Ақпарат және ақпарат үрдістері

Терезе түрлері. Тереземен жұмыс.

"Жарлық" ұғымы.

"Жолсерік" программасы

Стандартты программалар: Блокнот, WordPad, Paint.

Барлдық файлдар дисклерде (дискеталар немесе қатты диск) сақталынады, әр дискінің өз аты бар. WINDOWS 95 операцияның жүйесінде әрбір программаға немесе документке сәйкес пиктограммалар бар (сурет, программаны немесе документі мінездейтін сурет).

Кез келген операциялық жүйе сияқты Windows мынадай мәселердің орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:

• 
  компьютердің барлық опараттық құрал-жабдықтары басқару;
  
• 
  файлдың жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету;
  
• 
  қолданбалы программаларды іске қосу.
  

• 
  бір уақытта бірнеше программалардың жұмыс істеуін;
  
• 
  әртүрлі программалар арасында мәліметтер алмасуды;
  
• 
  масштабталатын қаріптерді қолдауды;
  
• 
  мультимедиа мүмкіндіктерін пайдалануды;
  

Экран бетіндегі программалар мен құжаттар орналасатын терезелер үш түрлі болады:

• 
  толық экранды терезе яғни терезе экранды толығымен алып тұрады.
  
• 
  Қалыпты күйегі терезе яғни терезе экранның белгі бір бөлігін алып тұрады.
  
• 
  Белгіше (пиктограмма) түрінде яғни яғни терезе кішірейтіліп белгішеге айналып кеткен.
  

Жұмыс столы ұғымы қазіргі барлық операциялық жүйелер интерфейсін элементі болып саналады. Әдеттегі өзіміздің жұмыс столымызды алайық. Жұмыс столында кітаптар, мәліметтер салынған бумалар құрал жабдықтар. (қалам, өшіргіш, қарындаш т.б) орналасуы мүмкін. Олар, біздің қалауымызша столда әр түрлі күйде орналаса алады. Windows ортасында жұмыс столының рөлін диспелей экраны атқарады. Онда жұмыс істейтін программалардың терезелері, құжаттардың жеке файлдары белгілері түрінде орналасқан.

WINDOWS 95-тің негізгі жұмысы Desktop жұмыс столінде өтеді, ол интерфейс элементтерінің орналасу тәртібін сақтайды. Элементтер пикторграммалармен (астында түсіндірме жазуы бар) белгіленген. Кез-келген жұмыс столінде келесі элементтер орналасқан:

Менің компьютерім (My computer) – компьютерлердегі барлық папкаларды шартты түрде көрсететін ағаш тәріздес;

Желілік аймақ (Network Neighborhood) – компьютер желіге қосылған кезде, желілік ресурстарды көрсетеді;

Қапшық (Recycle Bin) – папкалармен файлдарды өшіреді;

Енгізілетін (Inbox) – электронды пошта арқылы келетін ақпараттарды сақтайтын пошталық жәшік;

Портфель (My Brifcase) – бірден бірнеше компьютерде өңделетін файлдарды синхрондайды;

The Microsoft Network – Microsoft желісін қосуға және қолдануға мүмкіншілік жасайды;

The Internet – Internet-пен жұмыс жүргізу.

Сонымен қатар экранда Есептер тақтасы (Taskbar) орналасқан, мұнда негізгі менюді қосатын Пуск (Start) кнопкасы мен іске қосылған барлық программалардың белгілері көрінеді.

Басты меню көмегімен кез-келген программаны немесе документті ашуға болады, себебі мұнда ішкі менюлердің сан алуан түрлері кездеседі. “Пуск” жолының көмегімен кез-келген керек файлды тауып алуға болады. “Настройка” пунктінің көмегімен кез-келген программаны немесе документті тез және қолайлы түрде іске қосуға арнап “жұмыс століне” ярлыгын қоюға юолады. Сонымен қатар қолданушы контексті меню көмегімен де ярлык құра алады.

Контексті меню келесі мүмкіншіліктерді орындай алады: қиып алу, көшіру, құру, болдырмау, қою, ашу, өшіру, жіберу, орналастыру. Бұлар жұмыс століне жаңа мүмкіншіліктер береді.

Жұмыс столінің түрі қолданушы жұмыс істеу стиліне тікелей байланысты, оны керек емес қағаздармен толтырмай, оларды реттеп (My computer) папкасына салып, жұмыс столінде таза, негізгі керек қосымшаларды ғана қалдыруға болады.

• 
  қосымша программалар белгішесі
  
• 
  белгілі бір топтар белгішесі
  
• 
  функциялар белгішесі
  

Мүндай қосылған анықтамалар WINDOWS-қа (Win Help. Exe) көмегімен кіреді, сондықтан бұл анықтаманы қолдану үшін осы программаның файл дерегін қалдырса болғаны.

WINDOWS-ң қосылған анықтамалы-ң қосылған анықтамалығы – гипертекст принципіне негізделген: белгісіз терминдерді түсіндіретін және керек ақпаратты тез арада анықтайтын тоғысқан сілтемелер.

“Тышқан” тәрізді графикалық сілтеме.

Windows ортасында пернелер тақтасының көмегімен жұмыс істеуге болады, бірақ тышқан тетігімен басқарылатын графиктік сілтемені (Point) немесе олардың комбинацияларын қолдану өте тиімді. Стол бетімен тышқанды жылжыту экран бетіндегі тышқан сілтемесінің, яғни курсорының жылжуымен сай келеді.

Тышқан тетігінің екі немесе үш батырмасы болады. Жұмыс барысында негізінен оның сол жақтағы, ал онда- санда оң жақтағы батырмасы пайдаланылады. Тышқан тетігінің ортаңғы батырмасы Windows ортасының тек кейбір программаларымен жұмыс істеуде пайдаланылады.

Келесі операция – шерту (click). Бұл операция сілтемені экран бетіндегі қажетті элементке апарғаннан кейін ғана орындалады. Мысалы, сілтемені графиктік элементтің белгішесіне жеткізіп, шерту операциясын орындауға болады. Шерту деп тышқанның сол жақ батырмасын бір рет басып, қайта жылдам қоя беруді айтады. Жоғарыда айтып өткеніміздегі, Windows жүйесінде әдетте жұмыс істеу кезінде негізінен тышқанның сол жақ батырмасы кеңінен қолданылады. Сондықтан, алдағы уақытта, тышқан батырмасын басып жылдам қайта қоя беру. Бұл әрекет меню пункттерінің бірін таңдау, обьектілерді елгілеу немесе жол курсорын қалаған орынға жедел көшіру кездерінде және терезелерді екпінді етіп жұмысқа қосу кезінде және т.б. қолданылады.

Келесі операция- тасымалдау (Drag & Drop). Ол терезелер мен шарт белгілердің орнын ауыстырады, яғни басқа орынға тасымалдайды және терезелердің ұзындығы мен енін өзгертуде қолданылады. Обьектілердің тасымалдау амалы былай орындалады: сілтемені орны ауыстырылатын элементке апарып, тышқанның сол жақ батырмасын басып, оны сол басулы күйінде ұстап тұрып, сілтемені қалаған жаңа орынға жеткіземіз, сонан соң батырманы қоя береміз. Осы айтылған тышқан тетігі көмегімен орындалатын операциялар Windows жүйесін басқаруға толық мүмкіндік береді.

Өзінің жұмыс істеу кезінде Windows жүйесі программалар мен құжаттар арасында мәліметтер алмасуға арналған компьютердің жедел жадының арнаулы бөлігін алмастыру буфері (Clipbaard) ретінде пайдаланады. Буфер әр түрлі программалар немесе құжаттар арасында керекті жағын көлемді мәліметтерді тасымалдап, олардың фрагменттердін бір- біріне ауыстырып отыру үшін пайдаланылады. Алмастырылатын мәліметтер ретінде мәтін үзінділері, сурет, кесте және т.б. обьектілер алынуы мүмкін.

Windows 98 операциялық жүйесі компьютер қосылысымен жедел жадқа жүктеле бастайды. Ал, Windows 3.х жүйесі MS- DOS үстіндегі тапсырма жүйе болғандықтан әдеттегі қарапайым программа тәрізді жүктеледі, яғни оны іске қосу командалық қатарда Win командасын теріп, енгізу пернесін басқанда ғана жүзеге асады, мысалы, С:> Win командасын тергеннен кейін экранға Windows жүйесі жүктелу кездегі стандартты белгі шығады. Оның толық жүктелу уақыты 1-2 минутқа созылады. Егер мұндай уақыт өткенде де стандартты бегіне экранда тура берсе, онда жүйенің жұмыс істеуінде ақау болғаны, мұндай мамандар көмегі қажет болады.

Windows жүктелгеннен кейін экранға “жұмыс столы” шығуы тиіс, Windows 3.х жүйесінде Программа диспечері шығады да, Windows 98-де жарлықтары мен белгішелері бар қалыптағы көрініс пайда болады.

Windows жүйесімен жұмысты аяқтау

MS (РС) DOS жүйесінде немесе сол тәрізді басқа операциялық орталарда компьютердігі сөндіру ісі оп- оңай орындалады, оның ток келетін қосқымын ажыратса болғаны.

Windows жүйесімен жұмыс істеу барысында компьютерді өшірмес бұрын мұндай әрекет орындау қажет:

• 
  жұмыс істеп тұрған программаларды табу ( аяқтау)
  
• 
  Windows тен тығып жұмысты аяқтау ісін орындау.
  

1. 
   Тышқан курсорын Программа диспетчерінің жүйелін батырмасына алып барып, оны екі рет шерту керек немесе бір шерту арқылы жүйелік менюді бейнелеп, оның операцияларының ішінен Жабу командасын таңдау қажет.
   
2. 
   ОК басқару батырмасын таңдап тышқанды шерту керек.
   

1. 
   Тышқан курсорыніске қосу батырмасына алып барып, оны бір рет шерту керек те, меню командаларының ішінен Windows- пен жұмысты аяқтау командасын таңдау қажет. Мұнан кейін Windows-бен жұмысты аяқтау атты сұхбат терезені экранға шығады. Бұл терезені Alt + F4 пернелері арқылы да шығаруға болады. Alt + F4 пернелері кез – келген терезені жабу ісін атқарады.
   
2. 
   Экранға сұхбат терезесінде көрініп тұрған ауыстыру тобындағы “Компьютерді” өшіру жолын таңдап алып, Иә басқару батырмасын басу керек.
   

3. 
   Windows жүйесінің аяқтап терезені жапқанша күте тұрып соқынан компьютерді сөндіру қажет.
   

Операциялық жүйелер (ОЖ) – бұлар кез келген дербес компьютердің аппараттық құрылғыларын толықтырады және де қолданбалы программалардың ішкі құрылғыларын, қарым-қатынасын, адамның сәйкес командалар көмегімен машинаны басқаруына мүмкіншілік тудырады. ОЖ – қолданушы мен программаның қорғалуын қамтамасыз етеді, программаны іске қосады, компьютерді басқарады. Әрбір программа ОЖ-нің қызметін қолданады, сондықтан да ол осы қызметті көрсететін ОЖ-мен жұмыс жасайды. ОЖ-ні таңдау өте қажетті, себебі таңдалған ОЖ-ге дербес компьютердің жұмыс істеу қабілеттілігі мен деректер қорғалуының деңгейі тәуелді.

ОЖ құрылымы келесі модульдерден тұрады:

• 
  Базалық модуль (ОЖ ядросы) – файлдық жүйемен программа жұмысын басқарады, сыртқы программа мен файл арасындағы алмасу және оған қатынас жасауды орындайды;
  
• 
  Командалық процессор – бірінші кезекте пернетақтадан түсетін пайдаланушы командаларын орындайды және талдайды;
  
• 
  Сыртқы құрылғы драйверлері – бұл құрылғылардың процессормен жұмыс істеуі үшін программалық қамтамасыз етіп отырады (әрбір сыртқы құрылғы ақпаратты әр түрлі және ерекше темпте өңдейді).
  
• 
  Қосымша сервистік программалар (утилиттер) – пайдаланушының компьютермен байланысу процесін жан-жақты және ыңғайлы етеді.
  

ОЖ-ні жүктемелеудің бірінші сатысы. Компьютердің жүйелік блогында тұрақты есте сақтау құрылғысы (ТСҚ-тұрақты жады, ROM – Read Only Memory-оқу үшін арналған жады) болады. Онда ОЖ-ні жүктемелеудің бірінші сатысы және компьютер блоктарын тстілеупрограммалары орналасады. Олар компьютерді қоса сала токтың бірінші импульсімен орындала бастайды. Өйткні ТСҚ-да ақпараттар электрондық схема түрінде сақталады да олар компьютерді өшірген кезде де сол қалпында қалады. Бұл сатыда процессор дискіге қатынасадыда, анықталған орнында өте үлкен емес көлемде жүктемелеу программасын тексереді. Егер бұл программа табылса, онда ол ЖСҚ-да оқылады да оған басқару беріледі.

ОЖ-ні жүктемелеудің екінші сатысы. Жүктемелеу программасы өз кезегінде дискіден ОЖ-нің базалық модулін іздейді де, оны жадыға көшіреді және басқаруды соған береді.

ОЖ-ні жүктемелеудің үшінші сатысы. Негізгі жүктемелегіш базалық модуль құрамына кіреді, ол ОЖ-нің қалған модульдерін іздейді де оны ЖСҚ-ға оқиды. ОЖ жүктемеленуі біткеннен кейін басқару командалық процессорға беріледі де, экран бетіне жүйеден түсетін пайдаланушы командасын енгізуге шақыру шығады.

Ескерту. Командалар жұмысы кезінде жедел жадыда міндетті түрде командалық процессор және ОЖ базалық модулі болуы тиіс. Сондықтан ОЖ файлдарын жедел жадыға бір уақытта жүктемелеу қажеттілігі жоқ. Құрылғылар драйвері мен утилиттер ЖСҚ-ға керек болған жағдайда ғана жүктемеленеді. Бұның арқасында жүйелік программалық қамтамаға бөлінетін жедел жадының міндетті көлемін қысқартуға болады.

ОЖ-нің бірнеше ең көп тараған түрлері кездеседі. Олардың әрқайсысы процессор разрядтылығына (такт уақытында өңделетін ақпараттың биттік саны), поцессор типі , сондай-ақ ЖСҚ көлеміне негізделген. Компьютер мүмкіншіліктерінің дамуы барысында пайдаланушы бұл ресурстарды қолдана алу үшін қазіргі заманға сай және күшті программалық құралдарды керек етеді. Бұндай сапалы Microsoft фирмасының ОЖ-лары қамтамасыдандыра алады. Мысалы, MS-DOS. Бұл ОЖ-нің қазіргі дербес компьютерлердің ақпараттық мүмкіншілігіне қатыса алатын дамыған құралдар.

Олар:

• 
  Каталогтардың иерархиялық құрылымына негізделген иілгіш файлдық жүйелердің жұмысы және құрылуы;
  
• 
  Компьютер құрылымының модульдік принциптік қолдану әр түрлі сыртқы құрылымының көптеген санына әкеп тіреледі (принтерлер, плоттерлер, модемдер және т.б.);
  
• 
  Пайдаланушының ыңғайлы интерфейсі.
  

IBM-PC типтес компьютерлерде келесі ОЖ қолданылады:

1. 
   MS-DOS
   
2. 
   MS-DOS – ортасындағы Windows 3.1.
   
3. 
   Windows95, Windows98/NT, UNIX, OS/2.
   

1985 жылы Microsoft фимасы Windows графикалық операциялар жүйесін, ал 1990 жылы 3.0 версиясын шығарған 3.0 версиясынан бастап Windows-тың кеңінен қолдануы арқасында, ол IBM тектес компьютердің стандарты болып табылады.

Windows-тың сыртқы қарапайыдылығының астында ДК-дің мыңдаған санына арналған оңай және күшті операциялыұ жүйе тығылып жатыр.

Windows-те дискімен жұмыс істу жүйесіне ерекше көңіл бөлінген, осында IDE, ESDI, SCSI интерфейс контроллерлері бар.

Барлық файлдар дискілерде сақталынады, әр дискінің өз атыбар. Windows операциялық жүйесінде әбір программаға немесе документке сәйкес пиктограммалар бар (сурет, программаны немесе документті мінездейтін сурет).

Жұмыс столы. Windows-тің негізгі жұмыстары Desktop жұмыс столында өтеді, ол интерфейс элементтерінің орналасу тәртібін сақтайды. Элементтер пиктограммалармен (астында түсіндірме жазуы бар) белгіленген. Кез келген жұмыс столында келесі элементтер орналасқан:

Менің компьютерім (My computer)– компьютерлердегі барлық бумаларды шартты түрде көрсететін ағаш тәріздес;

Желілік аймақ (Network Neighborhood) – компьютер желіге қосылған кезде желілік ресурстарды көрсетеді;

Қапшық (Recycle Bin) - бумалар мен файлдарды өшіреді;

Портфель (My Brifcase) – бірден бірнеше компьютерде өңделетін файлдарды синхрондайды;

The Microsoft Network – Microsoft желісін қосуға және қолдануға мүмкіншілік жасайды;

The Internet – Internet-пен жұмыс жүргізу.

Сонымен қатар Есептер тақтасы орналасқан, мұнда негізгі менюді қосатын Пуск батырмасы мен іске қосылған барлық программалардың белгілері көрінеді.

Басты меню көмегімен кез келген прогамманы немесе документті ашуға болады. Себебі мұнда ішкі мнюлердің сан алуан түрлері кедеседі. «Пуск» жолының көмегімен кез келген керек файлды тауып алуға болады. «Настройка» пунктінің көмегімен кез келген программаны немесе документті тез және қолайлы түрде іске қосуға арнап, «жұмыс столына» жарлығын қоюға болады. Сонымен қатар қолданушы контексті меню көмегімен де жарлқ құра алады.

Контексті меню келесі мүмкіншіліктерді орындай алады: қиып алу, көшіру, құру, болдырмау, қою, ашу, өшіру, орналастыру. Бұлар жұмыс столына жаңа мүмкіншіліктер береді.

Жұмыс столының түрі қолданушы жұмыс істеу стиліне тікелей байланысты, оны керек емес қағаздармен толтырмай, оларды реттеп папкасына салып, жұмыс столында таза, негзгі керек қосымшаларды ғана қалдыруға болады.

Windows терезесі. Windows-тың кез келген терезесі экранның төрт бұрышты аймағы болып табылады. Терезенің ортасында терезенің аты жазылады, ал оң және сол бөліктерінде жүйелі менюдің жинақтау және ашу батырмалары бар.

Көмек. Windows-тың барлық программаларының меню жолында Көмек пункті болады. Оның көмегімен пайдаланылатын программа туралы және олардың меню пунктері туралы толық ақпарат алуға болады. Кейде бұл анықтамалық Ғ1 пернесіне контексті-тәуелді болады, бұл батыманы басқанда программа жұмыс режимі бойынша барлық анықтама алуға болады.

Windows-тың қосылған анықтамалығының қосылған анықтамалығы – гипертекст принципіне негізделген: белгісіз терминдерді түсіндіретін және керек ақпаратты тез арада анықтайтын тоғысқан сілтемелер.

Жұмысты аяқтау. Windows-та жұмысты аяқтау үшін барлық белсенді қосымшаларды тоқтатып терезелердің барлығын жауып SHUT DOWN утилитасын пайдалану керек. Ол жұмысты аяқтаудың қарапайым сұхбат терезесін ашады:

ЗАВЕРШИТЬ РАБОТУ (Shut Down the computer);

ПЕРЕЗАГРУЗИТЬ КОМПЬЮТЕР (Restart the computer);

ПЕРЕЗАГРУЗИТЬ КОМПЬЮТЕР В РЕЖИМЕ ЭМУЛЯЦИИ MS-DOS (Restart the computer in MS-DOS mode).

Егер қандай да бір қосымшалар жабылмаған болса, онда Windows өзі жабуға арналған сұхбат терезені шығарып жабуды талап етеді. Егер қосымша жұмыс істеп тұрса, онда ол файлды дискке көшіріп жабу керек.