ТМТД-мен, фентиураммен, БМК-мен немесе фундазолмен дәрілейді. Мынадай микроэлементтердің су ерітінділерінде 12-18 сағат жібітеді:
күкірт қышқылы кобальт (0,03 %), күкірт қышқылы мыс (0,03 %) немесе марганец қышқылы калийдің, бор қышқылының, күкірт қышқылы мыстың, мырыштың және кобальттің (0,002 %-дан) қоспасы
|
19
|
Шренк (тянь-шань) шыршасы
|
Сеппейді
|
Алдын ала бір тәулік суға жібітілген тұқым қарға аунатылады. Қарға аунату мерзімі 1-1,5 ай. Қарға аунатқаннан кейін 0,5% KMnO4 ерітіндісінде 30 минут дәрілейді
|
Тұқымды температурасы 35-400С суға салып, 24 сағат ұстайды. Содан соң оны 0,5 % KMnO4 ерітіндісінде 30 минут дәрілеп, көлеңкеде әбден кептіріп алып себеді.
|
20
|
Кәдімгі ұшқат
|
Дайындауды қажет етпейді
|
Қысқы тоңазымайтын траншеяларда немесе үй-жайларда 2-50С температурада 60-90 күн стратификациялайды
|
|
21
|
Татар ұшқаты
|
Дайындауды қажет етпейді
|
Қысқы суық траншеяларда немесе үй-жайларда 2-50С температурада 50-60 күн стратификациялайды
|
Себу алдында шағын қаптарға салып 1,5 ай бойы қар үстіне қойып қояды немесе 5-80С температурада аптасына 2 рет ылғалдандыра және араластыра отырып ағаш үгінділерінде стратификациялайды. 18-20 күннен кейін тұқым өнеді
|
22
|
Кәдімгі шәңгіш
|
Жаңа жиналған тұқымдарды жазғы траншеяларда стратификациялағанда өскіндер бір жылдан кейін пайда болады.
|
Жинаған соң алдымен жазғы, одан кейін қыста тоңазымайтын траншеяларда немесе алдымен үй-жайларда 15-180С температурада, содан соң қыста 50С дейін төмен температурада стратификациялайды
|
|
23
|
Ағаш тәріздес қараған (сары қараған)
|
Дайындауды қажет етпейді
|
Бөлме температурасындағы суда 5 сағат жібітеді
|
45 күн бойы қарға аунатады немесе 00С мұзда 30 күн бойы ұстайды
|
24
|
Кәдімгі ат талшын
|
Дайындауды қажет етпейді
|
Қысқы тоңазымайтын траншеяларда сақтау кезінде дайындайды
|
Сақтаудан кейін жылы жерде бірнеше күн ұстап, өнгенше, араластырып және ылғалдандырып тұрады
|
25
|
Жалған сүйір жапырақты үйеңкі (явор, ақ үйеңкі)
|
Ерте күзде себуді дайындықсыз жүргізеді, ал кеш себілетіндерін жиналған сәттен себуге дейін жазғы траншеяларда стратификациялайды
|
Алдымен үй-жайда 0-30С температурада 45 күн стратификациялайды, содан кейін 45 күн бойы қар астында ұстайды. Тұқымды 3 тәулік бойы жібітеді, содан соң алдымен 5-100 С температурада үй-жайда 60 күн, одан кейін 00С-та 60 күн стратификациялайды
|
Қарда 45-60 күн стратификациялайды. Молибден аммонийдің 3 % ерітіндісінде 24 сағат жібітеді, содан соң 8 күн бойы күніне 3 рет 4 минутқа жылы суға (35-380 С) және суық суға (00С) салады
|
26
|
Сүйір жапырақты үйеңкі (платан тәрізді үйеңкі)
|
Ерте күзде себуді дайындықсыз жүргізеді, ал кеш себілетіндерін жиналған сәттен себуге дейін жазғы траншеяларда стратификациялайды
|
Үй-жайларда немесе қысқы тоңазымайтын траншеяларда стратификация лайды. Стратификациялау мерзімі 45-60 күн.
|
Қар араластыра отырып 45-60 күн стратификациялайды. Тұқымға жылы (400С) су құйып, брезентпен жауып, 3 тәулік ұстайды. Содан кейін 300С жуық температурадағы үй-жайларда құм салынған жәшіктерде ұстап, күн сайын араластырып және ылғалдандырып тұрады. Тұқымдар 7-ші күні өнеді. ТМТД-мен немесе фентиураммен дәрілейді
|
27
|
Дала үйеңкісі
|
Жиналғаннан кейін жазғы траншеяларда себуге дейін кемінде 45 күн стратификациялайды
|
Жинағаннан кейін алдымен жазғы, содан кейін қысқы тоңазымайтын траншеяларда 150-180 күн стратификациялайды
|
Тұқымды 3 күн жібітіп, алдымен үй-жайларда 10-150С температурада 60 күн, содан кейін 0 С температурада 30-60 күн стратификациялайды
|
28
|
Күміс үйеңкі
|
Сеппейді
|
Жинаған соң дайындықсыз бірден себіледі (мамырдың аяғы - маусымның басы)
|
Құрғақ ауа райында екпелерді суару міндетті
|
29
|
Татар үйеңкісі (үйеңкі емес, қара үйеңкі)
|
Жиналғаннан себуге дейін жазғы траншеяларда стратификциялайды
|
Күзден бастап қысқы тоңазымайтын траншеяларда стратификациялайды
|
Тұқымды құм салынған жәшіктерде 0-30С температурада әрбір 2-3 күн сайын ылғалдандыра және араластыра отырып страфикациялайды. 30 күннен соң ылғалдандыруды тоқтатады, температураны 00С дейін төмендетеді. 2-ші күні тұқымды қайта ылғалдандырып, температураны 50С дейін көтереді. Бұдан кейін тұқым 18-20-шы күні өнеді. Дайындықтың жалпы ұзақтығы 50 күн
|
30
|
Шаған жапырақты үйеңкі
|
Дайындауды қажет етпейді
|
Үй-жай ішінде 30 күн стратификациялайды немесе 1 ай қар астында ұстайды
|
|
31
|
Ірі жапырақты жөке
|
Тұқымды жиналғаннан бастап жазғы траншеяларда немесе құм салынған жәшіктерде 90 күн бойы стратификациялайды
|
Алдымен жазғы траншеяларда немесе үй-жайларда, ал содан кейін 0-50С температурада қысқы тоңазымайтын траншеяларда стратификациялайды. Стратификация ұзақтығы - 180 күнге дейін
|
|
32
|
Ұсақ жапырақты жөке
|
Тұқымды жинағаннан соң себуге дейін жазғы траншеяларда стратификациялайды
|
Тұқымды жазғы, содан соң қысқы тоңазымайтын траншеяларда стратификациялайды
|
Тұқымды ауық-ауық ауыстырылып тұратын суда 10 күн жібітеді, содан соң 30 күн 15-250С температурада және 90-120 күн 00С температурада стратификациялайды
|
33
|
Сібір балқарағайы
|
Дайындауды қажет етпейді
|
9-12 сағат суға жібітеді және 1-1,5 ай қарға аунатады;
КМnO4 0,5% ерітіндісінде 30 минут дәрілейді
|
Тұқымды 3 тәулік марганец қышқылы калийдің 0,004 % ерітіндісінде +260С температурада жібітеді, содан кейін дәке дорбаларға салып, дымқыл ағаш үгінділерімен (1,5-2 см қабатпен) көміп, 2 тәулік ұстайды. Тұқымды 24 сағат бромкалийінің 0,5 % ерітіндісінде немесе 0,05 % колхицин ерітіндісінде жібітеді. Тұқымды себуге 30 сағат қалғанда әлсіз әк ерітіндісінде (10 л суға 200-250 гр әк) жібітеді.
|
34
|
Жіңішке жапырақты жиде
|
Ерте күзде сепкенде жинаудан кейін дайындамайды;
кеш себілсе, жиналған кезден бастап сепкенге дейін жазғы траншеяларда стратификациялайды
|
Алдын ала 4 тәулік жібітілген тұқымды қысқы тоңазымайтын траншеяларда немесе 16-200С температурада үй-жайлар ішінде стратификациялайды. Стратификациялау ұзақтығы - 90-120 күн
|
Тұқымға ыстық су (50-600С құйып, бір тәулік жібітеді. Содан кейін температурасы 16-200С үй-жайда құм салынған жәшіктерде стратификациялайды. 15-20-шы күні өне бастайды.
|
35
|
Кәдімгі бадам
|
Дайындауды қажет етпейді
|
Үй-жайларда немесе траншеяларда 30-60 күн стратификациялайды
|
|
36
|
Виргиния аршасы
|
Топырақтың қатуына 1,5-2 ай қалғанда себілетін болса, дайындауды қажет етпейді
|
Үй-жай ішінде 20-300С температурада 30 күн, 150С температурада 120 күн стратификациялайды
|
Тұқымды 30-50 мин мөлшерде күкірт қышқылы концентратымен өңдейді, сумен шаяды, содан кейін 0-50С температурада 90-120 күн стратификациялайды
|
37
|
Кәдімгі арша
|
Топырақтың қатуына 1,5-2 ай қалғанда себілетін болса, дайындауды қажет етпейді
|
Үй-жай ішінде 20-300С температурада 30 күн, 150С температурада 120 күн стратификациялайды
|
|
38
|
Түркістан аршасы
|
Жаңа жиналған тұқымды дайындамай сол күйінде тамыз айы ішінде себеді
|
Өткен жылғы терең тыныштықтағы тұқымды жазда шілдеде - тамыздың бас кезінде себеді.
|
|
39
|
Жарты шар тәрізді арша
|
Бұл да қыркүйектің бірінші жартысында себіледі
|
Бұл да солай
|
|
40
|
Шырғанақ
|
Топырақ қатпай тұрып 1 айдан кешіктірмей себілсе, дайындауды қажет етпейді
|
Үй-жайда 0-50С температурада құм салынған жәшіктерде 90 күн стратификацияланады
|
3 тәулік суда жібітіп алып, үй-жайда 30 күн стратификациялайды
|
41
|
Грек жаңғағы
|
Дайындамайды
|
Үй-жайда құмда 0-50С температурада 30-45 күн стратификациялайды
|
Тұқымды көктемде себуге 5-7 күн қалғанда қапқа салынған күйінде тау өзенінің ағын суына малады.
|
42
|
Кәдімгі шабдал
|
Дайындауды қажет етпейді
|
Үй-жайда 0-50С температурада 100-120 күн стратификациялайды
|
|
43
|
Сібір самырсыны
|
Дайындауды қажет етпейді
|
Алдын-ала жібітілген тұқымды 30 күн 0-50С температурада құм салынған жәшіктерде стратификациялайды
|
Алдын-ала жібітілген тұқымды 30 күн қарға аунатады
|
44
|
Жалған қараған (ақ қараған)
|
Сеппейді
|
Тұқымды стратификациялайды немесе температурасы 80-850С су құйып, алғашқы 15-20 мин араластырып, суығанша қалдырады. Қажет болса ісінбеген тұқымдарды електен өткізіп алып, оларды өңдеуді қайталайды
|
|
45
|
Тюринген үлбірегі
|
Шала піскен жемістер тұқымын сепкенде дайындауды қажет етпейді
|
Шала піскен жемістер тұқымын үй-жайда 0-50С температурада құм салынған жәшіктерде 210-240 күн стратификациялайды
|
|
46
|
Кәдімгі шетен
|
Жинап алғаннан бастап сепкенге дейін жазғы траншеяларда немесе үй-жайда стратификациялайды
|
Температурасы 0-50С үй-жайда дымқыл құмда 90-120 күн стратификациялайды, содан кейін қармен көмеді Стратификацияның жалпы ұзақтығы - 150-180 күн
|
Стратификацияланбаған тұқымды гиббереллиннің 0,002 % ерітіндісінде 3 тәулік жібітеді, содан кейін дымқыл құммен араластырады. 7 күннен кейін өнеді
|
47
|
Ақ сексеуіл және қара сексеуіл
|
Қыста сепкенде дайындауды қажет етпейді
|
Дайындауды қажет етпейді
|
|
48
|
Кәдімгі мамыр гүл
|
Дайындауды қажет етпейді
|
Үй-жайда 0-50С температурада құм салынған жәшіктерде 45 күн стратификациялайды
|
10-15 сағат суда жібітеді, содан кейін дымқыл ағаш үгіндісінде немесе шымтезекте 2-8 күн ұстайды
|
49
|
Үй қараөрігі
|
Жазғы траншеяларда 90 күн стратификациялайды
|
Қысқы тоңазымайтын траншеяларда кемінде 150 күн стратификациялайды
|
|
50
|
Тікенді қараөрік (шомырт)
|
Ерте жазда, тамызда себілетін болса дайындауды қажет етпейді, кеш себілетін болса жиналғаннан бастап себуге дейін (2 ай бойы) жазғы траншеяларда, өткен жылдың тұқымын 80 күн стратификациялайды
|
Жинала салысымен үй-жайда 150-180 күн немесе қысқы тоңазымайтын траншеяларда 180-210 күн стратификациялайды
|
|
51
|
Алхоры өрік (алша)
|
Жинала салысымен себуге дейін жазғы траншеяларда стратификациялайды. Өткен жылғы тұқымды 60-90 күн стратификациялайды
|
Жинала салысымен жазғы траншеяларда стратификациялайды, ал содан кейін қысқы тоңазымайтын траншеяларда 120-170 күн немесе температурасы 3-50С үй-жайда 150 күн стратификациялайды
|
|
52
|
Қызыл күрең қарақат
|
Жазғы траншеяларда 45-60 күн стратификациялайды
|
Үй-жайда 90-120 күн стратификациялайды
|
Тұқымды бастапқы температурасы 500С суда 24 сағат жібітеді. Содан кейін 12-150С температурада күн сайын араластырып, ылғалдандырып 30 күн стратификациялайды. Ауыспалы температурада (жылы және суық) стратификациялағанда тұқымды 30 күн дайындайды.
|
53
|
Қара қарақат
|
Жазғы траншеяларда 45-60 күн стратификациялайды
|
Үй-жайда 90-120 күн стратификациялайды
|
|
54
|
Сібір самырсын қарағайы
|
Дайындамайды, тек марганец қышқылы калийдің 0,5 % ерітіндісінде жібітеді
|
Тұқымды алдын-ала 3 тәулік жібітеді, дымқыл құммен, ағаш үгіндісімен немесе шымтезек ұнтағымен араластырып, жәшіктермен қар астына немесе салқын 00С үй-жайға себуге дейін 2-3 ай қойып қояды. Қысқы тоңазымайтын траншеяларда сақтағанда да дайындалады
|
Құммен араластырылған тұқымды (2:1) қалыңдығы 20 см, 50% дейін толық ылғал сақтағанша сулап, 30-400 температурада 12 сағат бүркептіргішке қояды, содан кейін қарға көмеді. Бұдан кейін қайта сулап, бүр кептіргіштерге қояды, содан соң қар астына қояды. Екі мәрте өңдеуден өткен тұқымды 10-11 күн стратификациялайды. ТМТД немесе фентиураммен дәрілейді.
|
55
|
Қырым қарағайы
|
Себілмейді
|
Тұқымды 9-12 сағат суға жібітеді
|
|
56
|
Кәдімгі қарағай
|
Дайындауды қажет етпейді
|
Тұқымды 9-12 сағат суға жібітеді. Дорбаларға салынған құрғақ немесе жібітілген тұқымды 1-2 ай қарға қояды.
|
Тұқымды жібітіп, өнгенше ылғалды күйінде ұстайды және 1-2 айға қар астына шығарып қояды. Микориз құрайтын майқұлақ саңырауқұлағының таза дақылымен тұқым микоризациясын жүргізеді. 24 сағат 0,02 % дейін күкірт қышқылы мырыш, күкірт қышқылы марганец (0,1 % және одан төмен), бор қышқылы (0,025%) және гетероауксин (0,01 % және одан төмен) ерітіндісінде жібітеді. Жиілігі 22,5кГц және қуаты 15 Вт ультрадыбыспен 10 минут өңдейді.
|
57
|
Ақ терек
|
Дайындауды қажет етпейді (жиналған соң бірден себіледі)
|
|
|
58
|
Қара терек
|
Дайындауды қажет етпейді (жиналған соң бірден себіледі)
|
|
|
59
|
Батыс боз аршасы
|
Дайындауды қажет етпейді.
|
Жібітілген тұқымды бір ай бойы қарға аунатады
|
|
60
|
Нағыз пісте
|
Себілмейді.
|
Тұқымды 12-15 сағат жылы суда (400С) жібітіп, құм салынған жәшіктерде (1:3) немесе траншеяларда 30-40 күн стратификациялайды
|
Тұқымды 12-15 сағат жылы суда (400С) жібітіп, қаппен жылы жерге іліп қояды және өне бастағанша 9-12 күн анда-санда сулап тұрады
|
61
|
Кәдімгі мойыл
|
Дайындауды қажет етпейді.
|
Үй-жайда 0-50С температурада 150-180 күн стратификациялайды
|
|
62
|
Жабайы орман алмасы
|
|
Суда 2 тәулік жібітеді, содан кейін 0-50С температурада құмда, шымтезекте немесе ағаш үгіндісінде 75-105 күн стратификациялайды
|
Стратификацияланбаған тұқымды гибберллиннің 0,002 % ерітіндісінде 3 тәулік жібітеді, содан кейін дымқыл құммен араластырады. Тұқым 6-7-ші күні өнеді.
|
63
|
Кәдімгі шаған
|
Онша толыспаған тұқымды жазғы траншеяларда маусым айынан себуге дейін стратификациялайды
|
Үй-жайда алдымен 18-200 температурада 2-3 ай, содан кейін 5-110С температурада стратификациялайды. Стратификациялаудың жалпы ұзақтығы 180-200 күн (шала піскен тұқымдар)
|
|
Достарыңызбен бөлісу: |
