Алматы қаласы, «Жаңа Ғасыр» №175 гимназияның қазақ тілі

№175 гимназияның қазақ тілі

мен әдебиет пәнінің мұғалімі

Камзина Марпуга Слямкановнаның

7-сыныпқа жазған «Шешендік

өнер» қолданбалы курсының

бағдарламасына
ПІКІР
Ұсынылып отырған тақырыптар мен тапсырмалар қазіргі заманғы білім беру жүйесіне қойылатын талаптар тұрғысынан ізгілендіру, ақпараттандыру, нәтижелендіру ағымдарына сәйкес жазылған. Бағдарламада жүргізілетін жұмыс түрлері толық қамтылған. Құрастырылған әдістемелік жинақ оқу -тәрбие үрдісінде қазіргі кезде оқыту ісінің жемісті болуына қажетті жағдай тудырады. Оқушылардың ой-өрісін, тіл орамдығын кеңейтуге жол сілтеген. Мұғалім өз бетінше күнтізбелік жоспар жасап, оқушылардың жас ерекшелігіне қарап құрастырған.
Ізденіс барысында оқырманға түсінікті болу үшін «Шешендік өнер» курсы тақырыбы мен мазмұнын, шығармашылықпен жұмыс істеу түрін нақты ашып түсіндіреді. Қазақстанның болашағын құратын – бүгінгі мектеп оқушылары. Сондықтан олар мектеп қабырғасынан өз ана тілдерінде шешен сөйлеп, сөздің парқын білсе, көпшілік алдында ойын әдемі жеткізе білсе, нұр үстіне нұр болар еді. Бір сөзбен айтқанда, бұл бағдарлама-ның жаңалығы – оқушылардың шешендік сөздерді меңгеру нәтижесінде сана-сезімі мен ақыл- ой ұшқырлығы, сөз шеберлігі, дұрыс ойлау жүйесін, шығармашылық қабілетін орта сыныпта да арттыруға болатыны қарастырылған.

Шешендік –жастардың рухын аспандатар, асқақтатар өнер. Ал қазақтың халықтық рухы орасан. Тек рух сақталса ғана, жастар рухын оята аламыз. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініне келсек, шешендік шежіре-рухани байлық көзі. Халқымызға тән шешендік өнер тәліміне кейінгі ұрпақты тәнті етер болсақ, орасан рухани шапағат, парасат сыйлаймыз. Ал рухы зор, рухани бай ұрпақ – еліміздің сенімді келешегі. Содықтан мен мұғалімнің бұл оқу бағдарламасын жоғары бағалай отырып, ұсынуға болады деп түйіндеймін.

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық

университетінің Қазақ филологиясы

және әлем тілдерінің факультеті,

Тіл теориясы және оқыту әдістемесі кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.к. Ерғожина Шаттыгүл Лесбекқызы

Алматы қаласы, «Жаңа Ғасыр»

№175 гимназияның қазақ тілі

мен әдебиет пәнінің мұғалімі

Камзина Марпуга Слямкановнаның

7-сыныпқа жазған «Шешендік

өнер» қолданбалы курсының

бағдарламасына
ПІКІР
Ұсынылып отырған тақырыптар мен тапсырмалар қазіргі заманғы білім беру жүйесіне қойылатын талаптар тұрғысынан ізгілендіру, ақпараттандыру, нәтижелендіру ағымдарына сәйкес жазылған. Бағдарламада жүргізілетін жұмыс түрлері толық қамтылған. Құрастырылған әдістемелік жинақ оқу -тәрбие үрдісінде қазіргі кезде оқыту ісінің жемісті болуына қажетті жағдай тудырады. Оқушылардың ой-өрісін, тіл орамдығын кеңейтуге жол сілтеген. Мұғалім өз бетінше күнтізбелік жоспар жасап, оқушылардың жас ерекшелігіне қарап құрастырған.
Ізденіс барысында оқырманға түсінікті болу үшін «Шешендік өнер» курсы тақырыбы мен мазмұнын, шығармашылықпен жұмыс істеу түрін нақты ашып түсіндіреді. Қазақстанның болашағын құратын – бүгінгі мектеп оқушылары. Сондықтан олар мектеп қабырғасынан өз ана тілдерінде шешен сөйлеп, сөздің парқын білсе, көпшілік алдында ойын әдемі жеткізе білсе, нұр үстіне нұр болар еді. Бір сөзбен айтқанда, бұл бағдарлама-ның жаңалығы – оқушылардың шешендік сөздерді меңгеру нәтижесінде сана-сезімі мен ақыл- ой ұшқырлығы, сөз шеберлігі, дұрыс ойлау жүйесін, шығармашылық қабілетін орта сыныпта да арттыруға болатыны қарастырылған.

Шешендік –жастардың рухын аспандатар, асқақтатар өнер. Ал қазақтың халықтық рухы орасан. Тек рух сақталса ғана, жастар рухын оята аламыз. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініне келсек, шешендік шежіре-рухани байлық көзі. Халқымызға тән шешендік өнер тәліміне кейінгі ұрпақты тәнті етер болсақ, орасан рухани шапағат, парасат сыйлаймыз. Ал рухы зор, рухани бай ұрпақ – еліміздің сенімді келешегі. Содықтан мен мұғалімнің бұл оқу бағдарламасын жоғары бағалай отырып, ұсынуға болады деп түйіндеймін.

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық

университетінің Қазақ филологиясы

және әлем тілдерінің факультеті,

Тіл теориясы және оқыту әдістемесі кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.к. Ерғожина Шаттыгүл Лесбекқызы

Жалпы білім беретін орта мек-

тептердегі 5-11 сыныптар үшін

бейінді және бейіналды элективті

курстардың оқу бағдарламасының

сараптауды ұйымдастыру комитетіне

ҚАТЫСУ ӨТІНІШІ

«Жаңа Ғасыр» №175 гимназиясының 7-сыныбы 2013-2014 жыл бойы қыркүйектен мамырға дейін апробацияланған.

Қолдары:

Жалпы білім беретін орта

мектептердегі 7-сыныптар үшін

бейіналды элективті

курстардың оқу бағдарламасының

сараптауды ұйымдастыру комитетіне

ҰСЫНЫС

Қазақ тілі мен әдебиет, тарих кафедрасының әдістемелік кеңесінде біздің мектеп мұғалімдерімен құрастырылған және апробацияланған бейіналды элективті курстардың оқу бағдарламалар саны құрастырылды және байқауға жіберілуге ұсынылды. Қарау үшін келесі материялды қабылдауыңызды өтінемін.

«Жаңа Ғасыр» №175

гимназия директоры: Мәнекеева Г.Б

Жалпы білім беретін орта мектептердегі

бейінді және бейніалды элективті курстардың

оқу бағдарламаларын сараптауының I кезеңінің

«Жаңа Ғасыр» №175 гимназияның комиссия шешімімен келесі бағдардың және элективті курстардың оқу бағдарламалары талаптарға сәйкес деп танылуы және сараптаудың II кезеңіне қатысуына ұсынылады.

Комиссия төрайымы: Директордың ғылыми іс жөніндегі орынбасары Қаратаева Ж.А

Комиссия мүшелері: Филология кафедрасының жетекшісі Умарова Н

Қазақ тілі мен әдебиет кафедрасының жетекшісі Құлмаханбетова Ә.С

БАҒДАРЛАМА

оқушы компонентерінің курстары

аптасына1сағат, барлығы 34 сағат

«Жаңа Ғасыр» №175 гимназиясы

Мәтіні
Тұрақтылау (мазмұндық) бөлімі

Мәтіні
Нормативті бөлім

Мәтіні

Мәтіні
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Мәтіні
Қосымша

Мәтіні

Шешендік сөз өнері (риторика) мектеп қабырғасындағы оқушының көптеген ғылымдармен (философия, психология, лингвистиа, логика т.б) тығыз байланыста бола отырып, оқушының сөз саптау шеберлігін дамытады. Әр түрлі сөз мәтіндерін құруды, логикалық қағидалар келтіретін грамматика ережелерді меңгертеді, әдебиет теориясына, халық ауыз әдебиетіне, тіл мәдениетіне, тіл, әдебиет пәніне қызығушылығын арттырады. Қазіргі қазақ тілі әдістемесінде риториканың жеке талаптары пайдаланып жүр. Мысалы: мәтінді суреттеу, пайымдау, баяндау деп бөлу, индуктив және дедуктив пайымдау құру ерекшеліктері, дәлелдеу ережелері, оқушылардың дұрыс сөйлеуін дамытуда түрлі жанрларда жұмыс істеуге дағдыланады.

Таңдау курсының мақсаты:

-шешендік сөз өнері арқылы шәкірттерді сөз құрылысын (композициясын);

- сөйлеу мәдениетін меңгеруге, сөз саптауға, сөз жарыстыруға, жазба және ауызша іскерлік және ғылыми тілде сөйлеуге, бұқаралық ақпарат тілін нақты игеруге, құжаттарды дайындауға, іскерлік диалогтарды, проза тілін сараптауға үйрету.

Шешендік өнер пәнінің міндеті:

• 
  шешендік сөз өнерін үйрету
  
• 
  шешендік сөздердің нақышына келтіріп айта білу
  
• 
  шығармашылық жұмыста көркемдегіш құралдарды кеңінен пайдалану
  
• 
  сөздік қорын байыту
  
• 
  сөз қолданыс мәдениетін қалыптастыру
  
• 
  тірек сөздер арқылы мәтін құрастыру
  
• 
  суырыпсалма сөз және риторикалық жаттығулар орындау
  
• 
  сыныптан тыс оқу
  
• 
  ізденіс, зерттеу жұмыстарына көбірек мән беру
  
• 
  шешенге қойылатын үш талапты: нені айтуды, қайда айтуды, қалай айтуды үйрету;
  

1. 
   сөздің пайда болуы ( ой мен сөздің қарым-қатынасын пысықтау, әлдебір ниеттің пайда болуы және оның сөз жүзінде бейнеленуі, сөзге айналуы);
   
2. 
   сөздің әлеуметтік сипаты мен әдеби тілдің сыртқы қағидаларына орайластыра жіктеу
   

3. 
   сөз этикасын білуге тәрбиелеу, сөзге талдау жасау арқылы оның пәндік мазмұнын, сөзді тудырушының мінезін және стилін анықтау, бүгінгі күні сөйленген сөздің кең ауқымын оны құрушылардың мақсатына орай, сөздің негізгі мазмұнын, жұртты қызықтыратын, қобалжытатын тақырып пен мәселенің сипатын анықтау; риторикалық классика мен үлгілі сөздерге талдау жасауға үйрету.
   
4. 
   Ойды нақышына келтіріп сөйлеу құралдары: ым-ишара, мимика, интонация жасау техникасын меңгерту. Логикалық, психологиялық, граматикалық кідірісті дұрыс қоя білуге де көңіл бөлу. Сауаттылығы мен сөйлеу техникасын меңгерту үшін қызықты тапсырмалар орындау.
   

Шешендік сөздің дүние жүзі халықтарының өміріндегі орны мен мәні.

Қазақ шешендік өнерінің ерекшеліктері. Оның ауызекі айтылып таратылуы. Ауыз әдебиетіндегі шешендік сөздің үлгілері «Аяз би», «Қырық өтірік», «Тазша бала» ертегілеріндегі тапқырлық жайттар. Мақал-мәтелдердің шешендік өнердегі орны. Жұмбақтың, ауыспалы мағыналы сөздердің көркемдік ерекшеліктері. Тұрмас-салт жырларындағы шешендік: «Сыңсу», «Қоштасу», «Жар-жар», «Жарапазан» жырларында кездесетін қанатты сөздер. Мұндағы тапқырлық пен этикалық мәселелер.

Орхон-Енесей жазбаларындағы эпикалық сипат. Батырлар жыры, Қазіргі кездегі шешендік сөздін қолданысы. Ақындардың сөз саптауының тәрбиелік сипаты. Шешен-билердің нақыл-ақыл сөздерінің терең сыры, астарлы ой, жұмбақ өсиет түрінде келуі. Шешендік өнердің айтыс жанрына ұқсастығы мен өзгешелігі.

Ақындықтағы тапқырлық пен сөз шеберліктері –4 сағат М.Шаханов «Отырар» поэмасы. Бұқар, Махамбеттердің әрі ақын, әрі жырау екендігі. М.Мақатаев «Райымбек» поэмасы. А.Байтұрсыновтың «Маса» жинағындағы мысал сөз кестесі.

Қазақ шешендік сөздерінің мазмұнына қарай бөлінуіне арналған жаттығу жұмыстары – 7 сағат
Шығармашылық тапсырмалар – 4 сағат

Шешендік өнердің құдреті туралы шығарма жазу. Тіл туралы шығарма жазу.

Абай шешендігі туралы презентациялық слайдтар даярлау. «Сөз тапқанға қолқа жоқ»

Қорытынды сабақ – 4 сағат

«Шешендік өнер сабағынан алған әсерім» ой бөлісу. Шешендік сөз бойынша композициялық қойылым әзірлеу

М.Әуезовтың «Еңлік-Кебек» пьесасындағы «Билер» сценалық көрініс көрсету.

сынақ тапсырма мен тест жұмысын алу.

«Шешендік өнер» таңдаулы курсында мынандай тақырыптар қамтылады: 1) отбасылық және тұрмыстық диалог, 2) фольклор; 3) жеке және іскерлік хат алмасу; 4) іскерлік диалог, 5) ауызекі сөйлеу түрлері:

а) құтықтау сөзі; б) бұқаралық шаршы топтағы сөз (бүгінгі күн мәселесі т.б.); в) соттық сөз (айыптаушы, қорғаушы); г) оқу тілі (сұхбат, дәріс, семинар, емтихан);

6) ғылыми жазбалар және ғылыми әдебиет; 7) көркемдік әдебиет; 8) журналдық әдебиет (ғылми-публицистикалық, әдеби-сын); 9) бұқаралық ақпарат (баспасөз, радио, теледидар, әр түрлі жанрдағы жарнамалар).

3.Нормативті бөлім

(7-сынып, аптасына 1сағат, барлығы 34 сағат)

7-сыныпқа арналған «Шешендік өнер» таңдау курсы түсінік хатта көрсетілгендей, мақсат-міндеттерді жүзеге асыруға бағытталған. Бағдарламадағы тарауларға орай, тақырыптар ақын шығармашылығын меңгеруге, шешендік өнердің құдіретін, шешендердің сөз саптауын түсініп оқуға, танымдық, шығармашылық тапсырмалар арқылы теориялық білім мен тәжірибені өзара байланыстырып қарастыруға, «Шешендік өнер» курсын толық меңгеруге көмектеседі. Шешендік өнерді меңгеру үшін арнайы тапсырмалар мен шығармашылық жұмыстар, шешендік сөзден үзінді жаттау, ізденіп оқу жұмыстары беріледі. Тапсырмалар берудегі мақсат :

1) Алдымен шешендік сөз ұғымын оқушы санасына жеткізу. Шешендік сөз – халқымыздың өмір сүрген ортасы, тұрмыс-тіршілігі, ой елегінен, өткізген, ұрпақ санасына сіңімді, теңдесі жоқ көркем сөз қазынасы екенін ұғындыру;

2) Шешендік сөздерді айтушылар кімдер? Олар - билер, шешендер, көпті көрген өнегелі адамдар, сөз зергерлері. (Мысалдар арқылы бұрын білетіні еске түсіріліп, түсініктерін кеңейту);

3) Шешендік сөздердің мазмұны мен оқиғалары. Шешендік сөздер үлгілері, оны талдау;

4) Шешендік сөздердің тәрбиелік мәні. (Бүгінгі өмір көріністерімен байланысы);

Оқушылардың білім мен білік дағдыларына қойылатын басты талаптар:

• 
  оқудың негізгі түрлері – сөздерді, сөйлемді тұтас оқу, шапшаң оқу, пайымдап (түсініп) оқу;
  
• 
  әр түрлі мәтіндердегі сөздің мәнін түсініп, өзіндік пікірін, болжамын, ой-тұжұрымын өзіндік; сөз өрнегімен жеткізе білуге үйрету;
  
• 
  актерлік өнерге бейімдеп, сахналық қойылым түрін қоюға жаттықтыру;
  
• 
  жеке тұлғаның өзін -өзі тануына жол ашу;
  

Қорытынды сабақ сынақ сабақ негізінде құрылады.

Сынақ сабағында әзірлік мынандай негізде құрылады.

1. 
   Сынақтың міндеті мен мақсатын саралау;
   
2. 
   Оқушыларға тапсырма мен сөйлейтін тақырыптарын бөліп беру;
   
3. 
   Оқушылардың пікір-таласын тудыратын сұрақтарды әзірлеу;
   

«Шешендік өнер» курсын игертуде таным-қабілетін бағалау үшін «5» балдық жүйені пайдалануға болады.

«5» бағасы – курс барысында игеруге тиіс материялды толық меңгеріп, дәл, логикалық, бірізділікпен айтылған жауапқа қойылады;

«4» бағасы – курс барысында игеруге тиіс материялды толық біледі, бірақ болар-болмас кемшілігі бар жауапқа қойылады;

«3» бағасы – жауабы негізінен дұрыс, бірақ толық емес, білімінде проблемалар еске алынбаған жауапқа қойылады;

«2» бағасы – оқушы жауабында қателер, білімінде елеулі кемшіліктер бар жауапқа қойылады.

Бағалауда төмендегідей ерекшеліктерге назар аударған жөн:

• 
  оқушының шығарманы түсініп, мәнерлеп оқуына;
  
• 
  талапқа сай, нақышына келтіріп айта білу шеберлігін қалыптастыру;
  
• 
  шешендік өнерді толығымен игеруіне;
  
• 
  қосымша әдебиеттер мен көркемсөз оқу байқауына қатысуына;
  
• 
  шығармашылық, ізденіс жұмыстарымен айналысуына баса назар аударған жөн;
  

1.Адамбаев Б. Шешендік сөздер. Алматы, 1992

2. Қабдолов З. Сөз өнері. Алматы, 1999

3. Негимов С. Шешендік сөздер. Алматы,1996

4. Адамбаев Б. Халық даналығы. Алмат, 1996

5. Аристотель. Риторика. Москва, 1981

6. Қ азақтың би-шешендері. Алматы, 1995

7. Есхожин І. Шешендік шиырлары. Алматы, 1993