Қазақ тілі мен латын тілі кафедрасы Қазақ Әдебиеті пәні бойынша әдістемелік өҢдеу мамандығы: Фельдшер Мейірбике ісі Стамотология Курс: І семестрі: ІІ
жүктеу/скачать 2,14 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру
- 10. Жаңа сабақты түсіндіру
| 8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6%)
Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Сабақтың мақсаты мен міндеті. 9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру: 14 мин (15%) 1. І. Есенберлиннің өмірі мен шығармашылығы 2. «Көшпенділер» трилогиясы 10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%) Әбдіжәміл Нұрпейісов «Курляндия» романы Әбдіжәміл Нұрпейісов 1924 жылы 22 қазанда Қызылорда облысы, Арал ауданының Құланды ауылдық кеңесіне қарасты Үшкөң деген жерде дүниеге келген. 1942-1945 жж. Ұлы Отан соғысына қатысқан. 1956 жылы М.Горький атындағы Әдебиет институтын бітірген, 1962-1964 жж. "Жұлдыз" журналының бас редакторы болды. Қазір халықаралық Қазақ ПЕН клубының президенті. Әдебиет әлеміне Әбдіжәміл майданнан келді. Тұңғыш шығармасы - Ұлы Отан соғысы тақырыбына арналған "Курляндия" романы 1950 жылы жарық көрді. Бұл шығармасы үшін жазушыға Жамбыл атындағы республикалық сыйлық берілді. "Курляндия" романын кейіннен өңдеп, толықтырып, 1958 жылы "Күткен күн" деген атпен қайта жариялады. "Қан мен тер" трилогиясы (1-кітап - "Ымырт", 1961; 2-кітап - "Сергелдең", 1964; 3-кітап - "Күйреу", 1970) және "Сең" (1983), "Соңғы парыз" (1999) романдары дүние жүзі халықтарының көптеген тілдеріне аударылған."Қан мен тер" романы бойынша жасалған инсценировкасы М.Әуезов атындағы академиялық қазақ драма театрының (1974 жылдан) репертуарынан тұрақты орын алды, экранға шығарылды. Таңдамалы әдеби-сын мақалалары "Толғау" (кейіннен "Жүрегі толы жыр еді") деген атпен қазақ және орыс тілдерінде жеке кітап боп шықты (1972). 1985 жылы "Ақбидай туралы аңыз" атты очерктер жинағы жарық көрді.А.П.Чеховтың, А.М.Горькийдің, Назым Хикметтің, испан жазушысы А.Кэсоның шығармаларын қазақ тіліне аударған.КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1974). 2001 жылы Мәскеудегі Халықаралық Әдеби қордың "За честь и достоинство", 2003 жылы Халықаралық М.Шолохов атындағы сыйлықтардың лауреаты атанды. Қызыл Жұлдыз, Еңбек Қызыл Ту, "Құрмет Белгісі" ордендерімен және медальдармен, РСФСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Құрмет Грамотасымен марапатталған. 1985 жылы Қазақ КСР Халық жазушысы. Майданнан келген, сұр шинелі иығынан түспей жатып жазылған тұңғыш туынды- «Курляндияда» («Күткен күн») жас офицер әлі көз алдында тұрған соғыстың азапты ауыр жолынан өтіп, қалың елді қайғы – қасіретке тұншықтырған тажалды жеңген адам рухын бейнеледі. А.П.Чеховтың «Алтыншы палатасы», «Ит жетектеген әйел», «Бақытсыздық», М.Горькийдің әңгімелер жинағы, испан драматургі А.Кэсонның «Ағаштар тұрып өледі», Назым Хикметтің «Соқыр патшасы» деген Әбдіжәмілдің аудармалары оқушы қолына тиді. Жазушының әдеби-сын кітабында И.С.Тургенев, Ф.М.Достоевский, М.О.Әуезовке арналған мақалалары да шықты. «Қан мен тер» трилогиясы қаламгер есімін кеңінен танытты. Кейінгі жылдары «Соңғы парыз» атты кітабы жарық көрді. Басты шығармасы – «Қан мен тер». Қазан төңкерісі, әлеуметтік тартысқа түскен образдар галереясы сол тұстағы қазақ қоғамының сипатын ашады. Үстем тап өкілдері Қаратаз, Тәңірберген, Федоровтар мен Еламан, Кәлен, Мөңкелер арасындағы кекті тартыс – үш тағанның негізгі сюжеттік арқауы. Еламанның Федоровты өлтіруі – бірінші кітаптың әрі шарықтау шегі, әрі келешекте тартыстың алды – үстем таптың уақытша белең алып кетуіне байланысты коллизияның сәл саябырлауы. Әлеуметтік екі таптың қарым-қатынасын ашатын негізгі екі желі бар. Ол екі түрлі көзқарас, екі тағдыр-мінез иесі – Еламан мен Тәңірберген желісі. Бір қауымның өзгешелігін бойына сыйдырған Тәңірберген тартқан желі күні өткен сайын құлдырап, ақыры күйреп, тозып құриды да, Еламан арнасы бәсеңдеу басталып, өрістей береді. Ерлер бейнесі, негізінен, әлеуметтік арнада ашылатын болса, әйелдер шаңырақ айналасында табиғи қалпымен көрінеді. Ақкемпір мен Қаракемпір, Әлиза мен Ақбала, Айғанша мен Бөбек, Қарақатын мен Кенжекей – запыранды заман құрбаны. Әбдіжәміл Нұрпейісовтың кейіпкеріне жедел көтерілу тән емес, барлық дүниетанымы, түсінік сезімі аспандамай, табиғи қалпын өзгертпей (әіресе сырт өзгертпей), іштей булыға түлейді. Еламан, Ақбала, Мөңке, Айғаншалардың жан толғанысы ауыр кәсібімен астасып жатады. Мөңкенің сабырлы мінезінен, Еламанның ізденісінен, Райдың жастығынан, Айғаншаның ақ көңілінен албырт жандардың ажары анық көрінеді. Күреске келер жолдар қым-қиғаш. Біреуді аз өмір соқпағы әкелсе, енді біреуге дос-жарңның септігі тиеді. «Қан мен тердегі» тағдырлар толқынынан аумалы – төкпелі кездегі тарих сапарын көреміз. Үш томды көктеп өтіп, негізгі идея- мақсатты айқындайтын қаһарман, әрине, Еламан. Федоровтың өмірін үзген, сүйменді көтерткен – іш күйдірген кек еді. Ұстамды жігіт көпе – көрінеу қорлыққа шыдамай, шарт сынды – көзсіз ерлік аяқты шынжырлатып, сонау Сібірден бір-ақ шығартты- ел көрді, жер көрді, оңы мен солын тани бастады. Ер жігіт Кәленге Құдайменде болысқа қара пышық қадатқан да – кек пен намыс. Әуел бастан –ақ тұйық мінезді балықшы Еламан («Ымырт») бойынан ақыл мен адамгершілік байқалған-ды. Әуел бастан-ақ Қаратаз, Шодыр, Тәңірбергеннің кедей-кепшіктің бітіспес жауы екендігі осы Еламан арқылы сезілетін. Теңізден қайтқан Еламанның есік алдында байлаулы тұрған Тәңірбергеннің бәйге күреңін көріп, алдын тағы да ораған бай ауылдың сылқым мырзасының бұл жүрісін ұнатпай, іші күйікке толып тұрып қалатын кезі бар: «Еламанның жаны аяғының басына кетіп, жар кемердің басында сілейіп қалды. Сол сәтте әлдеқайдан сары қаншық жүгіріп кеп, балық иісі шыққан киімін иіскеді. Оның сары қаншық мұп-мұздай тұмсығымен бұның қолын жалап алды. Еламан бойын жиып ала қойды. Өз үйіне өзі әзер кірді және кірер жерде күйбектеп жөтелді». Жазушы Еламанның Тәңірбергенді іштей жек көретінін де, ыңғайсыз халін де, ашуды ақылға жеңдіре білетін ұстамдылығын да айқын аңғартып тұр. Сырттай момын, өмірді ой таразысына салып көп өлшейтін Еламан бойында от бар. «Қаратаз қой баға білді. Бірақ халық қой емес еді ғой»,-деп, ұстамды жігіт көкірегіндегі сезімді ызымен бір серпіп тастайды. Ауыл адамында еңбек сүтін емген жігіттің өмірден көрген бар қызығы – теңізден тапқан ырыздығы мен сүйікті жары Ақбала: басқа бақытты дәметпейді де. Бірақ заман тісін батырып, жұлмалап жатса, қалай шыдарсың? Тнетек Шодыр балықшыларды мұзы сөгілгелі тұрған ашық теңізге айдап шығады. Артта қалған шиеттей балалардың тағдыры озбыр байға шыбын өліміндей ғана. Қарапайым жігіттің күрес жолына бел бууы осылай баяндалады. Жаратылысының бұйығы, ақ пейіл жан кісімен бет жыртысуға құмар емес-ті. Табан астынан дауыл тұрды, бұрауы жетіп, ширыққан ыза шарт үзілді, Еламан тентек Шодырды өлтіріп, Сібір айдалды. Қатыгез тағдыр жалғыз інісі Райды да көп көрді. Қан мен тер сіңген сұрғылт солдат шинелін шешпестен, Қазан төңкерісінің қызу күндерінде туған жеріне оралды – бұл бұрынғы Еламан емес, түйгені мол жігіт ағасы. Рас, ол әлі мынау дүрбелең заманның қыры мен сырын түгел түсіне бермейді. Бірақ тепкіде өткен көп күннен, күресте өткен аз күн көкжиегін ашып-ақ тастағандай еді. «Ел болып еңсеңді көтере алмай-ақ, кез- келгеннің табаны астында тапталып кете берер ме екенсің?»,- дейді Еламан күрсініп. Екінші кітап «Сергелдеңде» бұл бейне толыса береді (Еламан монологтері, Ақбала, Айғаншамен кездесуі), кей сәтте жібі босаңдау көрінген жігітте жаңа ширығулар пайда болады. Туған халқының трагедиялы тағдырының себебін таба алмай шарқ ұрады. Тұйықтан шығарар жол да беймәлім. Осылай қысылғанда, жігіт ойына достасқан орыс жұмысшыларының ұйымшылдығы, жалынды сөздері түседі. жүктеу/скачать 2,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|